پيش لفظ
ھن وقت سڀني سمجھدارن کي سنڌ جي بھبودي ۽ بھتريءَ جي اون آھي. ھي احساس سنڌي ادب جي ترقيءَ لاءِ به ھڪ نيڪ فال آھي مگر ان جي خاص ذمه واري اھلِ علم تي آھي. نھايت خوشيءَ جي ڳالھ آھي جو جناب عطا حسين شاہ صاحب موسوي پنھنجي طرفان جو حال سو حاضر جي مصداق، ھي ”ڪچ ڪوڏيون“ به آڻي سنڌي نثر جي نذر عقيدت ڪيون آھن.
سنڌي ادب جي بنياد مضبوط ڪرڻ لاءِ سنڌي نثر کي زور وٺائڻ ضروري آھي. اول ته سنڌي نثر جو سرمايو ٿورو آھي؛ ٻيو ته ان جو وڏو حصو ڌارين ٻولين ۽ خيالن جو ترجمو آھي ٽيون ته وري ان کي سنڌ جي شھري ٻوليءَ جو لباس پھرايل آھي. آينده ترقيءَ لاءِ ضروري آھي ته سنڌ جا نثر نويس ڪو پنھنجو ذاتي وَکر پنھنجي عام ٻوليءَ ۾ پيش ڪن.
”ڪچ ڪوڏيون“ ھڪ سنڌي شخصيت جي فڪر جو نتيجو آھن ۽ عام سنڌي ٻوليءَ ۾ ورجايل آھن. ھنن ۾ نه ڪنھن ٻئي جي خيالن جي نقالي آھي ۽ نه ترجمو، عبارت ۾ نڪا جڙتو علمي ڪڇ وھٽ آھي ته نڪا عقل ٺلي ٺاھ ٺوھ. ھي دل جا دليل ۽ خلوت جا خيال آھن جي جيئن زبان تي چڙھيا آھن تيئن سئون سڌو سپڪ سنڌي ٻوليءَ ۾ ظاھر ڪيا ويا آھن.
مصنف بلڪل عام عنوانن کي نھايت دلچسپ پيرايه ۾ پيش ڪيو آھي. سلوڻن لفظن، ٺيٺ سنڌي محاورن ۽ ننڍن سپڪ جملن سندس اسلوب بيان کي ھڪ انوکي نوعيت ڏني آھي. سندس عبارت ۾ اختصار آھي نه اپٽار. مگر مختصر عبارت جي باوجود معنيٰ مبھم نه رھي آھي.
معنوي لحاظ سان به مضمونن جو ھي مجموعو نھايت قيمتي آھي. ھر مضمون ۾ مصنف جي طبع داد خيالن ڪو نئون نڪته نروار ڪري نئين ڪيفيت پيدا ڪئي آھي. مصنف پنھنجو مزاحيه طرز بيان سان چپي چپي سماج جي ڪن عام براين تان پَن لاھي انھن کي اھڙيءَ طرح پنھنجي اصلي روپ ۾ ڏيکاريو آھي جو پڙھندڙ جي دل ۾ ازخود انھن جو احساس پيدا ٿئي ٿو. درحقيقت سندس مذاق ۾ ھڪ تلخ تنقيد سمايل آھي. ”جي نوٽن جو مينھن وسي ته“ ھوند پئجي وڃن ”ماڻھن جون رڙين مٿي رڙيون اڙي اھو سو روپئي جي نوٽن جو ڪڪر شل ھتي وسي ته بُک ڀڄي پوي. او خدا! ايڏانھن نه موڪل اھي اڳيئي ڍاول اٿيئي. ڀريا پيا ڀربا“ مضمون پڙھندي جيڪڏھين مصنف جي شخصيت جو اندازو لڳائجي ته معلوم ٿيندو ته: زبان تي ٽھڪ مگر دل ۾ درد ۽ اکين ۾ آنسو اٿس.
دل چڙھيا خيال ۽ زبان چڙھيا الفاظ ڪٿي مِٺا ھوندا آھن ته ڪٿي کھرا. ساوا سلا ضرور کيڙيءَ جي کڙن ۾ اسرندا ۽ قيمتي ھيرا ضرور پٿرين سان گڏوگڏ ملندا. ھي ”ڪچ ڪوڏيون“ ۽ کرکڻا آھن جن ۾ نظر وارن کي سوين موتي ۽ امل ماڻڪ نظر ايندا.
اپنے پہ کر رھا ھون قیاس اھل دھر کا
سمجھا ھون دلپذیر متاع ھنر کو مین
خادم العلم
نبي بخش