دلبر ۽ دنيادار آھن اکر ھيڪڙي
پھرين ڳالھ ته سڀڪو سھڻو سڏائڻ به چاھيندو ته دنياداربه، يعني انھن ۾ ڪي عام ذاتي ڳالھيون آھن جن لاءِ سڀڪو پيو سڪي. ڪا ته ليءِ ۽ نشو آھي، جنھن ڪري جيڪڏھن ڪو حسين ۽ دنيادار نه آھي ته به حسينن ۽ دنيادارن جي درشن ۽ ملاقات لاءِ پيو واجھائيندو ۽ نالي ٻڌڻ لاءِ ڪن کڙا ڪندو. ڪا ته ضرور ڪشش آھي، جيڪا ايڏي اڻ تڻ ۽ انتظار پيدا ڪري ٿي. زبان ۾ ڪئين اھڙا محاورا آھن، جي رڳو عضون سان فعل ڳنڍڻ سان ٺھيا آھن، يا صرف انھن عضون جي نالي سان معنائون ڪڍيون ٿيون وڃن. ھاڻي جنھن صورت ۾ ٻنھي کي انساني جامو آھي، ان صورت ۾ اچو ته ٻنھي لاءِ ساڳين محاورن ۽ عضون جي ڀيٽ ڪريون.
انساني صورت مٿي کان پيرن تي پوري ٿيندي آھي، تنھنڪري پھريائين مٿي کان شروع ڪرڻو پوندو.
ھي ٻئي صاحب دماغ رکي ڄاڻن. جي دماغ نه رکن ته پوءِ انھن لاءِ ايترو شرف ۽ شوق ڪيئن ھجي. دنيادار به ھنڌ ھنڌ پيو ھلندو، ته پوءِ ان مان ڪھڙو سود! ڪو ڪونه ليکيندس، نه ته ھونئن سوين سلامي پيا ٿيندس. حَسين به ھر جاءِ ھوندو، ته ڪير اک کڻي به نه نھاريندس. پر ھڪ جاءِ جھليو ويٺو ھوندو، ته ھزارين ھڪيا حاضر ھوندا. گل کي به جيڪا سونھن ۽ سوڀيا، حسن ۽ ھٻڪار چمن ۾ ھوندي سا بازار ۾ نه ھوندي. انھن کي دماغ به ھوندو آھي، جي دماغ نه ھجين، ته جيڪر دنيادار نوان نوان طريقا پئسن ڪمائڻ جا ڪيئن ڪڍي سگھي. گدي ڪا والارڻي ڪانه اٿس، مگر وسائڻي اٿس. پئسي مان پنج پئسا ڪڍڻا اٿس. نيون دماغي چالاڪيون پيو ڳوليندو ته ڪيئن آفيسرن کي خوش رکي، مروت حاصل ڪري، روپئي مان ڏھ ڪري، ڏيساور وڌائي، ملڪان ڏيھان نالو نروار ڪري. مطلب ته سانڊي وانگر ست رنگ پيو ڪندو. ھي سڀ دماغ آھي. ھو بد دماغ به آھي. ذرا سندس مرضيءَ موجب ڪم نه ٿيو ته بس! پوسرجي ويندو۽ ليڪو لنگھي ڪي جو ڪي چئي وجھندو. انھيءَ نموني دلبر به نئين قسم جون دلبريون پيو ڳوليندو. گاھي وار گھنڊيدار بڻائي، گھنڊين ۾ ماڻھن کي وھي وانگر پيو لٽڪائيندو. ” تنھنجي زلف جي بند ڪمند وڌا، زندان ھزارين، مان نه رڳو.“ ته گاھي ڇتا ڇوڙي ” سر سونھين پوشاڪ گلابي موھيو مسيءَ ۽ پان “ڪري پيو ھلندو.
جھڙا گل گلاب جا، تھڙا مٿن ويس،
جھڙا پاتن پن، تھڙيون شالون مٿن سايون. ( شاھ )
ھو زاھد به يا ته فقير بيدل وانگر منھن لڪائي ھلن يا ته زھد جي تسبيح کي زنار بڻائي نڪري نروار ٿين. اھي دلبا دلاسا، مڪر فريب کريب، اھڙا ڳولي ڪڍندو جو. ” ساچي کو جوڻھا کھي “ وارو معاملو ٿي پوي. سڀڪو پيو پنھنجو پنھنجو سمجھي، مگر نه منھنجو نه تنھنجو، رڳو ھوندو پنھنجو. ۽ بددماغ به اھڙا آھن، جو ذرا ذرا ڳالھين ۾ زون ٿي وڃن. بس اڀري الھي جو انھن تي. ڪيترا انھن جي گھور ۾ گھائجي وڃن، چشمن چالي ۾ چيرجي وڃن. اوھ! اوچي ڳاٽ اچن، ته نيچا ٿي نون. ڪئين آس پائي اچن، ته نراس ٿي وڃن. مطلب ته:-
ھوئين برباد لاکھون آرزوئين،
تمھاري ايک چھوڻي سي ”نھين“ سي.
جئن حسين جي ھڪ نظر سان ڪئين نوازجي وڃن ۽ دل گھريا دان وٺن، تيئن دنيادار جي ھڪ اشاري سان گدا مان شاھ ٿي وڃن. جئن سھڻن جي چپ چورڻ سان ماڻھو گد گد پيو ٿئي ۽ پنھنجا چوڏھن طبق روشن سمجھي، تيئن دنيادار جي ھڪ لفظ تي سون جون صدائون پوريون ٿين. جيئن حسين جي دست بوسيءَ لاءِ ھزارين انڌا اونڌا ٿي ڪرن، تيئن دنيادار جي ھٿ وٺڻ لاءِ به ڪئين آتا آھن. ڪئين ٻنھي جي ھٿ ھلائڻ سان سڀ سک پائن، ۽ ڪيترا انھن جي دستگيريءَ لاءِ خواھان ٿين. جئن حسين جي قدمن جي ٽور ۽ ٽلڻ تي ماڻھو اکيون پايو بيٺا ڏسن، ته ڪي ڀت بڻجي وڃن، تيئن دنيا دار جي قدمن تان قربان پيا ٿين، ڇاڪاڻ ته سارو جھان ڪاري ڪوجھي دنيادار کي سانورو سڏي، انھيءَ جا عيب، ثواب ڪري وٺي، مثلاً، پتي کيڏڻ کي ورونھ ۽ وندر،۽ شراب خوريءَ کي غم غلط ڪرڻ سمجھي، ھان! انھن جي وعدہ کي وسيلو وٺي، انھن جي ڪفر کي اسلام سمجھي.
” ڪفر گيرد ڪا ملي ملت شود،
ھر چه گيرد علتي علت شود .“
اھڙيءَ طرح دلبر به جيڪي ڪري، سو نسورو ناز ۽ جيڪي چوي سو سيتارامي سون. پوءِ توڙي ھجنس دل ۾ ھزار حيلا ۽ حرفتون. انھن جي گفتار ۽ رفتار کي ڪير روڪي ۽ ٽوڪي.سوين بيدم دم ۾ دم ڪڍي ڇڏنس. ٻنھي وٽ ڪنھن چيز جي ڪمي ڪانه، بس جتان تتان ماڻھو پيا ٽٽن، پئسا پيا پاڻيءَ وانگر ھارجن. مطلب ته لھڻي وارا رلي وڃن ۽ ھي صاحب جا سنواريا پيا ڀرجن. آخر ته انھن تي خدائي راز ۽ راضپو آھي، تنھنڪري سڀڪو پيو سربراھي ۽ سرخروئي ڪري، نه ته ڪو غريب ۽ ڪوجھي سان ته ٻه لفظ ور ڪري ڳالھائي. اھو ويچارو ڳالھائيندو ته ٻوٿ چٻو ڪري جواب ڏيندس. پر ھنن سائن سان ته تون سائين ويٺو آھين! انھن صاحبن جو ڪتو مري ته ماڻھو عذرخواھيءَ لاءِ ور ور ڪري پيا ويندا، پر ڀر پاڙي ۾ غريب مري، ته سندس بيوھ زال کي پرچاڻي به ڪو مشڪل ڏئي.ڪنگال ۽ ڪارو ڪوجھو جو ٿيو، ان ۾ ٻئي ڪنھنجو ڪھڙو مطلب؟ مطلب ته دنيا مطلبڻ ۽ مطلب پرست!
ھاڻي سڀ ڳالھ کي ڇڏي، ٻنھي جي دل تي ٿا اچون. دنيا جا ماڻھو دلبر کي ڪافر دل، سنگدل وغيرہ وغيرہ چون، مگر موم دل ڪنھن ڪونه چيو.ڪافر ان کي چئبو آھي، جو ڪنھن جو احسان نه مڃي۽ سچ کي لڪائيندو اچي. سنگدل چئبو آھي سخت دل کي، جنھن جي اڳيان ڪوبه آزيون نيزاريون ڪري روئي رڙي، دين دنيا لٽائي، کامي پڄري، پچي، مري، ته به ڪرم ۽ رحم بدران کل ۽ ٽھڪ ٻڌي، ۽ چٿرون ۽ ڇڙٻون سھي. اف! ڪاڻيارو جو ٿيو ۽ محتاج بندو! دلبرن جي اھڙي روزانو ھر ڪو عاقل بالغ ڏسي ٿو ۽ اھڙا ڪرشما ۽ کيل پڙھي ۽ پسي ٿو. اھي ماڻھو ساڳي وقت روئائن به ۽ کلائن به. پر دنيا دارن کي ڪن ڀاپيو ھوندو. ”ھردو دنيادار جو، پاھڻ کان به پري.“ مشھور چوڻي آھي. ھتي ان کي کولي لکان ٿو. ھي سدا سوڀارا مال مليدا ۽ ست رڇون کائيندا ته بکئي کي لوڌي ڪڍندا. پاڻ ڪرسي ۽ لقب وٺڻ تي لک لٽائيندا، ته ڪنھن گھرڄائي سان اھڙو ڳالھائيندا جو ڀل نيڻ نير وھائيندو رھي ۽ ڏھ ڏھ ڳوڙھا ڳل تي ڳاڙيندو رھي. شاديءَ تي دف، دھل، طائفا ۽ ناچو ھوندا ۽ مٺيون ڀري پئسن جون اڇلائيندا، ته ھوڏانھن ڪو شاديءَ لاءِ چار ڏوڪڙ گھرندن ته چوندس،” شاديءَ جو ڪھڙو ضرور؟ تو جھڙا ڪئين آيا ڪئين ويا، تون به ھڪڙو.“ پوءِ ڀل ڇا به ڪري، دين ڌرم جي خلاف ڪن ته ڇا؟ ٻين جا لوڙھا ٽپن ته ڇا؟ انھن جي اک سور، ڪافر دل ۽ سنگدل جو ٿيا. خدا جي نالي پئسو گھرندن ته منھن ڦيرائي چوندا ته اھو ميان ٺڳ آھي. مگر اھو خيال نه ڪندا، ته خدا تعاليٰ اسانجون ٺڳيون، ڪارمھايون، خواريون ۽ خرابيون ڏسي به اسان کي ماءُ پيٽ کان قبر جي ڪنڌيءَ تائين روزي ۽ رزق رسائي ٿو. ۽ اسان ان جي عطائن جي کرب ۾ کرب پتي به خيرات ڪري نٿا سگھون، ته به ويھي وات ھڻون! افسوس!!
خدايا! انھن بي ديدن کي ديد ۽ دل ڏي، ته داداگيريءَ کان باز اچن. اي الله سائين! تون اھڙن دنيادارن ۽ دلبرن کان پناھ ڏي. داورا! پنھنجي دادلن جي صدقي، پنھنجي درد جو قطرو عطا ڪر ته دل جي دنيائي ڌوڙ دفع ٿئي ۽ قلب منور ۽ ايمان ڪامل رھي. آمين!