مِٽي
اھي شروعاتي عناصر پاڻي، مٽي، باھ ۽ ھوا آھن. انھن مان اڄ ڪجھ مٽيءَ ذرڙي جو ذڪر لکڻ ضرور ڄاتم. انسان ذات مٽي آھي، تنھن ۾ ڪو شڪ ڪونھي، ڇو جو ھو جڏھن مري ٿو ۽ ھنکي قبر ۾ داخل ڪيو وڃي ٿو يا سنسڪاريو وڃي ٿو، ته ٻنھي ڳالھين ۾ ھو ٿوري يا گھڻي وقت کان پوءِ مٽي ٿي ٿو وڃي. شاھ ھجي توڙي گدا، يوسف ھجي توڙي شيدي، مگر آھي مڙيوئي مٽي.
” ڌڱ لٽيا ڌوڙ ۾ اڀي ڏٺا مون. “
رڳو انسان مٽي نه آھي پر جيڪي به ھن جھان ۾ جنسار ڏسجن ٿا، سي ھڪ نه ھڪ وقت مٽي ٿيو پون. ڇا تارا جي آسمان ۾ اھڙو جرڪن ۽ چمڪن ٿا، تڏھن به جڏھن اھي ھيٺ ڪرن ٿا ته مٽي آھن. تڏھن چئبو ته مٽي ڪا اھڙي چيز آھي، جا دنيا جو مول مت آھي جنھن تي سڀ ڪجھ منحصر آھي. آدميءَ کي پاڻي گھرجي، باھ کپي، ھوا ڪم اچي، سڀ ٺيڪ، مگر جيسين مٽي جنھن جي گھڻي حصي مان انسان ٺھيو، نه ھوندي ته ٻيا ڪھڙي ڪم ايندا. مثال لاءِ بدن کي ڇڏي خوراڪ پوشاڪ اجھو سڀ مٽي جي پيدائش آھن ۽ جن تي انسان جي جياپي ۽ جيوت جو مدار آھي.
تڏھن چئبو ته مٽي ھڪ اھا شي آھي، جا سڀ ڪنھن کي، سڀ ڪنھن ھنڌ ۽ سڀ ڪنھن حالت ۾ کپي ٿي. ڀلا ماڻھو کي روزانه ڪم ڪاج کانسواءِ ٻيو ڪھڙي صورت ۾ ٿي گھرجي؟ جي اسان چئون ته مٽي اسان جي حياتي آھي، ته انھيءَ ۾ ڪو عجب ڪونھي، ڇو جو پيدائش ۽ خورش لاءِ ته اسين چئي آيا آھيون، باقي رھيو ان ۾ اھو نورالاھي جو قطرو روح يا آتما، جنھنڪري ھن کي وڌيڪ درجو ملي ٿو. ھاڻي ڏسون ته اتي مٽي ڪھڙي صورت ۽ معنيٰ ۾ ٿا وٺون جو اسانجو اندر اجري. آئينو وٺو: ٿورو خراب ٿيو ته مٽي ذري سان ملي صاف ڪجيس ٿو. پوءِ ڇونه دل جو شيشو به مٽيءَ سان صفا ٿي ٿو سگھي. سوال اٿندو ته پوءِ اتي مٽي ڇا ڪري وٺجي؟ جواب ته مٽي اتي خاڪساري، تواضع، عجز، نياز، نوڙت ۽ نمرتا. ۽ ھوا آھي غرور يا ھٺ، ڪنھن چيز کي پنھن جي ڪلھن تي چاڙھي، ھڪڙي ھنڌان کڻي ٻئي ھنڌ رسائي. ڪنھنکي چوٽيءَ تان لاھي پٽ پھچائي. چڱي ھنڌان کڻي لڱي ھنڌ رسائي. ماڻھو جڏھن انجي گھوڙي تي چڙھي ٿو، ته سندس مغز ڦريو وڃي ۽ بيوس ٿيو پوي. مگر مٽي ان جي مقابلي ۾ بارگير آھي سا پنھنجو ھنڌ جھليو بيٺي رھي، باھ آھي ڪينو، حسد ۽ ساڙ، سا جيسين ٻين کي ڇٻي ڪڍي ساڙي ئي ساڙي، ان کان اڳ پاڻ پيئي وٽ سٽ کائي ۽ ڪوئلا ڪرنڊ ٿئي. پر جي مٽيءَ ٻڪ پيس ته اتي ئي پوري. اتي به نياز ساڙ کي نوائي ٿو. مٽي ٿڌي ٿاھري، سڀڪنھن کي ڏئي پر ڏکوئي نه. ويچاري لتن ۾ لتاڙجي، پر ڪڇي اھڙي جھڙي ڀِت. اھو آھي ان جو صبر جنھن کي ھميشہ اجر ۽ عيوضو آھي. ڪنڀر ويچاريءَ کي لتن سان ڪٽي، سوٽين سان سٽي، باھ ۾ ساڙي ته به اوڇڻ ۽ آجڪو پئي ڏئيس. واھ ڙي مٽي واھ! توکي ڪير چئي ۽ ڪير نئين. ” سک سمھي ڪنڀاري جو چور نه نئين مٽي. “
پاڻي آھي ھستيءَ جو جوش. جاتي نيونس تاتي سوين ايڪڙ آباديءَ جا چٽ. ھزارين ماڻھو ۽ مال غرق. جتان ٽٽي ته ٻيڙا تختا تختا ۽ اسباب دف. پر واھ ڙي مٽي! بس گھاري ۾ اچي وڃي ته ڪم ئي راس ۽ ٻيڙائي پار، ڪارج ئي سڌ، مشڪل ئي آسان. اتي مٽي بردباريءَ جو ڪم ٿي ڏئي. اھا مٽي آھي، جا ٻين جا لوڙھ ڏيکاري اسان کي پئي خبردار ڪري. اھا مٽي آھي جا اسان جي اکين ۾ بار بار اڏامي اچي چتائي ٿي، ته آخر مان آھيان ۽ مون سان اوھانجو ڪم آھي، تنھنڪري منھنجي خاصيت اختيار ڪريو. دنيا ۾ جيڪي اوھان کي ذري پرزي شيون ملن ٿيون، سي مون مان ۽ مون وٽان. تنھنڪري اوھان به پنھنجي ذات لاءِ اھڙا ڪارگر ٿيو. پنھنجو ماس ڳاري، ٻين جو ڀلو ڪريو، جئن مان پنھنجا ڳچ اوھان لاءِ ڳاريان ٿي. مون جئن پنھن جي جاءِ جھلي وھو، ته ٻيا اچي اوھان جا سلامي ٿين. پٿر به پنھنجي جاءِ ڳورو آھي. ھر چيز کي پنھنجي جاءِ تي عزت آھي. جي اوھان کي ڪو ستائي، ته ست ڌاري ڌڻيءَ تي ڀاڙيو. جئن مان ماٺ ۾ آھيان، ته آخر منھنجو نذر ٿا ٿين.
” خاک مي خورد يم عمري در غذا،
خاکه مارا خورد آخر در جزا. “
(رومي)
ساري عمر خوراڪ ۾ خاڪ کاڌيسين ته آخر ۾ انھيءَ عيوضي ۾ خاڪ اسان کي کاڌو. پنھنجي ھستي وڃائي نيست ٿيو، ته اوھان مان مٺا ميوا نڪرن.
” دو بھاران کي شود سر سبز سنگ،
خاک شو تا گل برويد رنگ رنگ. “
(رومي)
ڏسو ته بھار ۾ به پٿر سرسبز نٿا ٿين. سو خاڪ ٿيءُ ته تومان گل ڦل نڪرن.
آدم ذات! تون مٽي آھين، تڏھين پنھنجي ھم جنس کان سبق ڇونه ٿو سکين؟ ان کان پرھيز نه ڪر. ڪيڏي به اوج کي رسين تڏھن به پاڻ کي مٽي سمجھ ۽ مٽي ٿي ھل. نا جنس کان پرھيز ڪر. ڏس، ته تيل ۾ پاڻي وجھبو ته ڏيئو ٽڙ ٽڙ ڪندو. اھوئي سبق بس آھي، ته غير جنس سان ملڻ ڪري ڇا ٿو ٿئي. ڏس ته منھنجو مرتبو رڳو تنھنجي حياتيءَ تائين نه آھي، مگر جي تون چڱو ٿي ھلندين ته تنھنجي مٽيءَ جو به مان ٿيندو.
” جاڳي جنھن ياد ڪيو، ساري رات سبحان،
ان جي عبداللطيف چئي، مٽيءَ لڌو مان،
ڪوڙين ڪن سلام، اچي آسڻ ان جي. “
منھنجا پروردگار! جڏھن تو منھنجي خلقت پرورش مٽي ڪئي آھي، تڏھن مونکي مٽي بڻاءِ ته ٻين کي ڪم اچان ۽ ٻين جي ڏکوئڻ کان پري رھان. آمين!