دنيا مڙيوئي ڌوڙ، ڌوڙ دنيا جي منھن ۾
ڪاليج شھر جي قلعي جي ٻاھران آھي. اوڀر ۾ گرنار جو جبل اٿس، جنھن جي ٻئي پاسي گير جو ٻيلو آھي جتي ڪيھر، ٻيلائي ۽ چيتا رھندا آھن. انھيءَ گرنار جبل جو نالو داتارآھي. گرنار جي چوٽي تمام اوتاھين ۽ سمنڊ جي مٿاڇري کان اٽڪل ميل کن مٿي ٿيندي. ان جي چوٽيءَ تي وشنو مھاراج جو پڳ آھي. جبل جي لاھين، پاسن، پلون ۽ دامنن ۾ ڪيترائي مندر آھن. واٽ تي سوين، ھزارين پانڌيڙا، زيارتي ۽ ياتري، جوڳين جو درشن ڪرڻ، مندرن ۽ ڏيورين ۾ مٿو ٽيڪڻ ويندا آھن. انھن جي سک ۽ سھوليت لاءِ جناب نواب صاحب پٿر جا وڏا ۽ ويڪرا ڏاڪا ٺھرائي ڇڏيا آھن. جي تخميناً اٺ ھزار کن ٿيندا. اھڙي طرح داتار تي وڃڻ لاءِ پنج ھزار ڏاڪو ٿيندو.
شھر ۾ ڏسڻ جھڙيون جايون، محل ۽ ماڙيون وغيرہ ڏسي، ھڪ ڏينھن خيال ٿيو، ته جيڪر داتار جي زيارت ڪريون، سو ڀنڀرڪي جو ٻه چار ڄڻا گڏجي نڪتاسين. واٽ تي چرچا گھٻا ڪندا، راڳ روپ چوندا، جھنگ مان ڀانت ڀانت جا وڻ ٽڻ، پکي، پرند ڏسندا اچي ڏاڪڻ جي ھيٺين ڏاڪي تي پھتاسين. ڏاڪڻ جي ٻنھين پاسن کان اھڙي ته ساوڪ لڳي پيئي ھئي، جو ان جو اڇو پٽو ھڪ عجيب زيب رکيو بيٺو ھو. آخر ڳچ وقت کان پوءِ ڪنڌ ورائي ڏٺم ته مار! جھوناڳڙھ جو شھر مورڳو اکين اڳيان پيو نظر اچي. تنھن کان پوءِ جئن اڳتي مٿي چڙھندو ويس، ته شھر ننڍي گولي وانگر پيو اکين اڳيان ڏيکارجي. خير اچي چوٽي تي پھتاسين. اتي سخت بارش سببان پير جي آستاني اندر پناھ ورتي سين. مجاورن چڱي کيڪاري، چڱي توجھ سان چانھ پياري تازو توانو ڪيو. اتي ڪوٺيءَ ۾ غار کانسواءِ ٻيو ڪجھ ڪونه ھو. چون ٿا ته ”پير صاحب جن دنيا جي ڌوڪي، فريب، ظلم ۽ تعديءَ کان تنگ اچي، جئن غار ۾ غائب ٿيا، تيئن وري ٻيھر ٻاھر نه آيا“. اتاھون موٽڻ تي جئن لھندو آيس تئن اک شھر ۾ رکندو آيس، جو ويو ٿي وڌندو ۽ وڏو ٿيندو. ۽ نيٺ اچي منجھس پيس. ڪاليج ۾ آرام وٺي، شام جو شھر ۾ گھمڻ نڪتس. ماڻھن جا ھشام لڳا پيا ھوا، ھرڪو پنھنجي رنگ ۾ رنڱيل ۽ مستيءَ ۾ مست. ”پادشاھان مال مست و ما غريبان حال مست.“ ڪي اميريءَ جي عياشيءَ ۾ ته ڪي فقيريءَ جي فاقه ۽ فڪر ۾! ھرڪو ڪنھن نه ڪنھن چاھ ۾ چريو! ھٻس ايڏي جو ھيانو پيو منجھي. ڪٿھين قرار نه اچي. ٻوسٽ ۽ سوڙھ ايڏي ھئي، جو ذري گھٽ ماندو ٿي ويس. اتي خيال آيم ته جي ماڻھو ٻاھر ٿو رھي، ته روح کي وڌيڪ راحت ٿي اچي. ڇو جو روح جنھن جي معنيٰ واءُ آھي، سو ضرور بند رھڻ پسند نه ڪندو ۽ ھميشہ پيو مٿي چڙھن لاءِ اڇلان کائيندو ۽ آزاد ۽ وائکي رھڻ لاءِ واجھائيندو. ھاڻ دماغ ۾ آيو، ته فقير ۽ ساڌو جي ٻاھر ڪٽيائون ٺاھي دنيا جي ماڻھن سان گھٽ واسطو رکڻ چاھيندا آھن، سو به شايد ان ڪري جو اھي مٿين ڳالھ ڌيان ۾ رکن ٿا. جئن شھر کان ٻاھر فرحت ھئي ۽ شھر مان جئن ماڻھو مٿي چڙھندو ٿي ويو، ته شھر ننڍو پئي نظر آيو، تيئن جي ماڻھون دنيوي دز ۽ ڌوڙ کان اکيون صاف ڪري، قلب تان ڪوڙ بدوڙ جي ڪس ڪوري، منزلون طي ڪري مٿي ٿيندو ويندو، ته دنيا جا وھنوار کيس اکين اڳيان اڇا ڪارا پيا نظر ايندا. پوءِ جئن ماڻھو ھوائي جھاز ۾ مٿي ويندو آھي، ته آدمي ڪڪڙين جيترا ڏسڻ ۾ ايندس، ۽ آخر مٿي ٿيندي ھيٺ رڳو اوندھ انڌوڪار، مٽي، خاڪ ۽ ڌوڙ جو غباري گولو ڏسندو. جو وڃي نيستي نموني بيھندو. تيئن اتاھون دنيا ۾ مڙئي ڌوڙ ئي ڌوڙ ڏسبي.
اھڙي صورت ۾ ڪاملن ۽ ولين جي نظر ۾ جو دنيا ڌوڙ آھي، سو به ائين آھي، جو جڏھن سندن روحاني منزل اتم ۽ اعليٰ پد تي ٿي پھچي.
”مٽي ويئي من مون، سامي ممتا مل،
آتم پد اچل پرچي لڌو پاڻ ۾.“
سياڻن دنيا کي ھڪ رنگين خواب ڪري ڪوٺيو آھي. جو اک کلڻ سان ڪجھ ڪونھي. ھيءَ دنيا رڃ مثل آھي، جنھن جي مرگھ ترشنا ۾ ڪئين ڇڙيون ھڻي مري ويا. ھن جو ظاھر خاصو ۽ باطن راسو آھي. ھي مصيبت جو ميل ۽ درد الم جو گھر آھي.
يا الله! تون دولتمندي ۽ دنيا جي مستيءَ کان پناھ ڏي! ھيءَ ھڪ اھڙي مستي آھي، جو ان ۾ ويران ٿيڻ مھل، تمام دير سان سجاڳ ٿبو آھي. ھان! پنھنجيءَ مستيءَ ۾ مست رک. آمين.