حضرت انسان
” ستين ڪھڙي سار ، وڄ کوندي ويسرا ،
تو جيڏا تو يار ، لھرين لھوارا ڪيا .“
پر ڪيترو سک سمھڻ ۽ ڪھڙا شادمانا ڪرڻ! گھڙيءَ جو چٽڪو۽ لٽڪو، دنيا جا دور پيا خبر ڏين ته جو اڳي ھو سو ھاڻي نه آھي ، ۽ جو ھاڻي آھي سو پوءِ نه ھوندو. يار! سدا بھار!!اڄ جو تون ڦڻي ڦوڪارو ڪري ٺٺ ٺانگر سان رستن تي رھاڻيون پيو ڪرين ڪيتري نه خلقت جي دلين کي دونس ڏيندو ھوندين ڪيترين جانين کي جنجال ۾ جھوريندو ھوندين . آھي ڪو پتو؟ ڪک ھيٺان لک پيو آھي . ذرا ڪنڌ ھيٺ ڪري ڏس ته ڪيترا جيوَ تنھنجي پيرن ۾ پيا چيڀاٽجن . ڪا نظر ڌر. ڪين رڳو نازڪ خرامي! اھا ٽور۽ اھو ٽلڻ ڪيستائين؟ اڄ البيلائيءَ جا انگل ۽ آر، سڀاڻي جوانيءَ جا ڏار ڦاڙ ته پوئين پيريءَ جي پڇاڙ. ٻن چئن ڏينھن ۾ ئي خاتمون!
” سالڪن سمجھي چيو ايءَ آھه دنيا ڏينھن ڏون “
سردار! تون دنيا ۾ سڀ مخلوق جو سردار آھين . تون سر خدائي ڪري ڪوٺيو ويو آھين . تون اخلاقي پتلو ۽ سھڻو ۽ تنھنجي صورت ۾ ثاني ڪونه . ڀلا ڇا نه تو ۾ آھي؟ ڇا نه ، سڀ ڪجھ . اخلاق ۽ حسن ، ڪرم ۽ رحم، مروت ۽ جوانمردي ، سڀڪجھ اندر ۾. وڻيئي ته نھال ۽ باغ بھار ٿي نھار۽ وڻيئي ته شوخ ستمگر ٿي ڪر ڪم ڪار، ٻئي تنھنجي اختيار . اڄ تون گل ٿي خندہ پيشاني ٿيندين ته ٻيا ٻه چار به توکي ڏسي خوش ٿيندا ، مگر جي ڪانڊيري وانگر ڪنڊا ھوندءِ سڀ ڪو پيو پري ڀڄندءِ . جي سونڊ پائي ھلندين ته ڇا ڪنھن کي وڻندين؟ سڀ ڪو منھن ڦيرائي ھليوويندو.ڏس! باھ گرم آھي ته ڪيتري قدر ماڻھو ان کان پري رھندا آھن . تون گرم مزاج نه ٿيءُ ، نه ته پوءِ توسان ڪنھن جي به مروت ۽ محبت نه ٿيندي . سختي ۽ سخت ڪلاميءَ کي ماڻھن ھميشه ننديو آھي . ڏس ته جوڳي ڪيئن مرليون وڄائي نانگ جھڙي خوفناڪ جيوَ کي ريجھائي ٻر مان ٻاھر ڪڍندا آھن ۽ ان کان لھر ڪرائيندا آھن . ھاٿي ڪيڏو نه پربت جيڏو جانور آھي، تنھن کي ماڻھو وٺي پيا نچائن . تون پنھنجي مٺي آواز جون مرليون ، اخلاق ۽ مھربانيءَ سان ڀريل وڄاءِ ، ته ماڻھو تنھنجا ٿين ۽ اھا آھي تنھنجي سرداري!
رازدان الاھي! تون خدا پريمين يا محبن سان راز و نياز سان ھل . ڏس ته ھن جھان ۾ ڪھڙا نه راز رکيل آھن . تون به الله جو عاشق آھين . عشق مان ئي ڪائنات جي رازن جون راھون ۽ قادر جي قدرت جون ڪنجون ھٿ ايندءِ . پکين کان پريت پراءِ .
” وڳر ڪيو وتن ، پرت نه ڇنن پاڻ ۾،
پسو پکيئڙن ، ماڻھنان ميٺ گھڻو .“
محبت جو سدا صاف گل ھٿ ڪر، پيار سان اٿ ويھ ، پيار سان ھل چل ، پريت جو پيالو پيءُ، ۽ پيار سان پڙھ ۽ پرجھ . اھو آھي راز!
دنيا ۾ داس ٿي ھل . دنيا دورنگي آھي . ھو ٻھروپڻ وانگي ويس بدلائي موھڻي پئي ڏيکاري ۽ بار بار پئي موھي . آخر ۾ پنھنجي بدزيبي شڪل ڏيکاري توتي ڀي کلندي ، تڏھن تنھنجا نشا ٽٽندا ۽ دماغ جا پردا کلندا . ھلي قبرستان ۾ ڏس ته توکي عبرت وٺندي ۽ حيرت لڳندي ، جتي اميرن جي قبرن تي زربفت جا پڙ پيا پون ۽ مجاور پيا سٽون ڏين . شايد چاپلوس پيا ڦيرو پائيندا ھوندا . اھي ته جاڏي ڏسن ڍيري تاڏي پائن ڦيري . يا ته ڪي ماڻھو نقش نگار ۽ چٽسالي ڏسڻ لاءِ قبن ۾ پيا نظر ايندا . ھيڏانھن ديناناٿ ديالوءَ جي داسن جون ڏيوريون ۽ فقيرن جون زيارت گاھون ڏس ته سوين امير اچي پيا پيشانيون گسائين ، آزيون نيازيون ڪن ، مٿو پيا ٽيڪين ، سکائون پيا باسين ، ۽ دعائون پيا گھرن .
” جاڳي جنھن ياد ڪيو ، ساري رات سبحان ،
ان جي عبدالطيف چئي ، مٽيءَ لڌو مان ،
ڪوڙين ڪن سلام ، اچي آسڻ ان جي .“
ڏس ته ڪيڏو نه فقيرن جو مرتبو آھي، جو فقط سندن پويان ٻاھر پير ڪڍن ته سوين پيا سلامي ٿين ، ۽ اڪير وچون پيا چون ته ھي فلاڻي پير جو گادي نشين آھي ، ھي فلاڻي مسند يا ٻائي جو گادي سر آھي . سبحان الله! ايڏو اثر ۽ رعب فقيرن جو! ڪھڙي مجال شاھاڻي شان ۽ شوڪت کي جو سامھون ٿي بيھي . اي سر جا وار ، چمڪيدار ، آخر مٽيءَ ۾ خوار. ڪاڏي ويندءِ اھو چمڪاٽ ته ڪاڏي ويندءِ اھو ڦڻي ڦوڪار؟ اڄ ڪارا ته سڀان اڇا ، ڪڏھن ڳاڙھو گھوٽ ته ڪڏھن مڙھ مقام ۾، ڪڏھن تخت تي ته ڪڏھن تختي تي ، منھن مقام ۾ پاءِ ته ڪھڙو نه رنگ رچيو پيو آھي! آھي ڪو پتو سھڻي من موھڻي جو؟ آھي ڪو نشان ڪني ڪاري ڪوجھي جو؟ نه ، سڀڪو پوتي تاڻيو پيو آھي . تڏھن حضرت انسان! نوڙت ۽ نمرتا سک . سَرن کان سبق سک، ھو واءُ جي جھوٽي مھل نِوڙي ڌرتيءَ تي ڪنڌ نمائيندا آھن ته سلامت رھن . نِم جو ڪيڏو نه ڳورو وڻ آھي پر جئن جو واءُ لڳڻ مھل سڌو سنئون ٿي بيھندو آھي ته ھو پاڙون پٽبو آھي . ” نوڙت منجھان نھال ، تون البت ٿيندين آدمي .“ سَرن جي نوڙت ڏٺيءِ ۽ نم جي خودي ، ٻنھي جي پڇاڙيءَ جو قاضي تون ٿيءُ . اي حضرت انسان! اي سر رحمان! تو گل جو مثال وٺي خندءِ پيشاني ٿيءُ . سَرن کان نياز سک . پکين کان پريت پراءِ ته ائين ڪوٺبين حضرت انسان! ۽ اھو آھي دنيا جو لاڀ .