روشنيءَ جو دائرو
اهو فقط هڪڙو لمحو هو. ۽ هڪ لمحو ئي ته زندگيءَ جو فيصلو ڪندو آهي. ماريندو آهي هڪ لمحو. هڪ لمحُو ئي جيئاريندو آهي. يعني وڃڻ ۽ اچڻ . اچڻ ۽ وڃڻ. وچ ۾ ذري گهٽ اٺاويهن ٽيهن سالن جو عرصو. ڪيترو نه وڏو عرصو!
ڪيترو نه مختصر عرصو! لاحاصل انتظار جو ڏک.
ٿڌ هوندي پيشانيءَ تي پگهر جا ڦُڙا.
بوگيءَ ۾ هوندي بوگيءَ کان ٻاهر ڀٽڪندڙ سوچَ.
ڀرسان بيٺل پٽاٽو چپس وارو ڇوڪرو هن جي اداسيءَ کان بي خبر ان اميد سان ڏانهس گهوريندڙ ته هوءَ ضرور پٽاٽو چپس وٺندي. يا ممڪن آهي ته نه به وٺي. آس نراس جي ٽياس تي ٽنگيل نيڻ ننڍڙي گھورڙئي جا.
هوءَ آس پاس کان بي نياز. گم سُم. خاموش هوندي اڻ خاموش. اداس ـــ سوالن جوابن ۽ خدشن جي گهيري ۾ ڦاٿل. ورهين جو رهجي ويل حساب ڪِتابُ!
طويل گھيرو. گھيري ۾ ڪيئي ننڍا وڏا گھيرا. بي انت گھيرا. سوڙهو دائرو. دائري ۾ ڪيئي دائرا. بي انت بي پناهه دائرا. روشنيءَ جو دائرو. اونداهيءَ جو دائرو.
مسلسل اٺاويهن سالن کان ٻرندڙ بتي. بتيءَ جو روشن دائرو. هوءَ اٺاويهه ٽيههَ سال اڳ هڪ رات بظاهر روشنيءَ جي دائري ۾ داخل ٿي هئي. ڄڻ دائري مان نڪري وئي هئي. اها سندس ذاتي چونڊ هُئي.
وڃڻ ۽ اچڻ.
اچڻ ۽ وڃڻ.
وري واپس اچڻ.
زندگيءَ جو بنهه ڏکيو مرحلو: موٽڻ.
”موٽڻ کان ته مرڻ ڀلو آهي.“ هوءَ ساڳيو جملو ڪيئي دفعا دهرائي چڪي هئي ۽ اڃا دير تائين دهرائڻو هئس.
”خاص ڪري ان حالت ۾ موٽڻ، جڏهن نه توهان وٽ ڪنهن کي ڪجهه ڏيڻ لاءِ بچيو هجي نه وٺڻ لاءِ.“
هوءَ سوچيندي رهي. پنهنجي پاڻ سان ڳالهائيندي رهي.
ريلَ گاڏي هلندي رهي. هن جو ذهن ڊوڙندو رهيو.
”ان کان به مشڪل مرحلو شايد هي آهي جو......“
”پٽاٽو چپس!“ چپس واري ڇوڪري هُنَ جو ڌيان ڇڪائڻ لاءِ زور سان هوڪو ڏيڻ جي ضرورت محسوس ڪئي، پر هوڪو نه ڏنائين. البت هن جي ڪنن تائين هوڪي جو آواز پهچي چُڪو. ڇوڪرو سامهون بيٺو لاڳيتو کيس گھوريندو رهيو.
”...... مشڪل مرحلو هي آهي جو موٽندڙ مسافر جو ڪير به آڌر ڀاءُ ڪندڙ نه هجي.“ سندس اکيون لڙڪن ۾ پُسي ويون. توڻي جو هوءَ سڀ ڪجهه وڃائي ويٺي هئي، پر بهرحال پوءِ به اڃا پڇتاءَ جي حق کان محروم نه ٿي ٿيڻ گهريائين. وڃڻ ۽ اچڻ.
اچڻ ۽ وڃڻ.
هڪ لمحو، هڪ لمحي جا ٻه نالا. ٻه روپ. ٻه ڏک. ٻه زخم. ريل جون ٻه پٽڙيون. پٽڙين تي هلندڙ بيهندڙ، بيهندڙ هلندڙ ريل گاڏي. ريل گاڏيءَ کي بتي ڏيکاريندڙ ملازم. بتيءَ جي جھيڻي روشني. روشنيءَ جو دائرو. دائري ۾ اچڻ. دائري مان نڪرڻ.
”آخر ڇا رکيو آهي هن ڳوٺ ۾؟! ڪچو گهر. چار کٽون، ٻه پيتيون ۽ بي انت ويراني، اونداهي ۽ اڪيلائي“.... ”ناهي مون کي خدو بتيءَ واري سان شادي ڪرڻي. ڄٽ اڻ پڙهيل. جاهل. خدا بخش بتيءَ وارو... هونهه!“ خوبصورت چهري تي ڦهلجي ويل ناگواري جو تاثر. ماڻهنس منهن ۾ ڏسندي رهجي ويس هميشه جيان. ڪجهه نه چئي سگهي جواڻ جماڻ پڙهيل لکيل ڌيءُ کي.
هوءَ ڳالهائيندي رهندي. ڪجهه به. ڇا به. سڀ ڪجهه.
هوءَ خاموشيءَ سان مسلسل پئي منهن ۾ ڏسنديس.
تان جو ڪنهن شامَ هوءَ رات جي ڪناري تي ٿيلهي ۾ ٿورو سامان وجھي ٻاهر نڪري وئي. ماڻهنس پوتيءَ جي پلؤ سان ائين اکيون اگھي ڇڏيون. ڄڻ پاڙي ۾ ڪنهن ماڻهوءَ جي مرڻ جي ڳالهه ٻڌي روئڻ اچي ويو هجيس ۽ اکيون اگھي گهرجي رهيل ڪم ڪار ۾ مصروف ٿي وئي هجي. شايد ڪجهه ماڻهو ڪجهه ماڻهن لاءِ وقت کان اڳ ئي مري ويندا آهن. اهميت وڃائي ويهندا آهن. اجنبي ٿي ويندا آهن.
اونداهيءَ کان روشنيءَ ڏي اڏام.
يا
روشنيءَ کان اونداهيءَ ڏي سفر!!
ڪيئن چئجي!
روشنيءَ جو مختصر دائرو. دائري جي ڀر ۾ هميشه جيئن خاموش بيٺل خدا بخش بتيءَ وارو.
بتي ۽ خدا بخش. خدا بخش ۽ بتي. وچ ۾ هوءَ.
”مان گهر ڇڏيو پئي وڃان. ڪنهن کي به نه ٻڌائجان.“
”پر ڪيڏانهن ٿي وڃين؟“ هڪ سوال هڪ ڏک.
”توکي سوال پڇڻ جو حق ناهي.“ هڪ جواب ــ هڪ دڙڪو.
”ڀلا واپس ڪڏهن ايندينءَ؟“ هڪ سوال. هڪ التجا. هڪڙو ڏک.
”جلدي.... تمام جلدي موٽي اينديس پر ڪنهن سان ڳالهه نه ڪجانءِ.“ هڪ جواب. هڪ حڪم. هڪ دلاسو. هڪ آسرو، هڪ اڌورو ۽ ڪچو واعدو.
خدا بخش بتيءَ واري خوشي محسوس ڪئي. ڏک به ڏاڍو ٿيس!
هڪ واعدي جي خوشي، واعدو جنهن جي وفا ٿيڻ جو امڪان هو به الاءِ نه!
هڪ وڇوڙي جو ڏک جيڪو ڏاڍو طويل به ٿي پئي سگهيو!
”چپس وٺو چپس!“
چپس واري ڇوڪري، پنهنجي اندر ۾ ڀٽڪندڙ خوبصورت عمر رسيده عورت کي بوگيءَ ۾ واپس موٽائڻ لاءِ زور سان هوڪو ڏنو. ”ڪيئن گذري ويو هيڏو وقت. ۽ ريل گاڏيءَ جو سفر آهي جو کٽي ئي نه ٿو. ڄڻ ورهين کان ساڳي گاڏيءَ ۾ ساڳي بوگيءَ ۾ ويٺي آهيان.“ چپس واري ڇوڪري جو هوڪو کيس پنهنجي اندر ۾ ڀٽڪڻ کان بچائي نه سگهيو. هوءَ پيشانيءَ تي اڀريل پگھر ڦڙا اگھڻ لاءِ پرس ۾ ٽشو ڳوليندي ڳوليندي پنهنجي پاڻ کان گم ٿي وئي. زبان تي شڪست جو ذائقو. خوابن جي وشالتا ڪڏهن ڪڏهن ماڻهوءَ کي ماري وجھندي آهي. هونهن.... وڏيون ڳالهيون.... وڏا ماڻهو، وڏا رتبا، سڀ ڪوڙ.... دوکو.... ٻهروپ.... روشنيءَ ۾ لڪل گھور اونداهي.
هڪ خواب کان ٻئي خواب تائين ماڻهوءَ جا پيرَ پٿون.... هڪ واعدي کان ٻئي واعدي تائين پلصراط جو سفر. هڪ شخص کان ٻيو شخص. ٻئين کان ٽيون، چوٿون ۽ پنجون.... وڌندڙ انگ..... ماڻهو ساڳيا. ساڳيا واعدا، آسرا، دلاسا، ساڳيون ڳالهيون، ساڳيا بسترا، چادرون، ڪمرا، در دريون، ساڳيا ڪُلف، ڪُنجيون. پنهنجي پرس ۾ ڪنهن هڪ گھر جي هڪ ڪنجي سانڍي رکڻ جي عورتاڻي خواهش ۾ هٿن ۾ ايندڙ ويندڙ ڪيترن ئي بند دروازن جون ڪنجيون. هر ڪنجي هڪڙو ڏک. هر دروازو هڪ حادثو. پرس ۾ رهجي ويل ڪنڊوم ۽ برٿ ڪنٽرول ٽيبليٽس. هڪ شادي، ٻي شادي، ٽين شادي، ٽي طلاقون. منهن ۾ پئجي ويل انيڪ گهنج. ڪجهه چاندي چاندي وار. حواسن ۾ رهجي ويل سگريٽن، شراب ۽ ڪوڪين جي بوءِ ۽ گذري ويل وقت کان تحفي ۾ مليل نظر جي چشمي سان گڏ اڻ وسرندڙ حادثن جو ڏک.
مسافرن سان ڀريل بوگي. خالي خالي اندر. دريءَ مان پري تائين نظر ايندڙ ويراني. صحرا. واري. خاليپڻو. اڪيلائي. اکيون ساڙيندڙ اُس. تار ڇڪيان.... نه ڇڪيان. تار ڇڪي هِتي جو هِتي گاڏي بيهاريان..... بوگيءَ مان لهان... صحرا ڏي ڊوڙان.... اهو صحرا منهنجي اندر جو اولڙو آهي.... اهو ويرانو منهنجي روح ۾ آهي... بوگيءَ مان لهان... ڊوڙندي وڃان... پري پري تائين. شهر کان پري. ماڻهن کان پري. گاڏيءَ کان پري. پنهنجي پاڻ کان پري ڊوڙندي ڊوڙندي رڻ ۽ رُڃ جو حصو ٿي وڃان. واري وسايان پاڻ تي. واريءَ جي لهرن ۾ لڪي وڃان... ڪير به نه ڏسي مون کي، نه ڪي مان ڏسان ڪنهن کي. ڇا رکيو آهي مون لاءِ ٻاهر؟؟ ”واپس ڪڏهن ايندينءَ!؟“ هڪ سوال. هڪ خواب. هڪ خواهش. هڪ التجا. هڪڙو ڏک... ۽ موٽ؟؟ تون ڪير ٿيندو آهين سوال پڇڻ وارو؟ ڪهڙي آهي تنهنجي اوقات... خُدو بتيءَ وارو؟ ٽڪي جو معمولي ملازم... جاهل... جلدي موٽي اينديس... هڪڙو دلاسو. هڪ ڪوڙو واعدو. اٺاويههَ سالَ گذري ويا. جلدي موٽڻ جو واعدو.... او ماءِ گاڊ! هي گاڏي پٽڙين تي ٿي هلي يا منهنجي مٿي تي؟ منهنجي ڇاتيءَ تي؟ پر آخر مان ڇو ٿي واپس اچان؟ ڪنهن لاءِ ٿي موٽان؟ ڇو؟؟ آخر ڇا رکيو آهي هن ڳوٺ ۾؟ ڪچو ڪوٺو. چار کٽون. لوهه جون ٻه پيتيون...... بس.... ناهي مون کي شادي ڪرڻي خدو بتيءَ واري سان... ۽ امان.... تون سدائين منهنجي منهن ۾ ڏسندي رهينءَ .... خاموش خاموش رهينءَ.... منهنجي اول فول ڳالهين تي ڪڏهن مون کي دڙڪو نه ڏنئي.... ڪاش! امان تون مون کي دڙڪا ڏين هان... گهٽ وڌ ڳالهائين هان! مارين هان مون کي.... تون مارين ها ته مان دنيا جي مار کان بچي وڃان هان.... هاڻي ڏس ته سهي منهنجي وجود تي ڪيترا زخم آهن.... زخم به اهڙا جو....! اکين ۾ اچڻ کان اڳ نڙيءَ ۾ ڦاٿل لُڙڪَ: زخم به اهڙا جيڪي ڌيءُ فقط ماءُ کي ئي ٻڌائي سگهي ٿي. ماءُ کي ئي چادر جي اوٽ ۾ ڏيکاري سگهي ٿي... ٻئي ڪنهن کي به نه.... پنهنجي سکي سهيليءَ کي به نه. امان.... تون ته رڳو چپ ڪيو منهنجي منهن ۾ ڏسندي رهينءَ.... ۽ ڏسندي ڏسندي الاءِ ڪيئن ۽ الاءِ ڪڏهن اکيون پوري ڇڏيئه !
ريل گاڏي مخصوص رڌم سان هلندي رهي.
هن جي اندر ۾ ساڳئي رڌم سان لڙڪ وهندا رهيا.
تان جو رات ٿي وئي.
بوگيءَ جون سڀ بتيون روشن ٿي ويون.
”خدا بخش بتيءَ وارو. بتيءَ وارو خدا بخش.“
هن شايد طويل عرصي ۾ پهريون ڀيرو خدا بخش بتيءَ واري جو سڄو نالو اچارڻ جي گهرج محسوس ڪئي.
بنهه اندرين ۽ حقيقي گهرج.
اها فقط کيس ئي خبر هئي ته خدا بخش بتيءَ وارو هڪ ڪچي ۽ ڪوڙي واعدي جو مقتول هو.
گاڏي اسٽيشن تي اچي بيٺي.
هوءَ پنهنجون اکيون اگھڻ کانسواءِ پنهنجا سڀ ٿڪل اعصاب سهيڙي اُٿي بيٺي.
چپس وارو ڇوڪرو اڳ کان وڌيڪَ اداس ۽ تنها تنها ٿي ويو ۽ دريءَ کان ٻاهر ڏسندي ان خوبصورت عورت بابت سوچڻ لڳو جيڪا کيس بوگيءَ ۾ اڪيلو ۽ اداس ڇڏي ڪنهن اداس اسٽيشن تي لهڻ واري هئي.
”موٽڻ.... زندگيءَ جو بنهه مشڪل مرحلو... جڏهن توهان جو ڪو به منتظر نه هجي... آڌر ڀاءُ ڪرڻ وارو نه هجي.“
اچڻ ۽ وڃڻ.
وڃڻ ۽ اچڻ.
شڪست جو گهرو احساس.
ٿڪل ٿڪل قدم. خوابن جي وشالتا. ساڀيائن جي سهيڙ.
تڪڙ ۾ مبتلا پير. تڪڙ کان محروم قدم. روشنيءَ کان اونداهي ۽ اونداهيءَ کان روشني ڏي سفر، يا سفر جو امڪان. اسٽيشن تي هاريل اونداهي. اونداهيءَ جي ڇاتيءَ تي ٻرندڙ هڪ بتي.
روشنيءَ جو مختصر دائرو. دائري ۾ ڪيئي دائرا.
ڏک، پڇتاءُ، ڊپ، خدشا. شايد ائين هجي. شايد ائين نه هجي. ڪيئن چئجي. ڪيئن نه چئجي. هيڏا سال گذري ويا.
الاءِ ڪير مُئو الاءِ ڪير بچيو.
بتيءَ جو اڳتي وڌندڙ، ڦهلجندڙ دائرو. دائري کان ٻاهر بيٺل دائرو. دائري ۾ هڪ پاڇولو.... پراڻو پاڇولو... اوپرو پاڇولو..... اڻ اوپرو پاڇولو. ساڳي مهل... ساڳي رات. ساڳي جاءِ. رڳو وقت بدليل.... روشنيءَ جي دائري ۾ وڌي آيل هڪ مرد جو هٿ.... هٿ جي مٿان رکجي ويل هڪڙو ڪمزور، ٿڪل، ڏڪندڙ عورتاڻو هٿ.
۽ چوڏسا ڦهلجي وشال ٿي ويل روشنيءَ جو دائرو.