مسٽر ايم بي عُرف سينئر ڪلارڪ محمد بخش جو صبح
هو بي خبري ۽ لاپرواهيءَ جي دور ۾ رهندڙ ماڻهو هو. اهو سڀ هن نوڪريءَ جي شروعات ۾ ئي سمجھي ورتو هو. لڳ ڀڳ هڪ سئو ويهه ملازمن واري آفيس ۾ ڪو به ڪنهنجو دوست ڪونه هو. سڀني جو هڪٻئي سان محض هڪڙو واسطو هو. اهڙو واسطو جيڪو ڪنهن به جونيئر ڪلارڪ يا سينئر ڪلارڪ وغيره جو پنهنجي ڪُرسيءَ، ٽيبل، فائل يا ڪمپيوٽر سان هوندو آهي.
فقط واسطو. واسطي سان واسطو. ان کان وڌيڪَ ڪجهه به نه.
ساڳي آفيس.
ساڳي ڪرسي.
ساڳي ٽيبل.
ساڳيو فائل.
ساڳيو ڪمپيوٽر.
هن محسوس ڪيو ته مٿس خاموشي وارد ٿيڻ لڳي آهي. هونءَ ڪافي وقت اڳ هو پنهنجي نالي يعني محمد بخش تان هٿ کڻي چُڪو هو. محمد بخـش سندس سڃاڻپ جو پهريون ۽ آخري حوالو هو. اهڙو حوالو جيڪو گهڻي وقت کان پنهنجي اهميت وڃائي ويٺو هو. تڏهن کان هو محمد بخش سينئر ڪلارڪ طور سوچڻ، محسوس ڪرڻ ۽ ڳالهائڻ بدران سينئر ڪلارڪ ايم بي طور زندگي گذارڻ لڳو هو. اها ئي سندس سهولت به هئي ته مشڪلات به!
”تنهنجو نالو ڇا آهي؟“ هو اڪثر پاڻ کان پڇندو آهي. پاڻ ئي جواب ڏيندو آهي:
”منهنجو نالو سينئر ڪلارڪ آهي. ڪجهه سال اڳ منهنجو نالو جونيئر ڪلارڪ هو ۽ ڪجهه سالن کان پوءِ منهنجو نالو سپرنٽينڊنٽ هوندو.“
هو سڀ کيس خاموش ڏسي خوش نه ٿيا. هو جڏهن خاموش نه هو تڏهن به اُهي خوش نه هئا. انهن چاهيو ٿي ته هو ڪنهن به حالت ۾ اسان کان مختلف نه هجي. هو هر وقت ۽ هر حالت ۾ اهڙو هجي جهڙا اسين آهيون. جهڙا فائل، ٽيبلون، ڪرسيون ۽ ڪمپيوٽر آهن. نيٺ هُنَ بابت سرگوشيون ٿيڻ لڳيون:
”ايم بي بيمار رهڻ لڳو آهي.“
”ايم بي کي ٽي بي ٿي وئي آهي.“
”ايم بي کي گهر جي پريشاني آهي.“
”ايم بي جي ڌيءَ جو ڪنهن سان چڪر آهي.“
”ايم بي کي ضرور ڪجهه نه ڪجهه ٿيو آهي.“
هنن سڀني هن بابت ڳالهايو پئي. پر هنن مان ڪنهن به ايم بي سان نه ڳالهايو.
نيٺ اها با آواز سُس پُس کيس چُپ جي اڌوري پناهه گاهه کان محروم ڪرڻ ۾ ڪامياب ٿي وئي. هُو ٽيبل تي مڪون هڻي دانهون ڪرڻ تي مجبور ٿيو:
”ڪجهه ڪونه ٿيو آهي مون کي. ڪجهه ڪونه ٿيو آهي. خدا کي مڃو سُس پُس بند ڪيو. مون کي توهان جي سُس پُس مان رت جي ڌپ ٿي اچي.“
هنن ڪو به ردِعمل نه ڏيکاريو. البت هُو پنهنجن چپن کي ڀڪوڙڻ جي باوجود به مُرڪڻ کان روڪي نه سگهيا.
اهي پنهنجي ڪاميابيءَ تي خوش هئا.
چپ جي پناهه گاهه کان محروم ٿي هُو پنهنجي لفظن، آواز ۽ لهجي سميت اداسيءَ ۾مبتلا ٿي ويو.
هن جنهن مهل به ڪجهه به ڳالهايو ٿي، ته ائين ٿي لڳو ڄڻ هو روئڻ جي تياري ڪندو هجي.
جنهن مهل به هُو ڪنهن ڳالهه تي مُرڪيو ٿي ته لڳو ٿي ڄڻ هُو مُرڪڻ کان اڳ روئي چُڪو هُجي.
هنن لاءِ هو بغير ٽڪيٽ جي تماشو بڻجي چُڪو هو.
جڏهن ته انهن ئي هن بابت باس سان شڪايت به ڪئي ته ”ڪو به فائل مسٽر ايم بي مان خوش نه آهي ۽ رهندو مسٽر ايم بي پنهنجي ٽيبل جو شيشو ڀڃي ڇڏيو آهي.“
ٻئي صبح هو آفيس آيو ته ڀڳل شيشي تي پيل Explaination Letter سندس منتظر هو. جنهنجو کيس اٺن ڏينهن اندر جواب ڏيڻو هو ته هن ٽيبل جو شيشو ڀڃڻ جي جرئت ڪيئن ڪئي؟ اهڙي دهشت انگيز عمل پٺيان ڪهڙا ڪارڻ آهن ۽ آفيس جي پُر امن ۽ پُرسڪون ماحول کي خراب ڪرڻ تي مسٽر محمد بخش عرف سينئر ڪلارڪ ايم بي جي خلاف محڪماتي ڪاروائي ڇو نه ڪئي وڃي.“
مسٽر محمد بخش سينئر ڪلارڪ احتجاج ڪرڻ چاهيو.
احتجاج طور هن پنهنجو چَپُ ڏند هيٺان ڏئي زخمي ڪري وڌو.
سينئر ڪلارڪ مسٽر محمد بخش جو ڀرپور احتجاج.
اهڙو احتجاج جنهنجو ڪير به نوٽس نه وٺندو.
هو اڪيلو احتجاجي هو.
ڪير به سندس احتجاجي جلوس ۾ شامل نه هو. جڏهن ته هو نوڪريءَ کان اڳ هميشه احتجاجي جلوسن ۾ شامل هوندو هو.
سياسي جلوس.
مذهبي جلوس.
قومي جلوس.
صوبائي جلوس.
وفاقي جلوس.
۽
آخر ۾ ذاتي جلوس. شخصي جلوس. داخلي جلوس. هو ذاتي جلوس جو اڪيلو احتجاجي هو. اهڙو احتجاجي، جنهنجو احتجاج ڪنهن به چوڪ ڪنهن به پريس ڪلب جي دروازي تي پهچي ختم نه ٿيندو آهي.
هو هميشه پنهنجو چپ ڪٽيندو رهندو.
هُو پنهنجو ڪٽيل چپ زال کان لڪائڻ ۾ ڪامياب ٿي ويو. زالهنس حيرت بدران ڏک مان ڏانهس ڏٺو ۽ ٻهارو ڏيڻ لڳي.... پر پوءِ اهو ياد اچڻ تي ته هو دز کان الرجڪ آهي ٻهارو ڏيڻ بند ڪيو ۽ خاموشيءَ سان رڌڻي ۾ هلي وئي، جِتي چُلهه تي رکيل ڀاڄي سندس منتظر هئي.
آخر ۾ هن زال کي پنهنجي احتجاج بابت ٻڌائڻ چاهيو پر کيس تڪڙ ۾ رڌڻي ڏي ويندي ڏسي پنهنجو ارادو بدلائي ڇڏيائين.
هونءَ ان صبح هن آفيس پهچي چانهه پيئڻ کان اڳ ۽ مسٽرول تي صحيح ڪرڻ کانپوءِ زال ڏي فون ڪري کيس بلڊپريشر جي گوري کائڻ جي تاڪيد ڪرڻ پئي چاهي، پر کيس نه چاهيندي پنهنجو ارادو تبديل ڪرڻو پئجي ويو.
”فقط اٺ ڏينهن.“ هو چپن ۾ ڀڻڪيو.
پر هنن ڀڻڪو ٻڌي ورتو. خوش ٿيا.
”ها فقط اٺ ڏينهن.“ هنن هڪ آواز ٿي سوچيو. هو به سوچڻ لڳو ته Explaination letter جي جواب ۾ ڇا لکڻ گهرجي! جڏهن ته کيس خبر هئي ته آفيس جي سڀني ملازمن کي، يا گهٽ ۾ گهٽ ساڳئي ڪمري ۾ ويهندڙ سڀني ڪليگس کي خبر هئي ته ٽيبل جو شيشو مسٽر ايم بي نه ڀڳو آهي پر شيشو اڳواٽ ئي ڀڳل هو. انهن کي اها به خبر هئي ته مسٽر ايم بي جي هٿ لڳڻ سان رهندو سندس هٿ وڍجي پيو آهي. هو ڇهه مهينا اڳ آفيس سپرنٽينڊنٽ کي آگاهه ڪري چڪو آهي ته ٽيبل جو شيشو خطرناڪ ثابت ٿي سگهي ٿو. شيشي کي تبديل ڪرڻ جي ضرورت آهي. توڻي جو اهو ڀڳل شيشو اڳ به ٻه دفعا مسٽر ايم بي جو ساڳيو هٿ وڍي چُڪو هو. پر سينئر سپرنٽينڊنٽ پنهنجي اکين تي رکيل ٿلهي شيشي واري عينڪ سان ڀڳل شيشي کي چڱيءَ طرح ڏسي اهو فيصلو ڏئي چڪو هو ته توڻي جو شيشو ڪجهه ڀڳل آهي پر بهرحال انساني جسم لاءِ قطعي به خطرناڪ ڪونهي. ٻي ڳالهه هيءَ به ڪري چُڪو هو ته جيڪڏهن مسٽر ايم بي ان شيشي کي پنهنجي لاءِ خطرناڪ سمجھي ٿو ته کيس محڪمي جي طرفان اجازت وٺي پنهنجي ذاتي خرچ تي نئون شيشو وٺڻ گهرجي. پر کيس اهو به معلوم هئڻ گهرجي ته هو محڪمي کان پئسن جي واپسيءَ لاءِ درخواست نه ڏئي سگهندو.
هونءَ مسٽر ايم بيءَ جو ويجھي مستقبل ۾ اهڙو ڪو ارادو به نه هو ته ڪو پنهنجي پئسن سان شيشو خريد ڪندو. پر هن کي معلوم هو ته سندس ڪليگس مان ڪو به سندس هٿ وڍجڻ ۽ شيشي جي اڳواٽ ٽٽل هجڻ بابت سندس حق ۾ شاهدي نه ڏيندو. تنهن ڪري هُو مڪمل توجهه سان Explaination Letter جو جواب ڏيڻ بابت سوچڻ لڳو ۽ صبح واري چانهه گهرائڻ باوجود پيئڻ وساري ويٺو. چانهه ٿڌي ٿي وئي. ٿڌي چانهه جو ڪوپ کڻڻ کانپوءِ کيس گهڻو وقت اڳ، شايد ويهارو کن سال اڳ پڙهيل ڪنهن ناول جو جملو ياد اچي ويو ته ”چانهه ۽ عورت ٿڌي ٿي وئي ته سواد مان نڪري ويندي.“ کيس اهو جملو ان مهل ياد اچڻ تي حيرت لڳي، ڇو جو، هو ته ورهين کان وٺي ڪتابن جي ويجھو نه ويو هو. هو پنهنجي ذهن ۾ ليٽر جو جواب تيار ڪرڻ لاءِ جاءِ ٺاهڻ لڳو. گڏوگڏ پنهنجي وڍيل هٿ تي ٻڌل پٽيءَ ڏي ڏسڻ جي ارادي کان بچڻ جي ڪوشش ڪرڻ لڳو پر گهڻو ڪري سندس ڪوشش ناڪام ٿيو پئي وئي.
ان مهل کيس اوچتو ياد آيو ته رات زالهنس کي گلابي رنگ جو وڳو پاتل هو . ان وڳي ۾ هوءَ کيس روز جي ڀيٽ ۾ وڌيڪَ سٺي ۽ وڌيڪَ سهڻي پئي لڳي ۽ سندس نِگاهه جو مطلب سمجھي کيس چيو هئائين ته هوءَ هن رنگ جا ڪپڙا تڏهن پائيندي آهي جڏهن هو اداس هوندو آهي.
زال جي ان ڳالهه تي هُو دل سان مُرڪيو هو پر هوءَ پاڻ مُرڪي نه سگهي هئي. بلڊ پريشر جي ڪري هوءَ ذهني دٻاءَ ۾ مبتلا هئي. ڌيءَ واري مسئلي جي ڪري، جنهنجو في الحال ڪو به حل ڪونه هو، وڌيڪ ڏکاري ۽ پريشان هئي. ۽ هن ان مهل سوچيو هو ته اڄ هُو ”اڌ ڏينهن“ جي موڪل تي گهر هليو ايندو. زال کي تفريح لاءِ پبلڪ پارڪ وٺي ويندو. اُتي کيس سمجھائڻ جي ڪوشش ڪندو ته ماڻهوءَ کي هر حال ۾ خوش رهڻ جي ڪوشش ڪرڻ گهرجي ۽ کيس اهڙي قسم جا ٻيا به ڪجهه ”سٺا ۽ سبق آموز قول“ پڙهي ٻڌائيندو جيڪي ٻڌي هُوءَ مطمئن ۽ مسرور ٿيندي، پر هاڻي هن جو ذهن Explaination Letter ۾ ڦاسي پيو هو.
کيس ڦاٿل ڏسي سڀ ڪُليگ پنهنجي فتح تي خوش ٿيندا معمول مُطابق آفيس جي پارڪ ۾ ٿڪون اڇلائيندا رهيا. سينئر سپرنٽينڊنٽ صاحب رکي رکي خاموشيءَ سان ڏانهس ڏسندو رهيو...
هو هر پاسي کان سوچي چُڪو پر کيس ڪو به اهڙو خاطر خواهه جواب سمجهه ۾ نه آيو جيڪو باس کي مطمئن ڪري سگهي. تان جو ست ڏينهن گذري ويا.
اٺون ڏينهن به اڌ تائين گُذري چُڪو.
انهن اٺن ڏينهن ۽ راتين ۾ هُو Explaination Letter کانسواءِ ڪجهه به سوچي نه سگهيو. ڪجهه به سمجھي نه سگهيو. ڪجهه به ڳالهائي نه سگهيو. زالهنس جنهن مهل به ڪجهه چوڻ چاهيو، مثال طور هيءُ ته ”محمد بخش دڪان تان بصر وٺي اچ“ ته هن ڪجهه هن طرح وراڻيو هوندو ته: ”ها ڇونه پر شيشو اڳ ئي ڀڳل هو.... مسئلو اهو نه آهي ته توهان مون کان شيشي جا پئسا يعني هڪ هزار ۽ ڪجهه روپيا ڀرائي وٺندؤ پر مسئلو هيءُ آهي ته آخر جڏهن شيشو مون ڀڳو ئي نه آهي ته مون تي الزام ڇو لڳو آهي...“
ان ڪري ئي زالهنس کيس بصر آڻڻ لاءِ چوڻ جو ارادو بدلائي چُڪي.
يعني آخر اهو ئي ٿيو جنهن جو امڪان هو.
اهو ئي ٿيو جنهن جو مسٽر ايم بي کي ڊپ هو.
اهو ئي ٿيو جيڪو مسٽر ايم بي نٿي ڪرڻ چاهيو.
اٺن ڏينهن جي لاڳيتي مشق سان نيٺ هو به فائل جو حصو ٿيڻ تي مجبور ٿي ويو ۽ نيٺ Explaination letter جو جواب ڏيڻ جي قابل ٿي ويو. هڪ صاف ڪاغذ تي صاف لفظن ۾ لکي چُڪو ته: ”جناب اعليٰ ! ٽيبل جو شيشو ڀڃڻ ۾ منهنجو هٿ آهي. مون جذباتي ٿي شيشي کي زور سان مڪ هنئين ۽ شيشو ڀڄي پيو. مان پنهنجي غلطيءَ تي شرمندو آهيان. اوهان کي يقين ٿو ڏياريان ته آئنده ڪڏهن به اهڙي غلطي نه ڪندس. ٻيو عرض ته مان پنهنجي پگهار مان نئون شيشو وٺي ٽيبل تي لڳرائيندس ۽ پوءِ پنهنجي جذبات کي ضابطي ۾ رکڻ جي ڪوشش ڪندس. واڌو حد ادب.
اوهان جو فرمانبردار
ايم بي عرف محمد بخش سينئر ڪلارڪ“.
هن ليٽر جو جواب لکڻ کانپوءِ هڪ دفعو وري پڙهيو ۽ پوءِ لفافي ۾ بند ڪري باس کي ڏيڻ بدران سينئر سُپرنٽينڊنٽ کي ڏيڻ جو ارادو ڪيو. ڪرسيءَ تان اٿندي، هنن کي پاڻ ڏي ڏسندي محسوس ڪيائين، هُنن جي نِگاهن ۾ لڙهندو هڪ ٽيبل کان ٻي ۽ ٻي کان ٽين ٽيبل تي پهتو ۽ ٽيبل جي پريان ڪرسيءَ تي ويٺل سينئر سپرنٽينڊنٽ جي سامهون وڃي بيٺو.
سپرنٽينڊنٽ جي ڪرسيءَ تي هن پاڻ کي ويٺل ڏٺو.