دل جي ڪُنڊ ۾ ڄمي ويل برف
هو رڳو ڪجهه موسمون ئي سندس وارن جي اسيريءَ ۾ رهيو. وڏ ڦڙي جيان مٿان وسندو ۽ ڳلن جي ڪُنن ۾ ٻڏندو ترندو رهيس ۽ پوءِ پنهنجي دنيا ۾ گم ٿي ويو، جيڪا سندس اُنس جي دنيا هئي. پر هوءَ به دل هٿان مجبور هئي.
عورت جي وڏي ۾ وڏي ملڪيت سندس دل ئي ته هوندي آهي.
چاهيائين ٿي ته ايترو ئي پيار ملندو رهيس، جيترو شروع ۾ ٿي مليس، پر شايد هاڻي اهو ممڪن نه هو.
رات جو دير سان گهر اچڻ. گهر ۾ هوندي به ڄڻ گهر ۾ نه هجڻ. جهڙو ڪنهن اسٽيشن جي انتظار گاهه ۾ ويٺل پري جو مسافر. گهڻو ڪري هر وقت دوستن سان ڪچهريون، ڪتاب، بحث، سگريٽن جو دونهون. ”پراون ماڻهن کي گهر نه وٺي اچين ته چڱو. مان بيزار ٿي ٿيان. مون کي به ڪجهه وقت ڏيندو ڪر.“ شروع ۾ شڪايت ڪئي هئائين ته وڏا وڏا ٽهڪ ڏئي کلي پيو هو. پوءِ چپ ٿي ويو هو. سندس ٽهڪن ۾ ۽ ماٺ ۾ ڪا عجيب هڪ جهڙائي هئي. اهي هڪ اداس شخص جا زخمي ٽهڪ هئا، ٽهڪ جن ۾ مستقبل جي ڪاري پاڇولي جو ڏک هو. پوءِ سندس هٿ چمندي چيو هئائين ”مريم! هي پراوا ماڻهو نه آهن... منهنجا دوست آهن... ناراض نه ٿيءُ... ٻه چار دوست ئي ته اٿم سڄي شهر ۾.“ اندر ۾ موتيا کڙي پيا هئس. مُرڪي کڻي ماٺ ڪئي هئائين- ۽ پوءِ ته هو ويو گم ٿيندو دوستن ۾، ڪتابن ۾، سگريٽن جي دونهين ۾. هوءَ سندس انتظار ڪندي رهي. پڪ هئس ته هو ڪڏهن نه ڪڏهن ڏانهس موٽندو، پر... هو نه موٽيو... هوءَ اڪيلي ٿي وئي. ڏک ۾ ڀرجي وئي. سمورو پيار برف بڻجي دل جي ڪنڊ ۾ ڄمي ويس.
ڀاسيو هئس هزارين فوٽن جي بلندين تان هيٺ اچي ڦهڪو ڪيو هجيس.
سَنڌ سَنڌ ڀڄي ڀُري پيو هجيس.
اڪيلائي، غريباڻو حال، ننڍڙو ٻار.
ڏک ۽ ڊپ جي گهاٽي، کُهري ۽ ڪڙي ڪساري ول ۾ ويڙهجي وئي.
چاچا ماما کوڙ، پر ڪير آهي ڪنهنجو؟؟
جوڀن، جواني، ڌار دشمن اڪيلي عورت جو.
ڀڳل ٽٽل ٽڙيل پکڙيل وجود ميڙي چونڊي پاڻ کي سهيڙي ورتائين.
پُٽ تي پئجي ويل پاڇولو هٽائڻ لاءِ ۽ پنهنجو پاڻ کي بچائڻ لاءِ همت جي ضرورت هئس.
مڙسهنس جي ڏکارن دوستن مان ڪن اخبارن ۾ تعزيتي بيان ڇپرايا ته ڪن رسالن ۾ تاثراتي مضمون لکيا.
”هو جينئس هو. غير معمولي ڪهاڻيڪار ۽ ناول نگار هو. افسوس زندگيءَ کيس مهلت نه ڏني. ادب سالن تائين اهڙي عظيم ليکڪ لاءِ سڪندو رهندو.“
هي اُهي دوست هئا، جن ڏانهن پريشانيءَ جي وقت ۾ ۽ خودڪشيءَ کان اڳ خط لکيا هئائين:
”يار! منهنجي لاءِ ڪنهن نوڪريءَ جو بلو ڪيو... پريشان ٿو رهان. توهان اثر رسوخ وارا آهيو. اڪيلو هئم ته پرواهه نه هئم پر شاديءَ کان پوءِ ۽ وري ٻار کان پوءِ ته رهندو تڪليف ۾ اچي ويو آهيان. گهر جهڙو دوزخ ٿي ويو آهي. خانگي نوڪرين مان ڪا هڙ حاصل نه ٿي ٿئي... پرائيويٽ اسڪول ۾ ماستري ڪيان پيو، پر ڄڻ دوزخ ۾ آهيان. ڳري فيس وصول ڪندڙ اسڪول جو مالڪ اسان ماسترن ۽ ماسترياڻين کي بنهه گهٽ پگهار ٿو ڏئي. مٿان اسان سان رويو اهڙو اٿس ڄڻ اسين سندس نوڪر هجون... فيميل ٽيچرس ته عزت داءَ تي لڳائي ٿيون پڙهائين. هو درندو آهي... هر روز نئون رت پيئڻ لاءِ آتو... مان ڏاڍو ڏکيو وقت پيو گذاريان...“ ڪنهن دوست وٽان ڪا موٽ نه ملي هئس.
ٻه چار هفتا سندس شهر وارا ويجها دوست گهر ايندا رهيا. ٻار جي مٿي تي هٿ رکي، روئڻهارڪي لهجي ۾ چيائون ”ڀاڄائي! تون ڳڻتي نه ڪر... احمد اسان جو ٻچو آهي... مُئي مٽيءَ جي نشاني آهي.“
آٿت ڀانيائين. خوشي ٿيس. پر اها سندس خوشفهمي ثابت ٿي.
جيئن ڌيءَ لاءِ ماءُ جو وجود لازمي هوندو آهي، تيئن پٽ لاءِ پيءُ جي ڇانوَ ضروري هوندي آهي. ڏکاريءَ دل سان سگهاري انداز ۾ سوچيائين: ”۽ مان تنهنجي رڳو ماءُ ئي ناهيان پيءُ به آهيان... ها هڪ عورت لاءِ هڪ مرد جو ساٿ ضروري آهي...منهنجو پٽ منهنجو مرد آهي.“ گهر ۾ ئي پاڙي جي ٻارن کي قرآن پڙهائڻ، اسڪول جي ڪتابن تي جُلد چاڙهڻ ۽ هلڪو ڦلڪو ڀرت وغيره ڀرڻ لڳي. وقت جي ندي وهندي رهي.
الهندي ديوار تي لڳل تصوير خاموشيءَ سان کيس ڀرت ڀريندي ڏسندي رهندي هئي. کُليل پيشاني... جاڙا ڀرون، گهاٽيون ڪاريون مڇون، صاف شفاف، ڪنهن گهري ڳالهه کي سلجهائڻ ۽ سمجهڻ جي ڪوشش ۾ گم سم اکيون. جلد چاڙهيندي يا ڀرت ڀريندي ڪنهن مهل آڱر ۾ سئي ٽنبجي پوندي هئس ته ڏکاري ٿي پوندي هئي. تصوير سان الاءِ پنهنجو پاڻ سان ڳالهائڻ لڳندي هئي: ”تون ته چوندو هئين، مريم! تون منهنجي زندگيءَ جو سبب آهين... منهنجي حياتي آهين... تنهنجون اکيون منهنجي راهه جا ڏيئا آهن... پوءِ ڇو هليو وئين ايترو جلدي... مون کي حياتيءَ جي رڻ ۾ اڪيلو ڇڏي... مون لاءِ نه سهي، پنهنجي پُٽ لاءِ زندهه رهين ها... ڏکيو سکيو وقت پيو رڙهي ها... بيروزگار ئي سهي... بيمار ئي سهي... جيئرو ته هجين ها... مُئي جي ته مٽي به ڪم نه ٿي اچي... مون تو کان ڪهڙا محل ماڙيون ٿي گهريا... ڪيڏو خود غرض نڪتين....“
اکيون ڀرجي اينديون هئس، پر ڳوڙها ڳڙڻ نه ڏيندي هئي.
اکين جان سڀ لڙڪ دل جي ڪنڊ ۾ گڏ ٿي ويس...
دل جي ڪنڊ ۾ ڄمي ويل برف وگهرڻ نه ڏنائين.
سمورو پيار پُٽ تي نڇاور ڪري ڇڏيائين.
پٽهنس صبح اسڪول، شام مدرسي ۾.
ذهانت پيءُ کان ورثي ۾ مليل. اسڪول ۾ تمام هوشيار. وقت جي ندي روان دوان. ”ڏسُ پٽ! ڳالهه هيءَ آهي ته....“ ڇهين درجي واري ڪلاس ٽيچر نظر جو چشمو اکين تي رکندي پيار سان چيو ”هيءُ ناول في الحال تنهنجي سمجهه کان مٿي آهي. تون اڃا ننڍڙو آهين... وڏو ٿي پوءِ پڙهجان... هينئر پڙهندين ته سمجهي نه سگهندين... سمجهندين به ته اڌورو... ۽ پٽ اڌوري سمجهه سٺي نه آهي... في الحال اسڪول جي ڪتابن ڏي ڌيان ڏي.“ هو حيرت مان ڪتاب جي بئڪ ٽائٽل تي لڳل پيءُ جي تصوير ڏي ڏسندو رهيو.
اهو سچ هو ته واقعي به ناول سمجهه ۾ نه پئي آيس. جابجا کوڙ ڏکيا لفظ هئا... جن جو کيس مطلب سمجهه ۾ نه پئي آيو... مفهوم ته پري ٿيو.
فرسٽريشن... اينگزائٽي... ڊپريشن... ڪامپليڪس... انٽيليڪچوئل... فوبيا... ڪيٿارسس... اسٽريس... فراريت... ماسچربيشن... ۽ الاءِ ڇا ڇا...
استاد کان ”فرسٽريشن“ جي معنيٰ پڇي هئائين، جنهن رهندو ناول پڙهڻ کان جهلي ڇڏيس.
ڏکارو ڏکارو گهر آيو. ماني به نه کاڌائين.
”امان !“ حيران اکين جو هڪ سوال.
”جيءُ پٽ!“ مهربان ماءُ جو ٻاجهارو آواز.
”بابا جي ناول ۾ اهڙو ڇا آهي جو استاد پڙهڻ کان...“
ماڻهنس جي مهربان منهن تي انديشن جي تکي اُس ڦهلجي وئي.
”مون کي ڏي.“ پٽهنس جي هٿن مان ناول وٺندي چيائين.
”لڙهندڙ نسل“
اکين ۾ ڊپ ڀرجي آيس.
هي اُهو ناول آهي جيڪو لکڻ دوران هو ڪو وقت ٻن دنيائن جي وچ ۾ لڙڪيل هو ۽ زندگيءَ مان چاهه ۽ ساءُ وڃائي ويٺو هو.
هڪ منظر ٻئي منظر ۾ بدلجڻ لڳو.
ماضيءَ جو ڀوائتو لمحو حال جي ڪُک مان ڦٽڻ لاءِ پر سوئڻ لڳو.
هڪ طويل ۽ اماوس رات جي خاموشي ٽٽڻ لڳي ۽ ٻي ڊگهي رات جاڳڻ لڳي.
هن جي دل جي ڪنڊ ۾ ايتري گنجائش نه هئي جو اُن ۾ برف جا ٻه ڳنڍا سمائجي سگهن.
”ڇو کنيو اٿئي هي ڪتاب... ڪڏهن کنيو اٿئي...“ ڊپ سان ڀريل سخت لهجو.
ڪجهه پل اڳ مهربان چهري واري ماءُ هڪ سخت منهن واري اجنبي عورت ۾ بدلجي چڪي هئي.
ڇوڪرو حيران... پريشان... آخر ڇا ٿيو آهي... اهڙو ڪهڙو ڏوهه ٿيو آهي!؟
”مان پڇان ٿي ڇو کنيو اٿئي ڪتاب !؟“ ڪمري ۾ ننڍي عمر وارو ڇوڪرو بدستور خاموش. جهڙي ڀت. چماٽ جو وڏو آواز گونجي ويو. اهو ساڳيو ڪمرو جنهن ۾ ڪجهه سال اڳ هڪ شام غريبان برپا ٿي هئي. ڇوڪري ٻانهن اکين تي رکي روئي ڏنو. اها ڪنهن اجنبي عورت جي چماٽ هئي. ماڻهس ته ڪڏهن به اهڙي زهريلي چماٽ نه هنئي هئس.
”ٻيهر لائيندين هٿ پڻهين جي ڪتابن کي... هان... کڻجان... کڻجان ته مان تنهنجي ٻانهن ته ڀڃان... انهن مُئن ڪتابن ته پڻهين جو سر کنيو... مان بيواهه ٿيس... تون ڇورو ڇنو ٿئين... هاڻي وري تنهنجو وارو آهي... ذليل... جهڙو پيءُ خود غرض، تهڙو پُٽ...“
نڙي ڳوڙهن ۾ ڀرجي ويس. وڌيڪ ڳالهائي نه سگهي. روئي ويٺي.
هڪ پل اڳ سخت منهن واري اجنبي عورت ٻاجهاري صورت واري ماءُ ۾ بدلجي وئي. اکين ۾ ورهين جو ٿڪ... جسم چُور چور... زبان خشڪ... ڄڻ هزارين فوٽن جي بلنديءَ تان هيٺ اچي ڦهڪو ڪيو هجيس. پٽ کي چماٽ هڻي ڪڏهن به نه کٽندڙ ڏک ۾ مبتلا ٿي وئي هئي.
پوتيءَ جي پلؤ سان پٽ جي ننڍڙين اکين مان وهندڙ ڳوڙها ۽ نڪ مان وهي آيل سنگهه اگهيائين. ڄڻ تتل هانءَ تي ڪجهه ڇنڊو پيس.
پُٽهنس وري ڀلجي به ڪڏهن پيءُ جي ڪتابن کي هٿ نه لاتو. مڙس جا سڀ ڪتاب کڻي شيلف جي پٺيان اڇلائي ڇڏيائين. ڪتاب نه هجن ڄڻ وڇون هجن.
ٻه ننڍڙيون اکيون حسرت ۽ حيرت وچان شيلف جي شيشي مان نظر ايندڙ ڪتابن ڏي ڏسنديون رهجي ويون.
صبح اسڪول، شام مدرسو. اسڪول کان مدرسي ۾ وڌيڪ دلچسپي. هوءَ پوءِ به ڪو وقت ڊنل رهي.
هو رات جو سمهي پوندو هو ته ڊنل آڱرين سان سندس ٿيلهي ۾ پيل ڪتاب ڪاپيون ڦولهاريندي هئي... متان انهن ۾ پڻهنس جو ڪو ڪتاب نه هجي.
پر سندس الڪو اجايو هو. هو شيلف ۾ رکيل ڪتابن کان گهڻو پري ٿي چڪو هو.
وقت جي ندي وهندي رهي، ڪتابن تي جلد چڙهندا رهيا... ٻار قرآن پڙهندا رهيا... ڀرت ڀرجندو رهيو... آڱرين ۾ سيون لڳنديون رهيون... رات جي خاموشي ڏنگ هڻندي رهي... الهندي ديوار ۾ لڳل گهاٽين مڇن واري ۽ گهري ڳالهه سوچيندڙ اکين واري تصوير ڏانهس ڏسندي رهي... پٽهنس هوبهو پيءُ جهڙو ٿي پيو هو. کليل پيشانيءَ جاڙا ڀرون- فرق رڳو ايترو ته پيءُ کي ڏاڙهي ڪا نه هئي، پٽ کي هئي. فرمانبردار... نيڪ نمازي... روزگار سان لڳل...!!
ان صبح تڙڪي ۾ رکيل ڪرسيءَ تي ويٺي هئي. خالي خالي ۽ خاموش اکيون.
ان صبح موڪل جو ڏينهن سجايو ڪرڻ لاءِ پٽهنس گهر ۾ پيل فالتو شيون ساڙڻ جو سوچيو.
آڳنڌ ۾ باهه ٻرڻ لڳي.
ڦاٽل ڪاغذ... پراڻا رجسٽر... لفافا... خط... ڪتاب سڙڻ لڳا. رک اڏامڻ لڳي. هوءَ ڪرسيءَ تان اٿي اچي باهه وٽ بيٺي. ڄڀ... ڄري... دونهون... اکرن جي بُوءِ... هو هٿن تان، منهن تان، ڏاڙهي ۽ ڪپڙن تان رک ڇنڊيندو، ڪتاب ڍوئيندو، باهه ۾ وجهندو رهيو ۽ ڀڻڪندو رهيو ”مذهبي ڪتابن کان سواءِ ٻيا سڀ ڪتاب فضول آهن.“ وان گوگ جي پينٽنگ کڻي آيو. گلابي ڳل، بادامي نيڻ ۽ اڏامندڙ وار سڙي ويا.
الهندي ديوار تي لڳل تصويرون کڻي آيو. تصويرون گهر ۾ رکڻ گناهه آهي... تصوير باهه ڏي وڌايائين ته ماڻهس ڪنهن زخمي آواز ۾ دانهن ڪري ٻئي هٿ کڻي تصوير ۾ وڌا ”متان ساڙين!“
سالن کان دل جي ڪنڊ ۾ ڄميل برف وگهرڻ لڳي... قطرو قطرو، ذرو ذرو...
”امان گهر ۾ تصويرون رکڻ بدعت آهي.“
”نه چئه مون کي امان!“ پٽهنس جي هٿن مان تصوير کسيندي، ڪنهن اوپري لهجي ۾ رڙيون ڪندي چيائين ”ناهيان مان تنهنجي ماءُ... نه ڪو تون منهنجو پٽ آهين.“
پٽهنس حيرت مان سامهون بيٺل سخت چهري واري اجنبي عورت ڏي ڏسندو رهجي ويو، جنهن ڦاٽل تصوير ڳنڍڻ جي ڪوشش پئي ڪئي ۽ سُڏڪن جي وچ ۾ ڀڻڪيو پئي ”پيءُ جو ڦوٽو ٿو ساڙي... ڪافر... دوزخي... ذليل.“