دل جي نديءَ ۾ ٻُڏي ويلَ ڇوڪري
اهي اٺ شامون سندس زندگيءَ جون وڌ ۾ وڌ اداس ۽ اڻڀيون شامون ثابت ٿيئڻيون هيون. کيس لڳو هوءَ پنهنجي اندر ۾ ٻڏندي پئي وڃي. ٻُڏڻ کان بچڻ لاءِ پنهنجون غمناڪ نيريون اکيون کڻي نيري آسمان ڏي ڏٺائين. آسمان ڏي ڏسندي مٿس خاموشيءَ سان انڪشاف ٿيو ته دراصل دل ۽ آسمان ۾ ڪو به فرق ڪونهي. آسمان ۾ ڏسندي لڳس ڄڻ پنهنجي دل جي اندرئين تهه ۾ ڏسي رهي آهي.
گل فروش هر شام پنهنجي بي نام ۽ قديم خوشبوءِ سميت سندس دروازي تي اچڻ ڪڏهن به نه وساريو. هر شام جو مطلب آهي هر شام. سردي هجي يا گرمي، مينهن هجي يا واچ. هو هر شام ڇَٻيءَ ۾ گُلاب جا سڄر گل کڻي اچي سندس دروازي جي گهنٽي وڄائيندو. گل فروش جي ماءُ هر روز ڌاڳي ۾ گل ٽاڪيندي پنهنجون اکيون ۽ اکين جون دعائون به ٽانڪي ڇڏيندي. ”الله ڪندو ڪڏهن ڪوسو واءُ نه لڳندئي. الله ڪندو هڪ ڏينهن گلن جهڙي ڪنوار ماڻيندين“.
ماءُ جي دعا ٻڌي اڪثر سندس اداس چپن تي ڏکاري مرڪ ڦٿڪڻ لڳندي. کيس پوڙهيءَ ماءُ تي جواڻ جماڻ پيار اچي ويندو. پر پنهنجي ڪيفيت جو اظهار نه ڪندو. اظهار ڪرڻ سندس طبعيت جو حصو نه هو. بس خاموشيءَ سان کٽ تي ليٽيو ڇت ڏي پيو ڏسندو ۽ جڏهن ماڻس گلن جي ڇٻي کڻي اچي ڀرسان بيهنديس ته خاموشيءَ سان اٿندو ۽ ساڳي خاموشيءَ سان ٻاهر نڪري ويندو. ائين گل وڪڻندي وڪڻندي کيس خبر ئي نه پئي ته ڪيئن ڪنهن شام ماڻهس جي پوڙهين اکين ۾ پلجندڙ هڪ پُراڻو خواب بي ضرر خاموشيءَ سان سندس سيني ۾ لهي آيو ۽ پوءِ سندس دل جي چئني ڪُنڊن ۾ ڦهلجي ويو. پر اهو خواب خود غرضيءَ جي بوءِ کان ائين پاڪ هو جيئن مور جا پر سڀني موسمن ۾ صاف ۽ پاڪ رهندا آهن.
اُها خزان جي هڪ اداس شام هُئي. اهڙي شام جيڪا ماڻهوءَ کي ڪنهن وڃايل شيءِ جي يادگيري ڏياري، نه سمجهه ۾ ايندڙ ڏک ۾ مبتلا ڪري ڇڏيندي آهي ۽ پڪي يقين سان احساس ڏياريندي آهي ته زِندهه رهڻ لاءِ ڪنهن جي اکين ۾ آکيرو ٺاهڻ ضروري آهي. (آکيرن کانسواءِ ڪجهه پکي زندهه رهي نه سگهندا آهن). بهار جي ڪناري تي بيٺل خزان جي ان شام هو ڪڪرن سان ڀريل آسمان جي هيٺان ننڍا ننڍا قدم کڻندو سندس بنگلي جي دروازي تي اچي بيٺو ته لڳس: اڳتي جا سڀ رستا ۽ راهون معدوم ٿي ويون آهن. سندس قدم دل جي چئني ڪنڊن ۾ ڦهلجي ويل خواب سان ائين مشروط هئا جيئن زندگيءَ سان موت ۽ موتَ سان زندگي. ان شام دروازي جي گهنٽيءَ کي ڇهندي سندس اشهد آڱر ۽ دل گڏ گڏ ڌڙڪڻ لڳيون ۽ دير تائين ڌڙڪنديون رهيون. ۽ محسوس ٿيس ته سندس سڄو وجود خوشبو خوشبو ٿي ويو آهي. الاءِ ڇو پر ٺيڪ ان مهل کيس ماءُ جون اکيون ياد اچي ويون جيڪي تڏهن کان وٺي خالي هيون جڏهن کان سندس پيءُ خاموشيءَ جي راهه جو مسافر بڻيو هو ۽ هوءَ ڀري جوانيءَ ۾ بيوهه ٿي وئي هئي.
جنهن مهل دروازي تي بيل جي ڇهاءَ سان جديد طرز تي جوڙايل بنگلي جي خالي ڪمرن ۽ اداس راهدارين ۾ نديءَ ڪناري اڏامندڙ ڪنهن اجنبي پکيءَ جو غير اجنبي آواز گونجيو ان مهل هوءَ لان ۾ بيهي آسمان ڏي ڏسي رهي هئي. آسمان ۾ انيڪ رنگن جا ڪيترائي ننڍا وڏا لغڙ رقص جي حالت ۾ هئا. خاص طور تي پيلي رنگ وارو ننڍڙو لغڙ سندس نِگاهه جي نشاني تي هو، جنهن جي ڏور سندس نظر کان اوجھل هئي ۽ هوءَ ٻارن جهڙي پُر تجسس مُرڪ سان سوچي رهي هئي ته ان لغڙ جي ڏور جنهن اڻ ڏٺل ٻار جي هٿ ۾ آهي ان کي ڪهڙي رنگ جا ڪپڙا پاتل هوندا.... اُهو هن مهل ڇا سوچيندو ۽ ڇا محسوس ڪندو هوندو.... هوءَ پيلي لغڙ ۾ ان ٻار جي اکين جو رنگ به ڳولي رهي هئي پر گهنٽيءَ جي آواز تي سندس خيال جي ڏور ڇڄي پئي. هوءَ اجنبي ٻار بابت وڌيڪَ سوچي نه سگهي.
گهنٽيءَ جي آواز تي گهر جي نوڪر دروازي ڏي وڃڻ جي ضرورت ان ڪري محسوس نه ڪئي جو هوءَ کيس چار مهينا ڏهه ڏينهن اڳ ئي لفطن کان سواءِ چئي چُڪي هُئي ته پنجين وڳي واري گهنٽيءَ تي دروازو کولڻ جو حق فقط کيس حاصل آهي، ٻئي ڪنهن کي به نه.
شروع شروع ۾ ته هوءَ لاشعوري طور ان احساس هيٺ پاڻ دروازي تي وڃي گل وٺڻ لڳي هئي ته جيئن اهي گل قرآن شريف جي رحل تي رکي ثواب حاصل ڪري پر پوءِ ڪجهه ئي ڏهاڙن ۾ ثواب جي احساس تي محبت جي خوشبو ۽ خود پسنديءَ جي لذت حاوي ٿي وئي. ۽ هاڻي هوءَ هر شام گُل فروش جي هٿن مان گل وٺندي محسوس ڪرڻ لڳي ته محبت کان وڏو ڪو به ثواب ناهي. هوءَ محسوس ڪرڻ لڳي ته دراصل هوءَ ڪنهن دور دراز پرڳڻي جي راجڪماري آهي ۽ هو گل فروش ڏورانهين پرڳڻي جو راجڪمار آهي، جنهن وٽ گلن ۽ خوشبوءِ جي بادشاهي آهي.
راجڪمار کان گلن جا گجرا وٺي پنهنجي چوٽيءَ ۾ پوئيندڙ راجڪماري خزان جي ان هيڊي شام جو گهر جي چهچ سائي لان کان در جي اوٽ تائين ايندي محسوس ڪيو ته هوءَ هڪ لمحي اندر ڪيئي موسمون گذاري آئي آهي. هوءَ گل فروش جي دل ۾ ڦهليل خواب جي ڏک کان بي خبر نه هئي ۽ باخبريءَ جو ڏک اڃا رستي ۾ هو. گل وٺندي سندس مخروطي آڱريون گل فروش جي آڱرين کي ڇهي ويون ته کيس لڳو سندس سيني ۾ گلن جا ڪئي گونچ ڦٽي پيا آهن. ۽ ان شام کيس اهو يقين به ٿي ويو ته گل فروش واقعي به ڏورانهين پرڳڻي جو شهزادو آهي جنهنجي اکين ۾ بادشاهيءَ جو اولڙو آهي. توڻي جو هو شهزادو نه هو. هو ته جھڪيل ڪلهن ۽ ٿڪل پيرن وارو غريب گهراڻي جو اهڙو نوجوان هو جنهن کي پنهنجي جوانيءَ تي ڪو به ناز نه هو ۽ ٻيو هي ته کيس گهٽ ۾ گهٽ ويجھڙي مستقبل ۾ پنهنجي ڪُلهن جي سنئين ٿيڻ جي به ڪا گهڻي ۽ پڪي اُميد نه هئي.
۽ خزان جي ان شام گل فروش جي آڱرين کي ڇُهي کيس محسوس ٿيو هو ته هاڻي هوءَ دروازي تي گل وٺڻ نه ڪو ثواب ماڻڻ ۽ نه ئي خود پسنديءَ جي مٺي لذت حاصل ڪرڻ لاءِ ٿي اچي پر هاڻي انهيءَ جو ڪو ٽيون سبب آهي ۽ انهيءَ ٽئين سبب جي حيثيت اڳوڻن ٻنهي سببن تي ائين ڀاري آهي جيئن ڪڏهن ڪڏهن خوشيءَ تي اداسيءَ جو احساس ڀاري ٿي ويندو آهي. انهيءَ ٽئين سبب جو نالو وٺڻ هن لاءِ ايترو ئي مشڪل هو جيترو ڪنهن ڳوٺاڻي ڇوڪريءَ لاءِ سهيلين جي سامهون پنهنجي مڱيندي جو نالو کڻڻ محال هوندو آهي. تڏهن کان ئي اها شڪايت به سندس اندر جي خالي گهڙي ۾ درد جو شفاف پاڻي ڀرڻ لڳي هئي ته آخر گل فروش ساڻس پنهنجي پيار جي اظهار ۾ ايڏي دير ڇو ٿو ڪري. جڏهن ته ماڻهو ته محبت جي دعويٰ سان گڏ جسم جو دروازو کڙڪائيندي به نه هٻڪندا آهن. پر اصل ۾ هوءَ حيرت ناڪ حد تائين ان راز کان بي خبر هئي ته هو انهن ماڻهن مان هو جن لاءِ دل جي ڳالهه ڪرڻ ايترو ئي مشڪل هوندو آهي جيترو پيرين اگھاڙو پلصراط تي هلڻ. هونءَ اهي محبت کي اظهار جو محتاج به نه سمجھندا آهن.
پر پوءِ جڏهن چند موسمن جي الوداعيءَ سان ڪنهن الهام جئان گل فروش جي خاموش اکين کيس ٻڌايو ته لفظن جي ڦاٽل ڇٽي محبت جي موسلاڌار برسات جي سٽ سهي نه سگهندي آهي، تڏهن کان هوءَ ائين مطمئن ٿي وئي هئي جيئن پُر شور ندي سمنڊ جي سيني ۾ لهي شانت ٿي ويندي آهي.
تڏهن کان کيس پنهنجي پيءُ ماءُ جي هوندي اڪيلائيءَ جو رِڻُ محسوس ٿيندڙ ڀڙ ڀانگ بنگلو ۽ بنگلي جون ويران ڏاڪڻيون به وڻڻ لڳيون.
انهن ئي پُر اعتماد شامن مان هڪ شام هُو نيرين اکين واري ڇوڪريءَ کي گل ڏئي گهر موٽيو ته هميشه جيان ماڻهس مُرڪي ڪاٺ جو پُراڻو دروازو کوليو ۽ نئون لفافو سندس هٿ ۾ ڏيندي چيو ”ٽپالي ڏئي ويو آهي. تنهنجي نوڪريءَ جو پنو آهي... صبح سوير حيدرآباد وڃڻو اٿئي.... شڪر آهي منهنجي رب جو.... آخر ڪيستائين منهنجو شهزادو گهٽين ۾ گل وڪڻي ها.“ هُو ماءُ جي گهنجيل مُنهن تي پکڙيل خوشيءَ جي احساس کي طول ڏيڻ لاءِ مُرڪيو. آخر ايترن ورهين کان پوءِ ئي ته سندس مُک تي خوشيءَ جو فصل ڦُٽو هو. پر شايد مائرون ڪوڙي ۽ سچي مُرڪ جي فرق کي سمجھنديون آهن. هوءَ سندس مٿان اچي بيٺي ۽ سندس وکريل وارن ۾ آڱريون وجھي ڄڻ آڱرين سان ڳالهائڻ لڳي. ”پوڙهي ٿي وئي آهيان... نظر گهٽجي وئي اٿم..... سئيءَ ۾ سڳو نه ٿو پئي. گُل پوئيندي سئي آڱرين ۾ لهي ٿي وڃي. آخر ڪيستائين....“
هن نه چاهيندي به ماڻهس جي مُنهن ڏي نهاريو.
اوچتو مٿس انڪشاف ٿيو ته سندس ماءُ جي اکين ۾ موت جا پاڇولا لُڏي رهيا آهن. کيس ماءُ جي اکين تي روئڻهارڪو پيار اچي ويو. کيس روئڻ ۽ ڪجهه ڳالهائڻ جي ضرورت محسوس ٿي. اصل ۾ هن ماءُ کان پڇڻ ٿي چاهيو ته ”پر امان هاڻي منهنجي دل جي چئني ڪنڊن ۾ ڦهلجي ويل خواب جو ڇا ٿيندو“ پر لفظن سندس ساٿُ نه ڏنو. خوش قسمتي الاءِ بدقسمتيءَ سان هو هميشه کان هڪڙو گهٽ ڳالهائو شخص ثابت ٿيو هو. ان شام هُو ٻه واٽي تي بيٺل اڪيلو ماڻهو ثابت ٿيو هو.
کيس ڪا به هڪ واٽ چونڊڻي هئي.
گل فروشي يا ڪلارڪي!
ڪلارڪي يا گُل فروشي ؟
کيس زندگيءَ ۾ پهريون ڀيرو اهو ايذائيندڙ احساس ٿيو ته اهو ”يا“ وارو مختصر ترين لفظ انتهائي وڏو ۽ کهرو آهي.
ان رات هو دير تائين جاڳندو رهيو ۽ جيستائين جاڳندو رهيو ايستائين ڪنهن هڪ واٽ جي چونڊ نه ڪري سگهيو.
اٺينءَ شام به گل فروش دروازي تي دستڪ نه ڏني ته لان ۾ بيهي خزان جي ڏکاري آسمان ۾ اڏامندڙ بي پرواهه پکين ۽ لغڙن ڏي ڏسندڙ نيرين اکين واري ڇوڪريءَ پاڻ کي نديءَ ۾ ٻڏندي محسوس ڪيو. کيس لغڙن ۽ پکين ڏي ڏسندي ڏسندي شام ٿي وئي.
اها سندس زندگيءَ جي سڀ کان وڌيڪَ اداس شام هئي. کيس لڳو ته ان هڪڙي شام ۾ گذري ويل هڪ هزار اداس شامن جو ڏک شامل آهي ۽ هوءَ پنهنجي اکين مان اڻ رُنل لڙڪن ۾ مٿي کان پيرن تائين آلي ٿي وئي. ۽ هوءَ گهڻي ڪوشش سان پاڻ کي ائين سوچڻ کان روڪڻ ۾ ڪامياب ٿي سگهي ته دراصل محبت هڪ حسين دوکو آهي ۽ مرد هميشه بيوفائيءَ سان وفا ڪندو آهي. ۽ رات پوڻ کان اڳ هوءَ پاڻ کي اهو يقين ڏيارڻ ۾ ڪامياب ٿي وئي ته گُل فروش نائين ڏينهن شام جو ٺيڪ پنجين وڳي ضرور سندس دروازي تي دستڪ ڏيندو.
پَرَ اصل ۾ نيرين اکين واري ڇوڪري کي بلڪل اندازو نه هو ته سندس اميد اجائي هئي ۽ کيس تمام جلد پنهنجي خواب سميت دل جي اٿاهه نديءَ ۾ ٻُڏي وڃڻو هو.