سمنڊ ڪنارو، لهندڙ سجُ
غفار تبسم جي شاعري رسالن ۽ ڪتابن ۾ ڇپي گھٽ، پر ريڊيو ۽ ٽي ويءَ تي نشر وڌيڪ ٿي آهي. سندس رچنائن جو رسالن ۾ نه ڇپجڻ جو ڪارڻ ڪوبه ٿي سگھي ٿو، پر نه ڇپجڻ جي ڪري هن تخليقي عمل ۾ ڍرائپ ڪانه ڪئي. اهو ئي سبب آهي جو تمام گھٽ عرصي ۾ سندس شاعريءَ جو ٻيو مجموعو اسان جي هٿن ۾ آهي.
جڏهن تبسم جو پهريون شعري مجموعو ”گلن جهڙا ڳل“ مارڪيٽ ۾ آيو هو، تڏهن ڪيترن ادب دوستن کي اهو چوندي ٻڌم ته منجھس ڪجھه شعر فحش آهن. جڏهن مون اهو مجموعو پڙهيو ته مون کي ان ۾ فحش قسم جي ڪابه شيءِ نظر ڪين آئي، پر ڪن هنڌن تي جذبن ۽ احساسن جو اظهار تمام بيباڪيءَ سان کليل نموني ٿيل هو.
ڪنهن به پيار جي گيت تي
فحاشيءَ جو الزام ائين اهي
جيئن انارڪليءَ جو موت.... (شيخ اياز)
تبسم پيار جو شاعر آهي. هن جي سموري شاعريءَ جو موضوع عاشقاڻو آهي. هُن جي ٻولي بنهه سادي ۽ وڻندڙ آهي. جمالياتي رنگ جي گھٽتائيءَ جي باوجود به سندس جذبا اثرائتا آهن ۽ هو پنهنجا اهي جذبا ٻين صنفن جي ڀيٽ ۾ غزل ۾ وڌيڪ آسانيءَ ۽ خوبصورتيءَ سان بيان ڪري ٿو. وڇوڙو، ميلاپ، آسون، اميدون، اوسيئڙو، ميارون، رسڻ پرچڻ ۽ ٻيا اهڙي قسم جا ويچار هن تجربن جي Risk کڻڻ بجاءِ اڳ ۾ ئي مقبول ۽ مروج گھاڙيٽن ۾ ڪاميابيءَ سان پيش ڪيا آهن.
سڀني شاعرن پنهنجي محبوب جي سونهن جي ساراهه مختلف تشبيهن ۽ استعارن وسيلي ڌار ڌار نموني ڪئي آهي. ان سلسلي ۾ تبسم جو انداز به نرالو آهي. هن پنهنجي پرينءَ کي سج يا چنڊ چوڻ بجاءِ انهن گرهن جي احتجاج ذريعي پنهنجي محبوب جي مهانتا مڃرائي آهي:
”چنڊ ماڻهو موڪليا ۽ سج جا آيا سفير
احتجاج آندو اٿئون، تنهنجي مٺا چانڊاڻ تي.“
شاعر مايوسين جا منڪر هوندا آهن. هنن جي تخليقن ۾ حياتيءَ سان پيار ڪرڻ جا ويچار سمايل هوندا آهن ۽ پيار ئي هڪ اهڙو سگھارو سهارو آهي، جنهن جي آڌار تي ماڻهو جبل جهڙو جيون مُرڪي مُرڪي گھاريو وڃي. مشهور اقتصادي ماهر ۽ مفڪر جي ـ ايس مل، جڏهن حياتيءَ مان بيزار ٿي، خودڪشيءَ جي ارادي سان گھران سنبري نڪتو ته اتفاق سان سندسن هٿ ۾ ان ويل ورڊسورٿ جي شاعريءَ جو مجموعو هو. پنهنجو بوريت کي هٽائڻ ۽ خودڪشيءَ لاءِ اڳ ۾ سوچيل ماڳ تي جلدي رسڻ لاءِ هُو واٽ تي ورڊسورٿ جي شاعريءَ جو مطالعو ڪندو پئي ويو. ورڊسورٿ جي شاعريءَ جان مل جي بيزار دل تي ايترو گھرو اثر ڪيو جو هن کي حياتيءَ سان پيار ٿيڻ لڳو. اهڙي طرح هو خودڪشيءَ جو ارادو بدلائي گھر موٽي ويو.
سچن جذبن واري شاعري جيون جي اڙانگي سفر ۾ جاکوڙ لاءِ اتساهه ڏياري ٿي. تبسم جي شاعري به اسان جي من کي سونهن ۽ پيار جي وايو منڊل ڏانهن ڇڪيو وڃي، جتي پهچي حياتيءَ جي اهميت جو احساس ٿئي ٿو. هن جي خيال ۾ جيون ڪيترو به ڊگھو ڇونه هجي، پر آسن اميدن جي ڊگھي فهرست اڳيان بنهه مختصر آهي.
هر ڪا آس پڄي ويندي پر
ناڪافي آ ننڍڙو جيون.
تبسم، جيون جو هر پل مرڪي مرڪي گھارڻ جو حامي آهي، ڇوته ڏکين گھڙين ۾ فقط ماتم ڪرڻ مسئلن جو حل ڪونهي.
ڪيڏو ڀي درد هجئي پر تون هميشه لب تي
مون کي استاد چيو هو ته تبسم رکجانءِ.
دونهن ـ نگر جي هُل هشام کان دور واهيري جي ويل، پرين جڏهن سمنڊ ڪناري، ٿڌڙي هير ۾ پنهنجا وار وکيري، ڪنهن ديوار تي ويهي افق ۾ ٻڏندڙ سج ڏانهن نهاريندو هوندو ته ڇا ان سمي کيس ڪو ياد ايندو. اهو احساس هڪ پيار ڪندڙ آدرشي من جو:
ڪلفٽن جي ڀت تي ويهي شام جو تون
ڏٺيون هونديون سج لهڻ واريون گھڙيون
تڏهن ياد توکي مان آيو ته هوندس.
جڏهن ميلاپ جي مارڳ تي پابنديون ۽ پهرا هجن، پيار جا پوپٽ وڇوڙن جي واچوڙن ۾ وکرجي وڃن، تڏهن محبوب سڪ ـ سڳي سان ڇڪجي، سپني ۾ هليو اچي ۽ يادن جا ورق وريو پون ـ يادون، جيڪي وڇوڙي ۾ ڏڍ ڏينديون آهن.
ڪلهه رات ڪوسپني ۾ آيو
يادن ڪو ورق اٿلايو هو.
جدائي ۽ رُسامي واريون ڪيفيتون پيار جو لازمي عنصر آهن.
(اهو سچ آهي ته وڇوڙو عذاب ڏيندڙ آهي ۽ پيار ۾ وڇوڙي جو نه هئڻ به گھائيندڙ آهي..... ”ملٽن“)
۽ تبسم به پيار ۾ رسڻ پرچڻ واري اها لذت ماڻڻ جو قائل آهي:
ڪو مزو ناھ الفت ۾
رسڻ پرچڻ اگر نه هوندو.
تبسم، اداڪاريءَ کان شاعريءَ تائين هڪ باصلاحيت فنڪار آهي. وٽس مبالغي جهڙي ڪابه شيءَ ڪونهي. هُو پنهنجا ويچار نهايت عام فهم ۽ سادي ٻوليءَ ۾ بيان ڪري ٿو. ڪٿي ڪٿي سندس جذبا عاشقاڻي احساس جي بلندين تائين پهچي ٿا وڃن، جتي معنى ۽ مفهوم انڊلٺ روپ اختيار ڪريو ڇڏين. اهڙي حالت ۾ هرڪو پنهنجي ذهني صلاحيت ۽ پهچ موجب ان جو مفهوم ڪڍي سگھي ٿو.
منهنجي رڳ رڳ مان ٿو جرڪي جمال ۽ جلوو
منهنجي وجود ۾ داخل ٿي پيو خدا آهي.
(ڪلاڪار لاءِ اهو بنهه ضروري ڪونهي ته هو جيڪي ڪجھه تخليق ڪري، پڙهندڙ کي ان جو تفسير به ٻڌائي ۽ خواب جي ڪابه ساڀيا ٿي سگھي ٿي.. نصير مرزا.)
تبسم مواد سان گڏوگڏ فني خوبين ڏانهن به ڪافي ڌيان ڏنو آهي. هن جي ڪيترن ئي سٽن ۾ لهرن واري رواني آهي.
تنهنجي آئي، ڪنڌ جھڪائي، مند به هاءِ ٿي شرمائي
گھور گھٽائون ڀي گھونگھٽ پائي، گھنڊ ورائي ٿي گذري.
هتي هم قافيه لفظ (آئي، جھڪائي، شرمائي، پائي، ورائي) هڪ قسم جي موسيقي پيدا ڪن ٿا. آخر ۾ تبسم لاءِ فقط هڪڙي ڳالهه ته هو جديد غزل جي گھرجن کي سمجھندي، نج سنڌي گيڙو ويس غزل جي تخليقي عمل واسطي، فارسي ترڪيبن ۽ لفطن کان پاڻ بچائڻ جي ڪوشش ڪندو ۽ مون کي پڪ آهي ته هو ان ڏس ۾ ضرور ڪامياب ويندو.