سنڌيءَ ۾ ٻارن جون ڪهاڻيون
[b] پهريون دؤر
[/b]
هن حصي ۾ ٻارن جي اهڙين ڪهاڻين جو ذڪر ايندو، جيڪي اڻويهين صديءَ تائين شايع ٿيون. پروفيسر منگھارام ملڪاڻيءَ پنهنجي سنڌي نثر جي تاريخ ۾ ميران محمد شاهه اول جي 1861ع ۾ شايع ٿيل ڪتاب ”مفيد الصبيان“ کي سنڌيءَ ۾ ٻارن جي ڪهاڻين جو پهريون مجموعو ڄاڻايو آهي. هنديءَ تان ورتل انهيءَ ڪتاب ۾ ٻارن لاءِ نصيحت ڀريون ۽ وندرائيندڙ ڪهاڻيون ڏنل هيون.
1854ع ۾ منشي ننديرام ميراڻيءَ، ايجوڪيشنل انسپيڪٽر مسٽر ايلس جي شرڪت سان مشهور ”ايسپ جون آکاڻيون“ انگريزيءَ تان ترجمو ڪيون. 1860ع ۾ منشي اڌارام سنسڪرت تان ورتل ”طوطي نامو“ جو ترجمو فارسي ٻوليءَ تان ڪيو. هن ڪتاب ۾ ”الف ليلى“ وانگر نهايت دلچسپ ۽ نصيحت واريون آکاڻيون ڏنل هيون. 1864ع ڌاري ديوان ڪيولرام سلامتراءِ دلچسپيءَ ۽ دانائيءَ سان ڀريل ڪهاڻين جو ڪتاب ”سوکڙي“ نالي سان لکيو، جيڪو تعليم کاتي جي رڪاوٽن سبب، سندس ڪتاب ”گل شڪر“ وانگر ڪافي عرصي کان پوءِ 1905ع ڌاري ڇپيو. هن دؤر جي ليکڪن مان گھڻي جس لائق نالو آهي ديوان ڪوڙيمل چندن مل جو، جنهن 1891ع ۾ ٻارن لاءِ سڀ کان پهرين اصلوڪين ڪهاڻين جو مجموعو ”ٻاراڻيون آکاڻيون“ جي نالي سان شايع ڪرايو. انهيءَ دؤر ۾ ڪهاڻين جو ٻيو جھونو ڪتاب هو: ”واندڪائيءَ جي وندر“ جنهن ۾ لوڪو مل پنواڻيءَ جو ٻارن لاءِ روحاني ۽ ڪراماتي ڪهاڻيون ڏنل هيون. ان کان سواءِ 1895ع ۾ روچي رام گجو مل جون لکيل اخلاقي ڪهاڻيون ”عجيب نڪتا“ جي نالي سان شايع ٿيو. هن دؤر ۾ ٻارن لاءِ درسي ڪتابن سان گڏ ٻين موضوعن تي به ڪافي ڪتاب شايع ٿيا. عربي لپيءَ ٿيڻ کان پوءِ هن دؤر جي عالمن ۽ اديبن سنڌيءَ ٻولي جي ادب کي ترقي وٺرئڻ لاءِ بنيادي ڪم ڪيو، جنهن ڪري اڳتي هلي ادب جي مختلف شعبن جي اؤسر سان گڏ ٻارن جي ادب لاءِ پڻ راهه هموار ٿي.
[b] ٻيو دؤر
[/b]
ويهين صديءَ جي شروعات ۾ به ڪيترن عالمن ۽ اديبن ٻارن جي اهميت کي محسوس ڪندي انهن لاءِ مختلف موضوعن تي دلچسپ ۽ نصيحت ڀريا ڪتابڙا شايع ڪرايا. پرمانند ميوارام 1912ع ۾ ”دل بهار“ نالي سان وندرائيندڙ ڪهاڻين ۽ ٽوٽڪن جو ڪتاب لکيو. 1915ع ڌاري نانڪرام ڌرمداس ٻارن لاءِ اخلاقي ڪهاڻيون ”ڌرمراءِ جي وهي“ ۽ ”جيوت جو جسُ“ لکيون، جن ۾ ٻارن جي اخلاقي گڻن بيدار ڪرڻ جو احساس سمايل هو. ان سلسلي ۾ ڏيئومل محبوبراءِ پڻ 1921ع ۾ ”اخلاقي تعليم“ جي نالي سان هڪ ڪتابڙو شايع ڪرايو، جنهن ۾ نهايت آسان ٻوليءَ ۾ اخلاقي آکاڻيون ڏنل هيون. ٻارن جي ادب جي شعبي جو، اهو انهيءَ دؤر جو هڪ اهم ڪتاب هو. اها حقيقت آهي ته صرف تبليغي ۽ نصيحت واري انداز سبب ٻار نفسياتي دٻاءَ جو شڪار ٿين ٿا، ان ڪري اهو ضروري آهي ته انهن لاءِ لکيل مواد ۾ اهڙو رنگ اختيار ڪجي، جيئن ٻارن جي ان ۾ دلچسپي پيدا ٿئي. ان سلسلي ۾ ”سندر ساهتيه منڊل“ وارن جون ڪوششيون نهايت ساراهه لائق آهن، جو انهن پنهنجي ادارا پاران ڪيترن ئي موضوعن تي ٻارن لاءِ تمام ڪارائتا ڪتاب شايع ڪيا. هن اداري ٻارن لاءِ وندرائيندڙ ڪتاب به شايع ڪيا، جن مان ويرومل جو ”موجي آکاڻيون“ (1928ع)، نانڪرام ڌرمداس جو ”کل ۽ خوشي“ (1932ع) ۾ ميلارام مگنترام جو ”چرچن جي چهر“ (1933ع) خاص ذڪر لائق ڪتاب آهن. ساڳئي موضوع تي 1922ع ۾ مرزا قليچ بيگ پڻ ٻارن لاءِ هڪ ڪتاب ”ٻارن جي وندر يا پروليون“ لکيون. ”سندر ساهتيه منڊل“ پاران ٻارن لاءِ شايع ٿيندڙ ڪتاب جي ليکڪن ۾ نمايان نالو ميلارام منگترام جو آهي، جنهن صاحب سهڻي ۽ سادي ٻوليءَ ۾ ٻارن لاءِ نهايت مفيد ڪتاب لکيا، جن کي سندر ساهتيه منڊل پاران تصويرن سان سينگاري شايع ڪيو ويو. سندسن ڪتابن مان ”انصاف جون آکاڻيون“، ”اخلاقي دنيا“، ”پارس“، ”گل گاڏي“. ”ڦلواڙي“، ”اڏند کٽولي“ ۽ ”پرستان“ ٻارن لاءِ ان دؤر جا اهم ڪتاب هئا. ”سندر ساهتيه منڊل“ وارن جو اهو اشاعتي سلسلو 1925ع کان 1947ع تائين هلندو آيو. آخر ۾ هن اداري پاران ٻارن جي ادب جي واڌاري لاءِ ”گل ڦل“ نالي رسالو جاري ڪيو. 1946ع ۾ نارائڻ داس ڀمڀاڻيءَ جو ”ٻارن لاءِ آکاڻيون“ جي نالي سان هڪ باتصوير ڪتاب شايع ٿيو، جنهن ۾ ٻارن لاءِ دلچسپ آکاڻيون ڏنل هيون. ساڳئي سال ايم ـ آرـ مائيداساڻيءَ، ”ٻچي رمضان“ جي نالي سان ٻارن لاءِ ڪهاڻين جو ڪتاب انگريزي تان ترجمو ڪري ڇپايو هو. جيتوڻيڪ اهو ڪتاب ترجمو هو پر مترجم ڪوشش ڪري ان ۾ ديسي ماحول ڏنو هو. ڀڳوان سکراڻي جو ”لال پري“ ۽ ٻارن جي ٻين آکاڻين جو ڪتاب ”منوهر ساهتيه مندر“ پڌرو ڪيو هو. 1925ع کان 1940ع تائين هندوستان جي ٻولين مان ترجمي ڪرڻ جو رجحان وڌيو. ان ڏس ۾ اردو، هندي، بنگالي، گُجراتي ۽ مرهٽي وغيره مان سوين ڪهاڻيون سنڌيءَ ۾ ترجمو ٿيون، جن مانڪجھه حصو ٻارن جي ڪهاڻين جو هو. 1922ع ۾ ڄيٺمل پرسرام ”نئين سنڌي لائبريري ۽ سستو عمدو ساهت مالا“ شروع ڪيو، جنهن پاران 100 کان مٿي ڪتاب، شايع ٿيا. مرزا قليچ بيگ جا ترجمو ڪيل ”لبا خان درزي ۽ خليفو ڪهنگ“، ”نيلو پکي“، ”ٻه جاڙا ڀائر“، ”طلسمي گُڏي“، ”ٽي ديوَ يا راڪاس“، ”ستن شهزادن جي ڪهاڻي“، انهيءَ اداري پاران شايع ٿيا. 1944ع ۾ شيوڪ ڀوڄراج ”دادا“ جي ادارت ۾ ٻارن لاءِ ”گلستان“ نالي سرالو جاري ٿيو، جنهن ۾ ٻارن لاءِ دلچسپ ۽ ڪارائتيون ڪهاڻيون شايع ٿيون. مجموعي طور تي هن دؤر ۾ نه صرف ٻارن جي نفسيات کي آڏو رکندي ڪهاڻيون لکيون ويون پر ڪتابن ۾ ڪشش پيدا ڪرڻ لاءِ انهن کي مورتن سان پڻ سينگاريو ويو ان ريت انهيءَ دؤر ۾ ٻارن لاءِ معياري ڪتابن جي اشاعت جي ابتدا ٿي.
[b]ٽيون دؤر
[/b]
هن حصي ۾ پاڪستان ٺهڻ کان پوءِ 1970ع تائين ٻارن جي ادب جي شعبي ۾ تخليق ٿيندڙ ڪهاڻين جو ذڪر ايندو.
پاڪستان کان اڳ جنهن جذبي ۽ رفتار سان ٻاراڻي ادب جي ترقيءَ لاءِ ڪوششون ورتيون ويون، اهي جيڪڏهن جاري هجن ها ته هن وقت سنڌيءَ ۾ ٻارن جو ادب گھڻيءَ بلندي تي هجي ها. ”سندر ساهتيه منڊل“ يا اهڙن ٻين ادبي ۽ اشاعتي ادارن ٻارن جي ادب کي زور وٺرائڻ لاءِ جنهن رفتار سان ڪم جي شروعات ڪئي، اهو عمل پاڪستان ٺهڻ کان پوءِ پوئتي پئجي ويو. ڇوته نه صرف اهي اشاعتي ادارا بند ٿي ويو پر ٻارن لاءِ لکندڙ ناميارا ليکڪ پڻ لڏي ويا، جنهن ڪري شروعاتي دؤر ۾ ٻارن جي ادب سميت، مجموعي سنڌي ادب جي اؤسر ڪانه ٿي سگھي. بعد ۾ اسان جي عالمن ۾ اديبن فرض ۽ جوابداريون نباهيندي، ڏات ۽ ڏاهپ مان پنهنجي ٻوليءَ جي ڦٽل ڦلواڙيءَ ۾ نئين سر سُرهاڻ ڦهلائڻ جا جتن ڪيا. فلشن ادب ٽنڊو محمد خان، اداره گلستان حيدرآباد، ٻارن جي ٻاري بدين، ٻارن جي ادب جي اشاعت جي سلسلي ۾ نمايان ڪم ڪيو. انهن ادارن کان علاوه، آر ايڇ احمد اينڊ برادرس حيدرآباد، امين ڪتاب گھر حيدرآباد ۽ آر ايم فتح اينڊ برادرس حيدرآباد واري به ٻارن لاءِ ڪهاڻين جا ڪجھه ڪتاب شايع ڪرايا. هن عرصي ۾ ٻارن لاءِ ديومالائي ۽ طلسماتي ڪهاڻين جو تعدا وڌيڪ رهيو ۽ نفسياتي طور تي ٻارن جي توجهه به اهڙين ڪهاڻين ڏانهن وڌيڪ رهي ٿي. انهيءَ موضوع تي حاجي حقير ابن مڱڻ جا ”جادوءَ جي گڏي“ ۽ ”جادوءَ جي منڊي“، شوق سنڌيءَ جو ”ڪرامتي تخت“ بلاول پرديسيءَ جو ”جادوءَ جو گلاب“ حسام سومري جو ”جادوءَ جي پينگھه“ فدا سرهيو جو ”غيبي خزانو“ قاضي صابر مصطفى جو ”گُل گُلاب پري“ گُل محمد آزاد صوفيءَ جو ”الله دين ۽ ان جو ڪرامتي ڏيئو“ محمد بخش جوهر جو ”جادوءَ جو پنکو“ نذير حسين ڀٽيءَ جا ”جادوءَ جو صوف“ ۽ ”خوفناڪ جزيرو“ ذڪر لائق ڪتابڙا آهن.
طلسماتي ڪهاڻين جي ڪتابن کان سواءِ کل ڀوڳ ۽ عام دلچسپيءَ وارين ڪهاڻين جا ڪافي ڪتاب شايع ٿيا، جن مان بهاري ايڇ ڇاٻڙيا جو ”سرلا ۽ ست ڄامڙا“ پير محمد عالم صديقيءَ جو ”ٺڳن جو استاد“ حاجي حقير ابن مڱڻ جو ”ڀولڙي راڻِي“، محمد الياس همغم جوکيو جو ”ڦلوءَ جي شادي“، محمد بخش جوهر جو ”بيوقورن جو بادشاهه“ نمايان ڪتاب آهن.
ٻارن کي سائنسي ڄاڻ ڏيڻ لاءِ نذير حسين ڀٽِيءَ ٻارن لاءِ سائنسي ڪهاڻين جا ڪتابڙا به لکيا، جن ۾ ”چنڊ ۽ راڪيٽ“، ”خطرناڪ بم“ ۽ ”دنيا جو پهريون راڪيٽ“ شامل آهن. ٻارن کي ڪهاڻيءَ جي روپ ۾ تاريخي معلومات ڏيڻ لاءِ غازي ابن اڳڻ ٻارن لاءِ ”دودو چنيسر“ جي نالي سان ڪتابڙو لکيو. ان کان سواءِ احسان احمد بدويءَ جو ڪتاب ”وڻندڙ آکاڻيون“، محمد سومار شيخ جا ”کپرو چور“ ۽ ”ماءُ جي قرباني“ ۽ اياز پاٽوليءَ جا ڪتاب ”اميد جا ڪرڻا“، ”بخت سان ڪنهن جي ريس“، ”ڇٽيهه لکڻو“، ”رات جي راڻي“ ٻارن جي ڪهاڻين جا چڱا ڪتاب آهن. هن عرصي ۾ مقبول ڀٽيءَ جو نالو به ذڪر لائق آهي، جنهن ٻارن لاءِ ڪهاڻين جا چڱا ڪتاب ڇپرايا. سلسليوار ڪهاڻِي ”حليم حرڪتي“ لکي جيڪا ٻارن ۾ ڪافي مقبول ٿي. ڪهاڻي پبليڪيشن حيدرآباد پاران شمس الدين سومري، بشير ڀٽيءَ، صبغت الله ميمڻ ۽ نظير ڀٽيءَ جا ٻارن جي آکاڻين جا 16 ڪتاب مورتن سان گڏ سينگارجي شايع ٿيا. بخاري پبليڪيشن کاهي ۽ گلزار سيريز حيدرآباد وارن به وس آهر ٻارن جي ڪهاڻين جا چڱا ڪتاب شايع ڪرايا. پرواني سيوهاڻِيءَ نه صرف ٻارن لاءِِ ڪهاڻيون ۽ ڊراما لکيا پر عملي طور ڪوششون وٺي، ٻارن جي ادب جي اشاعت ۾ پهريون ڀيرو صلاحيتون استعمال ڪيون آهن. هن جي ڪهاڻين جي ڪتابن مان ”انڌي فقيرياڻِي“، ”سهڻي صلاح“ ۽ ”تماشو“ ذڪر لائق آهن. آگم پبليڪيشن ايجنسي حيدرآباد، ٻارن جي ادب جي ترقي لاءِ ”ٻالڪ ڪتاب لڙي“ جي نالي سان هڪ سلسلو جاري ڪيو. هن اداري نظم ۽ نثر ۾ ٻارن لاءِ سستا ۽ سٺا ڪتاب ڇپرايا. ڪهاڻيءَ جي ڪتابن ۾ اڪبر جسڪاڻيءَ جا ”رمون پيٽي“ ۽ ”بتين واري ناني“، ادل سومري جو ”جيتن جي ڪانفرنس“، رضيه صديقيءَ جو ”پديءَ جو ٻڪر“، شمس الدين سومري جو ”ماسي کتو“، الاهي بخش ٻانڀڻ جو ”ڪانون جي ڪاهه“ ۽ ج.ع. منگھاڻي جو ”پتنگ پويان ڊوڙ“ هن اداري جا يادگار ڪتاب آهن.
تصويري ڪهاڻين جي سلسلي ۾ قربان جعفري جو ڪتاب ”ٽي سپاهي“ ٻارن کي موهيندڙ ڪتاب آهي. ان کان سواءِ ”نيشنل فائونڊيشن“ وارن به ”چڻگون“ ۽ ڪجھه ٻيا ڪتاب ان سلسلي ۾ تصويرن سان سينگاري شايع ڪيا. سنڌالاجيءَ پاران شايع ٿيل ”پرڏيهي ڪهاڻيون“ ۽ سنڌي ادبي بورڊ طرفان ڇپيل گوهر ممتاز قاضي جو ڪتاب ”ڀولڙي جي ڀُل“ ۽ ٻيون ڪهاڻيون ٻارن جي ادب جا معياري ڪتاب آهن. علي مرتضى ڌاريجي ٻارن کي سائنسي ڄاڻ ڏيڻ لاءِ ”سيل جي آتم ڪهاڻي“، ”مغز جي آتم ڪهاڻي“ ۽ ”هٿ جي آتم ڪهاڻي“ تحرير ڪئي آهي. اعجاز عرساڻيءَ ماهوار گل ڦل ۾ قسطوار ”گڏهه جي آتم ڪهاڻي“ لکي. ان کان سواءِ جن نون ليکڪن جا ٻارن جي ڪهاڻين جا ڪتاب شايع ٿا تن ۾ نظير شوري جو ”پاڇي پٺيان ڊوڙ“، منظور بيدار جو ”بک بڇڙو ٽول“ عبدالرحمان جتوئيءَ جا ”عقلمند صوبيدار“ ۽ ”سياڻو ڪانءُ“ ۽ اشرف زمان جو ”پکين جي دنيا ۾ انقلاب“ ذڪر لائق ڪتاب آهن.
جن نوجوان ليکڪن ٻارن لاءِ پرڏيهي ڪهاڻيون ترجمو ڪري ڇپرايون تن ۾ غلام محمد لاکي، محمود مغل ۽ سليم سهتي جا نالا نمايان آهن. اهڙا ليکڪ جن جا هن عرصي ۾ ٻارن لاءِ ڪهاڻين جا مجموعا ته شايع نه ٿيا پر انهن ٻارن لاءِ تمام گھڻيون ڪهاڻيون تحرير ڪيون آهن، تن ۾ نثار بزمي، فيروزه سما، امام راشدي، زاهده گوپانگ، ثريا سوز ڏيپلائي، ابن لائق سومرو، مقصود گل شامل آهن. سنڌي ادبي بورڊ ٻارن لاءِ لوڪ ڪهاڻين جو جلد پنجون، مراد علي مرزا جو ترجمو ڪيل ڪتاب ”ٻارن جون آکاڻيون“ شايع ڪرائڻ سان گڏ، مرزا قليچ بيگ جا ترجمو ڪيل 12 کن ٻارن لاءِ ڪهاڻين جا ڪتابڙا ٻيهر شايع ڪرايا. اداري پاران جاري ٿيندڙ ٻارن جي رسالي ”گُل ڦُل“ ۾ ڪجھه ليکڪن جون ٻارن لاءِ اصلوڪيون ڪهاڻيون ۽ ترجما شايع ٿا. انسٽيٽيوٽ آف سنڌالاجي ان عرصي ۾ ٻارن لاءِ ڪهاڻين جو ڪوبه ڪتاب شايع نه ڪرايو.
[b] چوٿون دؤر
[/b]
1970ع کان پوءِ سنڌي ادب جي مجموعي صورتحال ۾ ڪافي تبديليون آيون. ادب ۾ نئين سوچ ۽ جاڳرتا جي لهر اڀري. ڪافي ڪتابي سلسلا ۽ رسالا جاري ٿيا، جن جي معرفت نثر ۽ نظم جي شعبن ۾ ڪيترائي نوان نالا ظاهر ٿا. ٻارن جي ادب ۾ شاعريءَ واري ڀاڱي ۾ وڏن ليکڪن ڪجھه نه ڪجھه ڏنو، پر نثر ۾ ڪنهن به نامياري ليکڪ ٻارن لاءِ نه لکيو. ان سلسلي ۾ وري به نوجوان ليکڪن پاڻ ملهايو، جن نثر توڙي نظم ۾ ٻارن لاءِ ساراهه لائق ڪم ڪيو. سينيئر ليکڪن مان دادا سنڌيءَ ٻارن لاءِ ”سنڌ جون تاريخي ڪهاڻيون“ جي نالي ڪتاب لکيو. مراد علي مرزا ٻارن لاءِ پرڏيهي ڪهاڻيون ترجمو ڪيون، الطاف شيخ جو ”ڏاهي جھرڪي ۽ ٻيون ڪهاڻيون“ جي نالي سان ٻارن لاءِ ترجمو ٿيل ڪهاڻين جو ڪتاب شايع ٿيو پر هن صاحب ٻارن جي ادب ۾ دلچسپي وٺندي ٻارن لاءِ ٻين تفريحي ۽ اصلاحي ڪهاڻين سان گڏ، سائنسي ڪهاڻيون، جهڙوڪ ”چنڊ تي جاسوسي“ ۽ ”بهادر احسان“ وغيره به تحرير ڪيون، جيڪي ٻارن جي ماهوار رسالي گُل ڦُل ۾ شايع ٿيون. ڊاڪٽر دُرمحمد پٺاڻ ”ڇيلڙي وارو شهزادو“ ۽ ٻارن لاءِ ٻيون ڪهاڻيون تحرير ڪيون. وري به انهن ليکڪن کي جَسُ هجي جو انهن ٻارن لاءِ اصلوڪيون ڪهاڻيون يا پرڏيهي چونڊ ڪهاڻين جو ترجمو ڪري ٻارن جي ادب ۾ ڪجھه نه ڪجھه واڌارو آندو. اسان جا سينيئر ليکڪ جيڪڏهن اها جوابداري محسوس ڪندي ڪجهه وقت ٻارن لاءِ وقف ڪن ته هوند اسان جي ٻارن جو ادب وڌيڪ ترقي ڪري سگھي.
نوجوان ليکڪن مان اڪبر جسڪاڻيءَ جو نالو اهم آهي. جنهن ٻارن لاءِ نهايت وڻندڙ ۽ اثرائتيون ڪهاڻيون لکيون آهن. ”رمون پيٽي“ ۽ ”بتين واري ناني“ هن جا ٻارن لاءِ بهترين ڪتاب آهن. انکانسواءِ هن ماهوار گُل ڦُل معرفت ٻارن جي مجموعي ادب کي گھڻو زور وٺرايو آهي. ظفرعباسيءَ ٻارن لاءِ ڪهاڻين جي ڪتاب ”تارا تارن هيٺ“ لکڻ کان سواءِ ٻين ڪهاڻين سان گڏ طنزيه ۽ اصلاحي ڪهاڻيون لکيون آهن. ممتاز عباسيءَ، دريا خان دلگير، آصف مٺياڻوي، ناز سنائي، حفيظ ڪنڀر، عابد مظهر، قاضي آصف، اڪرام ساگر، نور گھلو، رخسانه ناز سومرو، شمس النساءِ عباسي، محمد امين بلوچ، پريل دايو ۽ الطاف سومري جا نالا ذڪر لائق آهن.
سنڌيءَ ۾ ٻارن جي ڪهاڻين جي انهيءَ جائزي مان اهو واضح ٿئي ٿو، ته ٻارن لاءِ طلسماتي ۽ جادوئي ڪهاڻين جو ڳاڻيٽو سائنسي ۽ ٻين سماجي موضوعن جي ڀيٽ ۾ گھٽ آهي. ان کان سواءِ پاڪستان کان اڳ جيڪو ٻارن جي ادب لاءِ ڪم ٿيو هو، اهو وچ واري عرصي ۾ ڄڻ ڍرو پئجي ويو، پر 1970ع کان پوءِ ان ڏس ۾ چڱي ترقي ٿي آهي. انهيءَ ترقيءَ ۾ انهن خانگي ۽ انفرادي ادارن ۽ پبليڪيشن جو هٿ آهي، جيڪي ڪجھه ڪتاب شايع ڪري، مالي وسيلن جي کوٽ سبب بند ٿي ويون. جڏهن ته اسان جن سرڪاري ۽ نيم سرڪاري ادبي ادارن سنڌي ادبي بورد ۽ انسٽيٽيوٽ آف سنڌالاجي وغيره ان سلسلي ۾ ڪو ذڪر لائق ڪم نه ڪيو آهي. جيڪڏهن اسان جا ناميارا ليکڪ، ٻارن جي ادب کي اهميت ڏيندي، ان جي تخليق ۾ ڀاڱي ڀائيوار ٿيندا ۽ ڪجھه مستحڪم اشاعتي ادارا اڳتي ايندا ته پوءِ اسين بجا طور پنهنجي ٻارن جي ادب تي فخر محسوس ڪنداسين...