ڀٽائي، رُومي ۽ فارسي شاعري
• ”رودڪي فارسي شاعريءَ جو ابو سڏيو وڃي ٿو، جنهن جي وفات 873ع ۾ ٿي. رودڪي چوي ٿو ته:
خوش گُذار،
ڪارين اکين وارين سان خوش گذار ،
هِي جھان سواءِ قصن جي،
ٻيو ڪُجھه ڪونهي!
دنيا ۾ جيڪي به خوبيون آهن، تن سڀني ۾ اعليٰ چار آهن، ياقوت جھڙا ڳاڙها چپ، ساز جو نغمو، رت جو ڳاڙهو شراب ۽ زرتشت جو مذهب !
• فردوسيءَ جھڙو اعليٰ شاعر ايران جي سرزمين اڄ تائين پيدا نه ڪيو آهي. هن جو دؤر (940ع- 1020ع) آهي. فردوسيءَ کي ڪافر قرار ڏئي، هُن جو لاش دفن ڪرڻ به نه ڏنو ويو هو: چوي ٿو:
اچو ته دنيا کي بڇڙن جي حوالي نه ڪريون،
سعيو ڪري نيڪي کي زور وٺايون.
جيڪا ماڪوڙي داڻو کڻيو پئي وڃي،
تنهن کي نه آزار،
اُها به نهايت پياريءَ، وڻندڙ ساهه واريءَ آهي.
جيڪو اُن کي ستائڻ چاهيندو،
اُن جو اندر ڪارو هوندو،
۽ دل پٿر جي ٺهيل هوندي!
• ابو الفرج روفي (وفات: 1116ع) چوي ٿو:
آسمان هر ڏاهي ماڻهو لاءِ،
سوين موتمار شربت ملائي رکيا آهن.
زماني وٽ جيڪو به زهر هو سو،
هر مڙس ماڻهو جي پيالي ۾،
وجھي ڇڏيو اٿس!
• شيخ سعدي رح (1291ع _ 1209ع) چوي ٿو:
منهنجي مرڻ کان پوءِ،
منهنجي قبر زمين تي متان ڳولين،
منهنجي قبر داناءَ ۽ اهل دل،
ماڻهن جي سيني ۾ آهي.
_
مُلان پنهنجي مِڪر ۽ ٺڳيءَ جا ڄار کڻي،
مسجد ۾ ماڻهو ڦاسائڻ آيو آهي.
ڇو ته، گھر ۾ اهڙو ٺڳيءَ جو موقعو نٿو مليس!
_
• خواجه ڪرماني (1352ع _ 1280ع) چوي ٿو:
جواني جي ڏينهن کان وٺي اڄ تائين،
ڪڏهن هڪڙو پل به خوش نه رهيو آهيان!
زماني جي ماءُ مون کي،
الاءِ ڇا جي لاءِ ڄڻيو!؟
_
• عرفي (1490ع _ 1555ع) چوي ٿو:
عُرفي تون مخالفن جي گوڙ شور کان نه ڊڄ،
ڪُتن جي ڀؤنڪڻ سان فقيرن جو رزق،
گھٽ نه ٿيندو آهي!
_
عُرفي! عشق آباد دلين کي،
هڪڙي جَو جي داڻي عيوض به خريد نه ڪندو آهي،
اُن کي اسين به پنهنجي ويران دل،
ٻنهي جھانن جي عيوض به نه ڏينداسين!
_
• مصائب تبريزي (1650ع _ 1601ع) چوي ٿو:
ڌرتيءَ تي انسانن جو اچڻ ۽ رهڻ،
ائين ٿو لڳي ڄڻ،
ڪفن هٿ ڪرڻ لاءِ،
وجود جي سِراءِ ۾ آيا،
۽ ڪفن وٺي موٽي ويا!
_
جيڪو اڳيان لنگھي ٿو،
دل جو هڪڙو ٽُڪرو کنيو وڃي ٿو.
آئون پنهنجي سئو ڦارون ٿيل دل جون،
ڦارُون وڪڻندو آهيان!
_
لطيف، روميءَ جي شاعريءَ ۽ فڪر سان پيار ڪندڙ هو، ان ڪري ئي چيو اٿن.
طالب ڪَثر، سُونهن سَر، اِي رُوميءَ جي روءِ،
جنين ڏِٺي جُوءِ، تِنين ڪُڇيو ڪين ڪِي.
_
روميءَ جي شاعريءَ پنهنجي وقت ۽ وجد جو ڪمال آهي، اها عالمي ادب جو اهم سرمايو آهي. مشهور صوفي شمس تبريز سان روميءَ جي محبت هئي، روحانيت ۽ ٻين فلسفن جا موتي هن شمس تبريز وٽان ماڻيا هئا. شمس تبريز سان جاهلن جيڪو ورتاءُ ڪيو، رُومي اُن جو گواهه هو. هُن تي شمس جي شهادت جو ايترو ته اثر پيو هو جو وڃي گوشا نشيني اختيار ڪئي هئائون. اُن اڪيلائيءَ ۽ درد مان روميءَ جي عظيم شاعري باهه وانگي ڀڙڪي نڪتي هئي. شمس جي وهيل عظيم رَت مان روميءَ جي عظيم شاعري اُڀري هئي. يورپ جلالدين رُومي جو مداح آهي.
سندس عظيم شاعري مان ڪجھه چونڊ هتي ڏجي ٿي:
جڏهن ڪو ٻڌڻ وارو ڪونهي،
تڏهن خاموشيءَ بهتر آهي،
نا اهلن کان ڪنهن ڳالهه جو انت،
لڪائي ڇڏجي ته بهتر آهي!
_
هِي ڳالهيون اُرهن ۾ پيل کير وانگر آهن،
اُهو کير چُوسي ڪڍڻ وارن کان سواءِ
ٻاهر نه نڪرنديون!
¬_
چيائون: ”ڪير ٿو چوي ته دنيا ۾ سِج آهي!؟“
ته سِج پاڻ اڳيان اچي بيهي رهيو.
اڃان به جي سِج جي وجود جي ڪا ثابتي کپي،
ته سج ڏانهن نهار!
_
عشق جي معنيٰ سمجھائيندي سمجھائيندي،
عشق جو گڏهه گَپ ۾ ڦاسِي ڪِري پيو،
تان جو عشق ۽ عاشقيءَ جي سمجهاڻي،
خود عشق کي ڏيڻي پئجي ويئي!
_
خُدا جي نظر ۾ ڪنهن ڏکويل جي اک مان ڪريل ڳوڙهو،
شهيد جي رَت جھڙو مقدس آهي!
_
ڪڏهن ڪڏهن ائين به ٿيندو آهي،
جو ماڻهو جي اندر مان،
ڪو اهڙو خيال سِرجي پوندو آهي،
جيڪو سوين جھانن کي،
زير زَبر ڪري ڇڏيندو آهي!
_
خواهشون ڀلي ڪر، پر حد اندر،
گاهه جو ڪانُو،
جبل جو بار کڻي ڪونه سگھندو!
_
علم، عهدو، دولت، شان ۽ قرآن،
جي بُرن جي ور چڙهي ويا،
ته اُهي انهن جي زور تي،
دنيا ۾ فِتنا کڙا ڪري ڇڏيندا
_
سِرن ۽ پٿرن جي ٺهيل مسجد،
ته فقط ظاهري ڏيک آهي،
اصل مسجد ۽ اصل حقيقت ته،
دل واري جي دل ۾ آهي.
_
مُنهنجا ڀاءُ ! تُنهنجي اصل هَستيءَ،
تُنهنجي سوچ آهي،
باقي ته رڳو هَڏا ۽ سکڻو گوشت آهي.
_
• عمر خيام، ايران جو عظيم شاعر آهي، جنهن کي عالمي پذيرائي حاصل آهي. بيباڪ شاعريءَ ۾ سندس ڪو مَٽ ۽ ثاني نه آهي. رجعت پسنديءَ تي ٿُوڪاريو اٿس. ”يورپ ۾ عمر خيام جي شاعريءَ جو ڪتاب سون جي چڙهيل پاڻيءَ سان به ڇپجي پڌرو ٿي چڪو آهي.“
سندس ڪجهه رباعيون آهن:
مون کي ڪا خبر ڪانهي ته،
جنهن مون کي بڻايو،
تِنهن مون کي بهشت وارن مان بڻايو،
يا دوزخ وارن مان!
_
جيڪڏهن خُدا وانگر، منهنجو به هِن فلڪ تي وس هجي،
ته هِن فلڪ کي وچان ڪڍي، اڇلائي ڇڏيان ها،
۽ نئين سِر هڪڙو، اهڙو فلڪ ٺاهيان ها،
جو آزاد طبيعت وارو انسان، آسانيءَ سان،
پنهنجي دل جون تمنائون پُوريون ڪري سگھي ها.
_
اهي ٻه ٽي احمق، جن کي پنهنجي جھالت وچان،
دنيا جو وڏو عالم ۽ فاضل پيو سمجھين،
شڪر ڪر جو تون به اهڙو گڏهه آهين، جھڙا اِهي آهن،
ڇو ته جيڪو گڏهه نه آهي،
تنهن کي هُو ڪافر ٿا سڏين!
_
• حافظ شيرازيءَ دنيا جي عظيم شاعرن مان هڪ سمجھيو وڃي ٿو. دنيا سندس مان ۽ عظمت جو اعتراف ڪيو آهي، ايران شيرازيءَ تي ناز ڪندو آهي. سندس عظيم شاعريءِ جو خوبصورت رنگ ڪجھه هِن ريت آهي.
مون غريب جو هِي پيغام بادشاهه ڏانهن ڪير کڻي ويندو؟
ته مَئي وڪڻندڙ جي گهٽيءَ ۾ ٻه هزار بادشاهن،
جو مُلهه هڪڙي شراب جي پيالي جيترو آهي!
_
شمع وانگر وصل جو پروانو اُن کي ملندو،
جيڪو تنهنجي تلوار جي هيٺان،
هر گھڙيءَ نئون نئون سِر رکندو!
_
جيڪو عشق جي ڪري زندهه نه آهي،
تنهن جي، مُنهنجي فتويٰ سان،
جنازي نماز پڙهي ڇڏيو!
_
ڪُجهه دير سُڪون سان، ڪنهن چنڊ جھڙي
سُهڻي کي ڏسڻ،
مٿي تي بادشاهيءَ جو ڇَٽ پهري،
سڄو ڏينهن وٺ پڪڙ ۾ گذارڻ کان بهتر آهي!
_
يا اسان جي سِسي محبوب جي پيرن تي هوندي،
يا اسان جا چَپ سندس وات مٿان هوندا!
_
جنهن به پنهنجو چهرو ٺاهيو، سينگار ڪيو، سو دلبر ڪونه ٿي پيو!
جنهن به آئينو بڻايو، سو سڪندر ڪونه ٿِي پيو!
هن ڳالهه ۾ هزارين وارن کان به سنهڙا نقطا آهن،
جنهن به مٿو ڪوڙايو، سو قلندر ڪونه ٿي پيو!
_
جيڪو مايوسيءَ جي غم کان ڊڄي ٿو،
اُن جو عشق حلال نه آهي!
_
خبردار ! شهر جي قاضيءَ کي پاڻ سان گڏ شراب متان پيارين!
جو هُو شراب به پِي ويندئي، ۽ پيالو به ڀَڃي ڇڏيندءِ!
_
جيڪڏهن ٻنهيءَ جھانن ۾،
يار سان فقط هڪڙو ساهه گڏ کڻان،
ته ٻنهيءَ جھانن مان منهنجي حاصلات،
اُهو هڪڙو پساههُ ٿيندو!
لطيف کان اها فارسي شاعري ڳجهي ڪونه هئي.