ڪامريڊ سوڀو گيانچنداڻي!
ڪامريڊ جو زندگي ۽ آدرش سان پيار هو، نائين اليون جو واقعو ٿيو، ڪامريڊ سوڀي ٽي وي ويٺي ڏٺي ته هُن ٽاور کي زمين تي ڪِرندي ڏٺو، ان وقت صوفي سِيٽ تان ٽپ ڏئي اُٿيو، ٻئي هٿ مٿي ڪري چيائين ”سامراج مرده باد“ اها آدرش سان محبت هُئي ۽ مون کي هڪ ٻي ڳالهه سمجهه ۾ نه آئي. مون سندس واتان نه ٻُڌي، پر اياز لکيو آهي ته: (لينگويج اٿارٽيءَ جي مهرباني سان مون کي اياز جا سڀ ڪتاب جيڪي ثقافت کاتي طرفان ڇپيا آهن، سي سڀ مليا آهن ۽ مون پڙهي به ڇڏيا آهن) ”سوڀو، جواهر لال نهروءَ کي چوندو اداڪار يا مشڪرو چوندو هو. اياز وڌيڪ لکيو آهي ته، مون کي ذوالفقار علي ڀُٽو ياد آيو، ان چيو ته، نهرو انگريزي ائين لکندو آهي، جيئن ريشم جو تاڪيو کُلندو آهي، مون چيو بيشڪ سُٺي لکندو هوندو، پر ڇا ان ۾ دانش به هُئي، چيائين ها بلڪل، ڀُٽي صاحب جي روبرو جي ڳالهه آهي.“ اهو شايد ڪنهن ڪتاب ۾ به لکيو اٿس. ڊائري ۾ آهي يا ٻئي ڪنهن ڪتاب ۾! چيائين ها، اُن ۾ ائين جيئن ميندي رتا تازا هٿ ان تي لڪيرون ڪندا وڃن، دانش نهروءَ جي انگريزي ۾ ائين نظر اچي ٿي، پوءِ الاءِ سوڀي ڪهڙي نقطه نظر سان اياز کي اهو ٻڌايو. جويي صاحب کي الله سائين اڃا به حياتي ڏي، ان جي طويل عُمري ۽ صحت جو راز ان جي ويجهي رهندڙ ڪنهن ماڻهو کان مون پُڇيو، چيائين پنڌ گهڻو ۽ خوراڪ گهٽ، تلڪ چاڙهي کان وٺي امين منزل تائين جويو صاحب پنڌ ايندو ويندو هو، مون ته هاڻي پڙهيو آهي ته رُکي ماني کائيندو آهي، چوندو آهي ته ڪڻڪ جي ماني سُٺي اٽي جي پڪل رُکي کائجي ته ان جو مزو ئي ٻيو آهي.
دوستو! سوڀي گيانچنداڻي زميندار گهراڻي جو هوندي به هارين لاءِ جدوجهد ڪئي ۽ هڪ تاريخي واقعو آهي، جيڪو آءٌ اوهان کي ٻُڌايان ٿو ته: ”ڪيرت ٻاٻاڻي پنهنجي آتم ڪٿا ۾ لکيو آهي ته اسين ٻئي دوست هُئاسين ۽ جيئن هينئر جيئي سنڌ ۽ ٻين تنظيمن جي ’اسٽوڊنٽ فيڊريشن‘ آهي، تيئن ڪانگريس جي به اسٽوڊنٽ فيڊريشن هُئي، ۽ ان جي صدارت جي عهدي لاءِ آءٌ بيٺس ۽ مون کي ڪانگريس جي سپورٽ هُئي، سوڀو گيانچنداڻي به منهنجي مقابلي ۾ بيٺو ۽ ان کي ڪميونسٽ پارٽيءَ جي حمايت هُئي، آءٌ اليڪشن کٽي ويس ۽ سوڀو منهنجو دوست هو، سو هارائي ويو، پر ان سان اسان جي محبت ۾ ڪو به فرق نه آيو.“ مون ڪامريڊ کان پڇيو ته، چيائين، واقعي ايئن هو، پر مون دوست جي ڪري اليڪشن ۾ دلچسپي ڪونه ورتي، ته اهي ماڻهو هُئا، جيڪي پنهنجي ڪردار ۾ وڏا ماڻهو هُئا. هڪڙي عربي شعر جو مفهوم آهي ته:
”مضبوط پهاڙ پنهنجون جايون ڇڏي سگهن ٿا،
پر جن جون دليون محبت ۽ خلوص سان ٽمٽار آهن،
اهي ڪڏهن لڏي ۽ لمي ڪو نه ٿا سگهن.“
آخر ۾ آءٌ سلام ڪريان ٿو سوڀي گيانچنداڻيءَ کي! حيدرآباد شهر جي اديبن جو شمار ڪجي ته سنڌ جي اڌ آدمشماري کان به گهڻا آهن، پر ههڙن پروگرامن ۾ نظر نه ٿا اچن، محترمه فهميده حسين جو آءٌ شڪر گذار آهيان جيڪا هتي آئي آهي.
پروگرام ۾ حميد سنڌي به ويٺو آهي، ان سان ته پراڻا ’روح رهاڻ‘ کان وٺي لاڳاپا ۽ رشتا آهن، اسان کي هنن ماڻهن قلم هٿ ۾ جهلڻ سيکاريو ته قلم هتي نه پر هينئن جهلبو آهي، ته انهن جي مهرباني، مهرباني لک لائق مهرباني.
(حيدرآباد ۾ ’سنڌي ادبي فورم‘ پاران ڪامريڊ سوڀي گيانچنداڻيءَ جي ياد ۾ ڪوٺايل تعزيتي ميڙاڪي ۾ ڪيل صدارتي خطاب آريسرصاحب جي حياتي جو اهو آخري خطبو هو.)