شهيد اسد عباسي
بهرحال مون پنهنجي وس آهر ڪوشش ڪئي، ايمبولينس به ملي ۽ مسئلو اهو پيدا ٿيو ته ڪراچيءَ جي ڪنهن هاسپيٽل ۾ (جتي ان کي وٺي وڃڻو هو) ڪمرو خالي نه هو، مون وري به فون ’متحده قومي موومينٽ‘ وارن کي ڪئي ته هي مسئلو ٿي ويو آهي، ته هُنن چيو، اسان ڪمرو خالي ڪرائينداسين، توهان پهچايو اُن زخمي کي، بهرحال زخم گهرا هئڻ ڪري اسد عباسي بچي نه سگهيو ۽ شهيد ٿي ويو.
اهو غلط آهي، يونيورسٽي تعليم جي بائيڪاٽ جو مون ئي اعلان ڪيو هو، تعليمي ادارن مان سنڌ يونيورسٽي، لمس ۽ مهراڻ، ان ۾ مُک شاگرد ڪونه هُئا ۽ پوءِ مون تي اُنهن دانشورن تنقيد ڪئي، مون چيو ته آءٌ وري به اهو چوندس ته مهراڻ يونيورسٽيءَ جا شاگرد وڻن جي هيٺان ويهي پڙهن، پر اداري ۾ نه وڃن، توهان کي حيرت ٿيندي ته اُن جي قاتلن ۾ پنجابي گهڻا هُئا ۽ اسان جا سنڌي ماڻهو اُنهن جا سفارشي ٿي بدين کان وٺي ڄامشوري تائين پهتا، ته شاگردن کي چئو ته هُو خاموش رهن.
بهرحال نيٺ مون ڏي ڪنهن دوست جي ذريعي وزير تعليم آيو، اُن مون کي چيو ته ڳالهيون ڪريون! مون چيو ته پهرين جيڪو قاتل آهي، اُهو ڊي. پي. او جي ڪمري ۾ ترسيو پيو آهي، اُن کي گرفتار ڪرايو، چيائين، مُنهنجي وس ۾ ناهي، اهو فلاڻي وزير جو رکرايل آهي، ان ڊي.پي.او جو نالو فرخ هو، مون چيو ته شاهه عنايت جي شهادت وقت ٺٽي جو گورنر به فرخ هو ۽ هي پوليس آفيسر به توهان فرخ رکيو آهي، اهو به ڪنهن جي چوڻ تي، ۽ پوءِ آءٌ ويس، وزير تعليم سان مليس ته ان مون سان اتفاق ڪيو، شاگردن مطالبو ڪيو ته جوابدارن کي ريسٽيڪيٽ ڪريو، وزير صاحب چيو ته سائين! اسان کي اختيار ناهي، پڇيم ڪنهن کي اختيار آهي؟ وراڻيائين اُن تي سڀاڻي ميٽنگ گهرايون ٿا، يعني هڪڙي ماڻهوءَ جي زندگي وئي آهي ۽ توهان ٻين کي چئو ٿا ته اسان کي اختيار ڪونهي، معنيٰ ته هي ڇولا وڪڻن! بهرحال ان تي عمل ڪو نه ٿيو، حڪومت اسان جي، جنهن کي اسان چوندا آهيون، سنڌين جي حڪومت ۽ انهي سنڌين جي حڪومت کي ڪجهه ڪو نه ٿيو، جنهن ملڪ ۾ اسين رهون پيا. آءٌ چوان ٿو پاڪستان جي ٺاهڻ جو الزام بار بار لڳندو رهيو آهي ته جي. ايم سيد ٺاهيو، جي. ايم سيد قطعي ڪونه ٺاهيو، ها اهو هڪڙو ريڪوزيشن پاس ٿيو هو 1943ع ۾، اهو ٿيو ڪهڙي صورت ۾ هو، اُن وقت ۾ ڪانگريس جا سڀ ميمبر جيل ۾ هُئا، موومينٽ جي سلسلي ۾ صوبائي اسيمبليءَ جا سڀ ميمبر جيل ۾ هُئا، شهيد الله بخش سومرو جيل ۾ هو، وزارت کان الڳ ٿي چُڪو هو، ۽ سمورا لقب واپس ڪري ڇڏيا هُئائين، باقي غلام حسين هدايت الله هو، اُنهن اهو ٺهراءُ پاس ڪرايو، جي. ايم سيد، جنهن لاءِ مولانا عزيز الله ٻوهيو صاحب چوندو آهي؛ ”عالم آهي“ ته پوئين شيءِ پهرين شيءِ جي منسوخي جو دليل آهي. جي. ايم سيد 46 کان اڳ ۾ ئي اُن ٺهراءُ کان الڳ ٿي ويو هو ۽ مسلم ليگ کان به، ان ڪري اهو الزام صحيح ناهي، هي ملڪ نه اسان ٺهرايو، نه منهنجي پيءُ ڏاڏي، نه ٻين جي پيءُ ڏاڏي ان ۾ حصو ورتو يعني حالت اها آهي. آءٌ اڄ چوان ٿو ته (ڊاڪٽر مير عالم جي خبر مطابق) خوف ۽ هراس جي جاءِ تي ماڻهو تعليم پرائي ئي نه ٿو سگهي، سنڌ يونيورسٽي ۽ خصوصن تعليمي ادارن تي رينجرز جو قبضو ۽ ڪنٽرول آهي، ان جي بندوق جي پاڇي ۾ ماڻهو پيشاب نه ٿو ڪري سگهي، تعليم ڇا حاصل ڪندو؟ ته تعليمي ادارن مان رينجرز کي هٽايو وڃي، ٻي صورت ۾ اسين تحريڪ هلائينداسين ته هن ملڪ ۾ اسان جي سنڌ کي رينجرز جي اسٽيٽ بڻايو ويو آهي، ان کي ختم ڪريو. مون کي هڪڙي صحافي ٻڌايو ته، مون عاصمه جهانگير کي چيو ته قصور کان واگها سرحد جيڪا آهي، سا اٺ ڪلوميٽر آهي، ۽ ڪارونجهر کان سرحد پري آهي، اسان ننگر وڃون ٿا ته اسان جون ڪئمرائون ڦُريون ٿيون وڃن، اسان کان ٽيپ رڪارڊر ڦُريا ٿا وڃن، ۽ اسان قصور وياسين بلي شاهه جي زيارت لاءِ اُتي ڪا به چيڪ پوسٽ ڪونه هُئي، ڪا به چيڪنگ ڪونه هُئي، ڪنهن به اسان کان ڪئميرا نه ڦُري، ڪنهن به اسان کان ٽيپ رڪارڊر جي پُڇا نه ڪئي، جنهن تي عاصمه جهانگير مون کي جواب ڏنو، ها ڀاءُ! ڪارونجهر سنڌ ۾ آهي ۽ قصور پنجاب ۾ آهي، يعني پنجابي سڀ محب وطن آهن، قابل اعتماد آهن ۽ سنڌي ناهن، هي عجيب ڳالهه آهي، ۽ پاڪستان، جنهن کي پاڪستان چوندا هُئا، اڃا به چون پيا، اُن کي ٽوڙائڻ ۾ سنڌين جو هٿ ناهي، اُن کي پنجابي بيورو ڪريسي وارن ٽوڙايو آهي، اڄ بنگلاديش جو سِڪو پاڪستان جي سِڪي کان مٿي آهي، بنگلاديش جي آدمشماري 52 سيڪڙو هُئي، اسان 48 سيڪڙو هُئاسين، پر اڄ هُو اسان کان 13 سيڪڙو گهٽ آهن، آبادي تي ڪنٽرول ڪيو اٿن. آءٌ گهٽ ۾ گهٽ ٿري آهيان، جڏهن اُتي ماين کي ڏسندو آهيان اُگهاڙا پير، جون- جولاءِ جي مهيني ۾ هلنديون آهن، هاڻي ته آگسٽ شروع ٿي ويو آهي، تتل واريءَ تي پير اُگهاڙا ڪريو اسان جي ٿر جون مايون پاڻي ڀرڻ وينديون آهن، پاڻي پيئڻ لاءِ ناهي، اهي دلا کڻي 3-4 ميل پري وينديون آهن، اياز ائين ڇو چيو هو:
نه خسرو ڏٺو هو نه غالب،
چمن در چمن، آهي منهنجو وطن!
مون اياز کي چيو هو ها، اهو ٿي سگهي ٿو سکر ۽ ٺٽي ۾ هُجي، پر ٿر ۾ ته ناهي اهو چمن در چمن.
ته منهنجا دوستو! عجيب ڳالهه آهي ته هن ملڪ ۾، هن رينجرز اسٽيٽ ۾، اسان کي پنهنجي پيارن شهيدن جي ماتم ڪرڻ جي به اجازت ناهي، هي شڪستن تي جشن ملهائيندا آهن، هنن بُري طرح شڪست کاڌي 65 واري جنگ ۾. ايئر مارشل اصغر خان پنهنجي ڪتاب A First Round ۾ لکيو آهي ته: ”65ع واري جنگ اسان فتح ڪئي، صرف راجستان سيڪٽر ۾ حُر ڪجهه اڳتي وڌيا هُئا، نه ته اسان بُري طرح شڪست کاڌي هُئي، اسين اُن جو به جشن ملهائيندا آهيون.“ شڪستن تي جشن ملهائڻ وارا اسان کي شهيدن جو ماتم ڪرڻ به ڪونه ٿا ڏين، ها ٿي سگهي ڪو اهڙو دور اچي، جو انهن جي مقتولن تي ڪو ماتم ڪرڻ وارو به ڪو نه هُجي، جيئن ڊاڪٽر صاحب چئي ويو ”سنڌ جي تاريخ تي سڪندر يونانيءَ کان وٺي چارلس نيپئر تائين 11 هزار حملا ٿيا آهن.“ ۽ هتي هڪڙي ڏينهن ۾ ويهه ويهه هزار سنڌي ڪُٺا ويا آهن، جنگ جالار ۾، ڄام صلاح الدين ۽ شاهه حاتن جي وچ ۾ جنگ لڳي ته ويهه هزار ماڻهو قتل ٿي ويا هڪڙي ڏينهن ۾، پوءِ به هي قوم ڪارونجهر کان وٺي ڪشمور تائين زندهه آهي، پنهنجي لوليءَ سان ۽ پنهنجي ٻوليءَ سان، پنهنجي مرڪڻ سان ۽ روئڻ سان هي قوم زندهه آهي، ۽ مون کي يقين آهي ته هي وري به زندهه رهندي، ڀلي اهي رينجرز اسٽيٽون قائم ڪن. ملٽري اسٽيٽون به رهيون، هتي مليٽري اسٽيٽن ڇا ڪيو، ها توهان پڙهو ۽ پڙهڻ ٺيڪ آهي، هندستان ۾ هڪڙو ماڻهو هو ’ڪامراج‘ اڻ پڙهيل هو، ۽ ان کي هندستان جو بادشاهه گڏ کنيو ويندو هو، جنهن کي آمريڪا هڪڙي اسٽوڊنٽ جي هٿان شڪست ڏياري ۽ چيني کانسواءِ ڪا ٻولي ڄاڻندو ئي نه هو، ها، دنيا جو ”مها انقلابي“ جنهن کي مرحوم حفيظ قريشي چوندو هو شايد ٿلهو هو، مون ڪونه ڏٺو، پر ايشيا ۾ وڏي ۾ وڏي تبديلي اُن آندي. ان ڪري مسئلو اهو آهي ته، شهيد اسد عباسي جي شهادت جي ذميوارن جي خلاف اسان جيڪا تحريڪ شروع ڪئي سين، اهو پنهنجن ۽ پراين جي ڪري نه بلڪه يونيورسٽيءَ جي انتظاميا ۽ سنڌ حڪومت جي ڪري بائيڪاٽ وارو سلسلو ختم ٿي ويو هو، ۽ ان جا قاتل اڃا تائين آزاد آهن، اسين اڄ هُن کي ياد ڪريون ٿا، ان ڪري ته، ”اسد عباسي! تون اسان کان وڇڙيو ضرور آهين، پر وِسريو ناهين، وڇڙڻ فطري عمل آهي، وسارڻ ڪميڻپ آهي، اسين فطري عمل جا ته قائل آهيون، پر ڪميڻا ناهيون، ان جي ڪري اسين اچي گڏ ٿيا آهيون ۽ توکي ياد ڪري رهيا آهيون.“ آءٌ خصوصاً جساف جي مرڪزي قيادت ۽ ڊاڪٽر مير عالم مري صاحب (جيڪو اسان جي پارٽي جو جنرل سيڪريٽري آهي) ان جو به ٿورائتو آهيان ته انهن پنهنجو ايترو ٽائيم سيڙائي، خرچ ڪري، هي ورسي جلسو ڪيو آهي، ۽ مون کي صرف اهي ئي لفظ چوڻا هُئا.
توهان سڀني جي مهرباني
(حيدرآباد ۾ نسيم نگر چوڪ وٽ شهيد اسد عباسي جي ورسيءَ کي ڪيل خطاب)