نيشنل ڪانگريس سان ڳالهيون
جيئي سنڌو ديش _ جيئي سائين جي ايم سيد
اڄ جيئي سنڌ قومي محاذ جي ’نيشنل ڪانگريس‘ جو اجلاس ٿي رهيو آهي، پر مون کي ڏاڍي ڳڻتي آهي ته اسان ۾ خود مرڪز کان وٺي ضلعن تائين ڏاڍيون اُوڻايون آهن، اسان رسمي طرح ته اين سي جو اجلاس ’جيئمسٽ ڪائونسل‘ جو اجلاس ’مرڪزي باڊي‘ جو اجلاس انهن شين جي پابندي ڪندا آهيون، پر جنهن جي لاءِ گهربل لوازمات ۽ ضرورتون آهن، انهن کي نظرانداز ڪري ڇڏيندا آهيون. بهرحال هي دور آهي، جيڪو هن خطي جي سياهه ترين دورن مان آخري دور لڳي پيو ۽ جيڪا صورتحال آهي، ان حڪمرانن کي ته دلين جا بيمار ڪري ڇڏيا آهن، يا ڪن جي راتين جون ننڊون ڦٽائي ڇڏيون آهن، پر جن قومن جو ۽ جن خطن جو يا جن ملڪن جو ان هلندڙ دور ۾ فيصلو ٿيڻو آهي، ان دور ۾ اُهي ڌُريون اڃا تائين اهائي لاپرواهي ۽ بي ڌياني ۽ ايگو جو شڪار آهن، يعني هِن وقت به ايجنڊائون رکائڻ تي دوستن ايڏي ڇڪتاڻ ڪئي، وٺ پڪڙ ڪئي ته بابا سنڌ جو مسئلو ئي صرف اين سي جي اجلاس ۾ ايجنڊائون رکڻ آهي، پر ان سنڌ جي اصل مسئلي کي حل ڪرڻ جي لاءِ ڪهڙيون تجويزون هجڻ گهرجن، ڪهڙيون شيون ٿيڻ گهرجن، هن وقت عالمي صورتحال ڪهڙي آهي، آءٌ کپري ۾ ويٺو هُئس پريس ڪانفرنس پئي ڪيم، ته اُتي هڪڙو ماڻهو آيو، عجيب ڪٽ ڏاڙهي هُجيس، ان مون کان سوال ڪيو ته: ”جيڪڏهن پاڪستان ۾ نيٽو جي جنگ لڳي ته ان ۾ ڀارت مداخلت ڪندو؟“ ته مون چيو ته، ڀارت کي مداخلت جي ضرورت ئي ناهي، ڀارت کان آمريڪا وڌ ۾ وڌ لاجسٽڪ سپورٽ وٺي سگهي ٿو ۽ پاڪستان لاءِ نقصانڪار ناهي، بلڪه فائديمند آهي، ڀارت کي پاڪستاني صورت ۾ مارڪيٽ کپي، جي هن وقت چائنا کي به پاڪستان جي مارڪيٽ جي طور کپي ٿو، چائنا جي ننڍڙين صنعتن ۽ سستين شين پاڪستان جي صنعت جي تباهه ڪاري آڻي ڇڏي آهي، يعني پاڪستان جو ٺهيل بوٽ به هاڻي مارڪيٽ ۾ ڪونه ٿو هلي، سو به چائنا جو هلي ٿو ۽ ٻهراڙين ۾ ميلا لڳن ٿا، مون ڏٺو ته مهنجون ننڍڙيون ڀائٽيون هُيون ميلي مان اهي وڄندڙ موبائيلون وٺي آيون، مون ڏٺو ته انهن تي لکيل هو ميڊ اِن چائنا، مون چيو بابا گهڻي گهڻي ۾ ورتيون اٿوَ، چيائون ته پندرهن پندرهن روپيا، اهي ساڳيا توهان پاڪستاني وٺو ها ته 2 سئو کان اڍائي سئو روپيا هجن ها، ته اها صورتحال آهي، جيڪا آهي سا هن وقت ۾ مارڪيٽ جي حوالي سان آهي، فوجي طرح اها ڳالهه طئي آهي ته پاڪستان جي آرمي جي ڪور ڪمانڊر جي اجلاس ۾ اهو طئي ڪري ڇڏيو ته اسين ڪنهن به صورت ۾ نيٽو سان مقابلو ڪري ئي نٿا سگهون، اسان کي جنگ ناهي ڪرڻي، باقي ماڻهن کي بيوقوف بڻائڻ جي لاءِ اهي ڳالهيون ۽ ڌمڪيون ضرور ڏينداسون، ۽ هاڻي ته حيرت انگيز ڳالهه آهي ته ٽيليويزن تي يا ٻين ذريعن مان جيڪي خبرون پاڪستاني حڪمران ڏين ٿا، ان کان وڌيڪ اعتبار ماڻهو هيلري ڪلنٽن جي بيان کي ڏين ٿا، ته هن جا بيان وڌيڪ صحيح هوندا، هي ڪوڙ آهي، يعني ٻهراڙيءَ جا اڻ پڙهيل ماڻهو جيڪي ٽيليويزن ڏسن ٿا، انهن کي به ايتري سمجهه آهي ته هي جيڪو چون ٿا پيا اڳي به ائين چيائون ٿي ته اسان ڀارت کي هينئن ڪري ڇڏينداسون، اسان فلاڻي کي هينئن ڪري ڇڏينداسون، ڪنهن کي ڪجهه ڪو نه ڪندا ۽ سڀاڻي وري به گوڏا کوڙيندا، ٻه ٽي ڏينهن اسان کي بيوقوف بڻايو ويو ته توهان جو فيصلو هاڻي پاڪستاني سرڪار وٽ نه پر توهان جو فيصلو عالمي سطح تي آمريڪا وٽ آهي. فوجي قيادت جي ماتحت هلندڙ ڊيموڪريسي هُجي يا آمريت هُجي ان سان مفاهمت ڪرڻ لاءِ تيار ناهي، نه ان کي برداشت ڪرڻ لاءِ تيار آهي، هن وقت ۾ اسان جي سامهون صورتحال ڏاڍي سنگين آهي، سنڌ جي معاشي حالت ڇا آهي، توهان اندازو لڳايو آهي، جيڪي معدني وسيلا آهن، تن جا انگ اکر اوهان روز پيا ٻڌو، (ان جي باوجود سنڌ جا ماڻهو) آءٌ ته گهٽ ۾ گهٽ ٿر ۾ ويٺو آهيان، هن وقت چون ٿا ته برساتون جام پيون آهن، ٿر، ٿر هوندو، پر هينئر ٿر ۾ ڏڪار جي حالت آهي، يعني ٿر ۾ وسڪاري جي موسم ٿيندي آهي، (گوار، ٻاجهر ته هن دفعي ئي ڪانه هئي،) ته گوار جا اگهه ڪيرائي ڇڏيندا آهن، ڦُٽي سنڌ ۾ تباهه ٿي وئي آهي، جيڪا بچي آهي، اُن بچيل ڦُٽيءَ جو اگهه ٻه هزار رُيپا آهي، چئي ڇو بابا؟ هتي ته ڦٽي ٿي ئي ڪانهي، هاڻي ته اگهه وڌيڪ هُئڻ گهرجن! چئي نه، هي جيڪا بچي آهي ڦُٽي، برسات جي ڇنڊن جي ڪري ان جو ڪلر (Colour) تبديل ٿي ويو آهي، اها ڪارآمد ڪونه رهي آهي، اها سموري سنڌ جي هن وقت صورتحال آهي ۽ ٻيو جيڪي زرعي جنسون آهن، ۽ سارين جو فصل پچي ويو ته سارين جو اگهه وڌايو ئي نه اٿن، اهو پڪو آهي ته اقتصادي طرح سنڌ کي فائدو آهي ۽ اسان جا وڏيرا جيڪي اسيمبلين ۾ ويٺا آهن، اهي روز ڪا نه ڪا دعويٰ ڪن ٿا، ته هي ڪوئلي جو ٺيڪو فلاڻي ڪمپني کي ڏينداسين، هيترو ڪم ٿي ويو آهي. ڌوڙ ٻُڪ ۾، ڪونه ٿيو آهي، آءٌ پاڻ ڏسي آيو آهيان، هڪڙي کڏ به ڪونه کوٽائي اٿن ۽ جنهن ڳوٺ جي نالي سان ڪوئلي جون کاڻيون نڪتيون آهن (ٻاگهو هاليپوٽو) ان جي مٿان به بجلي وڃي پئي، اهو ثمر مبارڪ ڊاڪٽر صاحب جي ڪئمپ اڳي چائنا ڪئمپ هئي، اها چائنا ڪئمپ ختم ڪري هاڻي پارڪ ڪئمپ آهي، ان تائين بجلي پهچي ٿي، ٻاگهي هاليپوٽي ٻاهران ماڻهن کان مون پڇيو ته هڪ تار يا لائين ڏني اٿن؟ انهن چيو ته، اسان جو ته مقدر ڪوئلي وانگي اڃا به ڪارو لڳو پيو آهي، يعني ان ڳوٺ کي به بجلي ڪونهي ۽ ان ۾ عالمي قوتن ڀارت، چائنا، آمريڪا ٽنهي جا مفاد آهن، خصوصاً ٿر جي ڪوئلي واري پٽي کان ويندي گوادر تائين ۽ انهن سڀني جي ويڙهه انهي تي آهي ۽ پنجاب چوي ٿو ته هو رٽائر فوجي هو، چين اسان جو دوست، چين ته اقتصادي طرح پاڪستان جي ڀينگ ڪئي آهي، ان حد تائين ته چين هٿيار به ڏنا آهن، پاڪستان کي، مون، جيڪو رٽائرڊ فوجي هو، ان جو ڪتاب پڙهيو ته، اسان جي فوجين کي چيني هٿيار هلائڻ جي تربيت ئي ڪانهي، ان ۾ هٿيارن جو استعمال ڪيئن ٿيندو آهي، فيض علي چشتي جو ڪتاب آهي ’خطِ ضياءُ اور مين‘ ان ۾ آهي ته، ”چيني هٿيارن جي اسان جي فوجين کي تربيت ئي ناهي.“
ته منهنجا دوستو!
صورتحال ملڪ جي اها آهي ۽ هوڏانهن بلوچستان ۾ ڇاهي! ميڊيا ۾ بلوچستان جهڙي طريقي سان نظرانداز ڪيو ويو آهي، اهڙي طريقي سان آءٌ سمجهان ٿو ته ايف تيس مور جي تحريڪ کي به نظر انداز نه ڪيو ويو، بلڪه ان کي جيڏي پبلسٽي ڏني وئي، ان جو ڏهون حصو به بلوچستان کي ڪونه ٿو ملي، حالانڪه بلوچستان جي جنگ پنهنجي آخري مرحلي جي ويجهو آهي ۽ هتي اسان وٽ ٻه اکيائي ته ڏسو! جيڪڏهن ڪنهن مائيءَ سان Rape ٿو ٿئي ته سپريم ڪورٽ جو چيف جسٽس صاحب پاڻمرادو نوٽيس ٿو وٺي، ۽ اسان جا قومي ڪارڪن، انهن کي زندهه گوليون هڻي ماري ساڙي لاش ڦٽو ٿو ڪيو وڃي، مون پاڻ چيف جسٽس صاحب کي خط لکيو، ان جو اڄ ڏينهن تائين نوٽيس ته ٺهيو، پر جواب ئي ڪونه آيو آهي، ويندي انساني حقن جي تنظيم جيڪا ايڇ آر سي پي آهي، انهن جواب موڪليو ته دفتر تبديل ٿي چڪو آهي، ايڊريس غلط آهي.
ته منهنجا دوستو! اها سڄي پروپئگنڊا سنڌ کي محڪوم ۽ غلام بڻائڻ جي سازش آهي ۽ ان سازش ۾ اسين جيڪڏهن خصوصاً مون کي اهو ڏک آهي ته اسين وڏي قومي مسئلي تي سوچڻ جي بدران ننڍين انائن تي، ننڍن مسئلن تي، بابا اڄ سنڌ يونيورسٽي آهي، جي. ايم سيد جڏهن وزير تعليم هو، تڏهن سنڌ يونيورسٽي ڪانه هُئي ۽ هن اهو خاڪو رکيو ته سنڌ يونيورسٽي قائم ڪئي وڃي ۽ توهان کي حيرت ٿيندي ته ان جو پهريون وائيس چانسلر ’حليم سنڌي‘ اهو علي ڳڙهه مان گهرايو هُئائين. علامه آءِ.آءِ قاضي ان وقت ۾ هتي نه هو، اهو يورپ ۾ هو، بهرحال! اهي سڀ شيون ٿينديون رهنديون آهن ۽ انهن شين کي ايڏو مٿي نه اُڀارجي، انسان جا بنيادي حق آهن ’زندگي، آزادي ۽ خوشحالي يا محبت جي تلاش‘ زندگي نه هوندي ته ماڻهو آزادي ڇا ماڻيندو، زندگي هوندي ته پوءِ آزادي ماڻيندو، ۽ آزادي جي نه هوندي ته خوشحاليءَ جي تلاشي ڪٿان ڪري سگهبي؟ سو انهن ٽن شين لاءِ اسان کي گڏجي جدوجهد ڪرڻ گهرجي ۽ پنهنجي پارٽي ۽ تنظيم ڪاري ان کي ڪيفيت ۽ ڪميت يعني ڦهلاءُ ۽ ڍانچي ۾ اهڙو مضبوط هئڻ گهرجي، جو سڀ پهاڙ ڪري پون تڏهن به اها تنظيم پنهنجو ڍانچو برقرار رکي ۽ ماڻهن ۾ پنهنجو ڦهلاءُ برقرار رکي.
بس اهي لفظ چئي آءٌ پنهنجي جاءِ وٺندس، ان سان گڏ توهان جي مهرباني، منهنجي طبيعت صحيح ڪونهي، تنهن ڪري آءٌ اجازت وٺي صدارت قائم مقام سينيئر وائيس چيئرمين اسلم خيرپوري حوالي ٿو ڪريان ۽ ڪجهه ڪلاڪ کن لاءِ آرام ڪرڻ ٿو چاهيان، مون کي اجازت ڏيو آءٌ بيمار آهيان.
بهرحال حضرت شيخ الهند مولانا محمود الحسن دلي ٽرين تي ويو ته، ڊاڪٽر مختيار انصاري (اهو ان جو ڊاڪٽر هو) کيس ذاتي طرح چيو ته سائين! توهان دلي تائين ٽرين جو سفر ڪندؤ؟ (تڏهن ته ڪارون هُيون ئي ڪونه) ته توهان جي زندگي کي خطرو آهي، ته پاڻ مُرڪي چيائون ته، ان سفر دوران جيڪڏهن آءٌ مري وڃان ته منهنجو جنازو کڻي به ان افتتاحي اسٽيج تي رکجو، ته جيئن انگريز جي خلاف هلندڙ جدوجهد اڳڀري ٿئي، ان ڪري توهان سان گڏ هلان پيو، رِڙهان پيو، پير پوئتي ڪونه ڪنداسين.
توهان جي مهرباني لک لائق.