2
چارلس نيپئر سرڪٽ هائوس جي باغ ۾ بيهي نئين آندل گلن کي باغ ۾ هڻائي رهيو هو، در تي مڪامي سپاهي پهري ۾ چوڪس بيٺل هئا، ڇٻر تي ميز ۽ چار ڪرسيون رکيل هيون، ميز تي شراب ۽ گلاس پڻ پيل هئا، پوڙهو نيپئر جيڪو سندس ڳاڙهي گهاٽي ڏاڙهيءَ ڪارڻ انگريز گهٽ ۽ سک وڌيڪ لڳي رهيو هو، ٻوٽن منجهان سڙي ويل پتا ڪٽيندو ٿي ويو. ان وقت رام بابا جيڪو سرڪيٽ هائوس جو خاص نوڪر هو ۽ جنهن کي اڇي شلوار قميص، مٿي تي ڳاڙهو پٽڪو ۽ هٿن تي اڇا داستانا پهريل هيس، آيو ۽ احترام ۾ جهڪي نرم لهجي ۾ چيائين:
”سر نيپئر.“ نيپئر هن جي سانوري منهن ۾ ڏٺو، جنهن مڇين جي ليڪ هئي.
”حضور سر برٽن اوهان سان ملاقات ڪرڻ گهري ٿو،“ رام بابا نرم لهجي ۾ ڳالهايو.
”هاڻي، هن مهل،“ نيپئر حيراني منجهان چيو.
”جي حضور،“ پوڙهي نوڪر ساڳي لهجي ۾ جواب ڏنو.
”ٺيڪ آهي کيس هتي وٺي اچ،“ نيپئر هٿ ۾ جهليل ڪينچي ٿهلي ڪاري مالهي کي ڏيندي چيو. رام بابا هليو ويو، نيپئر ڪرسيءَ تي اچي ويٺو ته هڪ ٻيو نوڪر جيڪو جوان هو، پاڻيءَ جو چاندي وارو لوٽو ۽ ٿالي کڻي سندس هٿ ڌورائڻ لڳو. هڪ ڊگهو شخص جنهن جي منهن تي وڏيون ڪاريون مڇيون هيون ۽ کيس ڪو عربي لباس پهريل هو اندر داخل ٿيو.
”اڄڪو ڏينهن اوهان لاءِ ڀلارو هجي سر نيپئر،“ نئين آيل شخص مرڪندي چيس.
”اوهان کي ڏسي خوشي ٿي سر برٽن،“ پيمئر به مرڪندي جواب ڏنس ۽ ٻئي ڪرشيءَ ڏانهن اشارو ڪندي چيائين: ”مهرباني ڪري ويهو.“
”اوهان جي وڏي مهرباني،“ برٽن ويهندي چيو.
”لڳي ٿو بيوقوف عربن جي ريگستان اوهاب کي ڪافي بدلائي ڇڏيو آهي،“ نيپئر سندس ڪپڙن تي طنز ڪندي چيو. ان تي برٽن به طنز ڪندي جواب ڏنس:
”جي سر نيپئر، زندگي رڳو ان جو نالو نه آهي ته ماڻهو هر وقت فرمابدار سپاهي بڻيو ويٺو هجي.“ ان تي ٻئي خاموش ٿي ويا، نيپئر جهڪي شراب گلاسن ۾ لاٿو.
”سر نيپئر،“ برٽن نرم لهجي ۾ ڳالهايو: ”مون ٻڌي آهي ته جيڪڏهن انگريزن کي افغانستان ۾ ناڪامي ٿئي ٿي ته اوهان لارڊ آڪلينڊ کي سنڌ تي حملي جو مشورو ڏنو آهي.“
”جي اوهان صحيح ٻڌو آهي، سر برٽن،“ نيپئر جام کڻندي چيس.
”پر انگريز سرڪار جا ته سنڌ جي اميرن سان امن معائدا ٿيل آهن، انهن جو ڇا ٿيندو؟“ برٽن حيرت منجهان سوال ڪيو. نيپئر بنا جواب ڏني هن کي تڪيو.
”اها سنڌ سان ٺڳي هوندي،“ برٽن چيو، نيپئر اڃا به خاموش رهيو.
”سر نيپئر اوهان کي خبر آهي،“ برٽن ائين ڳالهايو ڄڻ هو ڪو خاص نڪتو سمجهائيندو هجي: ”سنڌ کي فتح ڪرڻ آسان نه آهي، عربن کي ان عظيم سرزمين ۾ داخل ٿيڻ لاءِ 16 ناڪام حملن کي منهن ڏيڻو پيو هو.“
”۽ ڇا اوهان کي خبر آهي سر برٽن،“ نيپئر سخت لهجي ۾ چيو: ”عربن وٽ فوج نه پر وحشي ٽولا هئا، اسان تربيت آفته سپاهي آهيون، مونکي اميد آهي ته سنڌ جا امير منهنجي سامهون نه بيهي سگهندا.“
”مونکي اوهان جي جنگي صلاحيتن تي ڪو به شڪ نه آهي، ٻيو اهو ته اوهان کي انهن ئي صلاحيتن ڪري سر جو خطاب مليو آهي.“ برٽن چيو، اهو ٻڌي نيپئر جي منهن تي مڪاريءَ واري مرڪ اچي وئي ۽ چيائين:
”اوهان جي مهرباني سر برٽن.“
”ڇا اوهان کي سنڌ بابت مڪمل ڄاڻ آهي؟“ برٽن سوال ڪيس.
”نه اڃا تائين ته نه آهي،“ نيپئر جواب ڏنو.
”ته پوءِ بنا وقت وڃائڻ جي اوهان کي ايلڪزنڊر برنس جون سنڌ تي ڏنل رپورٽون پڙهڻ گهرجن.“ برٽن چيس.
”هون....“ هن هاڪاري ۾ ڪنڌ لوڏي جواب ڏنو ۽ ٻنهي گلاسن ۾ وري شراب ڀريو.
جئين ئي برٽن هن کان موڪلائي ويو ته هو ڪرسيءَ تي مٿو رکي سندس شاندار ماضي کي ياد ڪرڻ لڳو، جواني کان ئي نيپئر شرابي ۽ ڪبابي هو، سدائين پنهنجي ئي ذات ۾ ٻڏل، هن ۾ جانورن وارن ايتريون ته صفتون هيون جو پوني جون وحشيائون به کانس نفرت ڪنديون هيون. سندس اکين اڳيان اها رات اچي وئي هئي، جنهن رات کيس بڪنگهم پيليس ۾ ”سر“ جو خطاب ڏنو ويو هو، شاهي خاندان سميت هر ڪو سندس نالي جو جام ڀري رهيو هو، هال ۾ ڪيترا ئي آفيسر، سندن گهر واريون، شهزادا، شهزاديون، ڪجهه جوڙا بينڊ جي مدهم ڌن تي نچي رهيا هئا. خود مهاراڻي جنهن سونهري شاهي لباس ۽ مٿي تي تاج پهريل هو، نيپئر جي سيني تي ٻلا هنيا ۽ کيس تکي سنهي تلوار ڏني هئي ته سندس سينو چوڙو ٿي ويو هو. هن تقريب کانپوءِ ڊانس پارٽي شروع ٿي هئي، جنهن ۾ سندس نظر ويلس جي خوبصورت 22 سالن جي شهزادي مارٿا تي پئي هئي، جنهن کي شهزادين وارو اڇو لباس پاتل هو، هن مارٿا جي سنهڙي چيلهه ۾ هٿ وجهي نچڻ شروع ڪيو هو. مارٿا جو گول ڀريل سينو ۽ ڪونج جهڙي اڇي ڳيچي نيپئر جا حوصلا خطا ڪرڻ لڳي.
ان محفل کانپوءِ کيس حڪم مليو هو ته هو پونا وڃي ايسٽ انڊيا ڪمپني جي ڪمانڊ سنڀالي، پونا مراشتر جو شهر جنهن جو بنياد ڇهين صدي ۾ رکيو ويو، ان جي تاريخ شيواجي سان ڳنڊيل هئي، جنهن مراٺا سلطنت جو بنياد وڌو هو.
نيپئر اٿي گهر ڏانهن وڃڻ لڳو، سندس ذهن ۾ سنڌ تي حملا جا خيال هئا، جيڪا رپورٽن موجب ننڍي کنڊ جي سڀ کان زرخيز سرزمين آهي، سنڌو درياهه جي ڪپن آباد هڪ نرالي تهذيب، سنڌو درياهه جيڪو دنيا جي شروعات کان ڪنهن ديوي جيان وهندو پيو اچي، تجارت لاءِ سڀ کان اهم رستو، سنڌ ۾ ڪراچي جهڙو شهر، جتي ميجر آٽورم ميرن سام معائدي بعي اڳ ئي ڇواڻي قائم ڪري چڪو هو. سنڌ جي اميرن جن کي ”ميرن“ جو لقب مليل هو ٽالپر هئا، سندن حڪومت آزاد رياست سنڌ جي ٽن اهم حصن، خيرپور، ميرپور ۽ حيدرآباد تي هئي. ٽالپر اصل ۾ ڪلهوڙن جا سپاهي هئا، پنهنجي آقائن کي مات ڏئي سنڌ جي تخت تي ويهي رهيا هئا.
سومرن ۽ سمن جي دور کانپوءِ ڪلهوڙن وارو دور به سنڌ جو سنهري دور سڏبو آهي، سندن دور حڪومت ۾ حيدرآباد مرڪزي شهر هو، جتي ڪچو قلعو ۽ پڪو قلعو اڏيو ويو هو، اهڙي ريت ٺٽو سنڌ جو تعليمي ۽ ادبي مرڪز هو. ميرن منجهان سنڌ جو عوام ايترو خوش نه هو. وڏي پيٽن وارا عياش مير انسان تذليل منجهان تسڪين حاصل ڪندا هئا، جڏهن به ڪنهن کي سزا ڏيڻي هجئين ته سندس منهن ڪارو ڪري کيس گڏهه تي چاڙهي سڄي شهر جو سير ڪرائيندا هئا، چور جي پٺيان مرچون وجهرائي کيس اگهاڙو گهٽين ۾ ڀڄرائيندا هئا.
تان جو ٽنهي اميرن جا ڪمپني بهادر سان معائدا ٿيل هئا، افغنستان تي حملي لاءِ ميرن سنڌ جا سمورا رستا کولي ڏنا هون پر ان سڀ هوندي به هاڻي هو سنڌ تي حملي بابت سوچي رهيا هئا. سنڌ ۾ رڳو هڪ شخص هو جنهن کي انگريزن سان دوستي تي اعتراض هو. اهو هو هوش محمد، ميرپور ۽ حيدرآباد جي ميرن جي لشڪر جو اڳواڻ، جيڪو دولهه درياهه خان جي بهادري جا جام پيو ڀريندو هو. ميرپور ۽ حيدرآباد جا مير هن 40 سالن جي بهادر جوڌي جي ڳالهه ٻڌندا هئا ۽ سندس عزت پڻ ڪندا هئا، سندس والد فقيرداد کيس ميرن جي درٻار ۾ وٺي آيو هو ۽ کيس جنگي مشقون ڪرايون هئائين.