7
”ڄام چاڪر خان جوکيو.“ ۽ پوءِ ٻئي ٻانهون چيلهه تي رکي چيائين:
”اچ ميدان ۾ اول تنهنجو قرض لاهڻو آهي.“ ماڻهن پهرين هوش محمد کي پوءِ ڄام کي ڏٺو. ڄام چاڪر خان جوکيو ملير جي نواب جو ڀائٽيو هو. هوش محمد جي ڳالهه ٻڌي سندس منهن تي پرسڪون مرڪ اچي وئي ۽ چيائين:
”چئبو ته عظيم ويڙهاڪ هوش محمد، جيڪو سنڌ ڌرتيءَ جو سپهه سالار آهي ڄام چاڪر خان جو پراڻو قرض لاهڻ لاءِ بيتاب آهي.“
”ڄام چاڪر خان،“ هوش محمد به پرسڪون لهجي ۾ چيس: ”اسان پنهنجي وڏڙن کان ٻڌو آهي ته پلاند ڪڏهن پراڻا نه ٿيندا آهن.“
”ته پوءِ وڏڙن جي ڳالهه اکين تي، شاعرن کي گهرايو ته جئين ڄام چاڪر ۽ هوش محمد جي ملهه جو داستان ڳائي سگهن، وڌيڪ ڳالهه ملهه جي ميدان ۾ ٿيندي،“ ڄام چاڪر خان مرڪندي چيس. ٻئي جوان مڙس ميدان ڏانهن وڌڻ لڳا.
”دهل وڄائي سنڌ واسين کي ٻڌايو ته بهادر ڄام چاڪر هوش محمد جي آمهون سامهون آهي،“ هوش محمد مرڪي چيو. دهل وڄڻ لڳا، هوش محمد پٽڪو ۽ قميص لاهي ڪريمداد کي ڏنا، ڄام چاڪر به ائين ئي ڪيو. سندن ويڪرن سيني تي تيل مکجڻ شروع ٿيو. ان کانپوءِ ٻنهي جوانن مٽي جي مٺ ڀري سينن ۽ ٻانهن تي هنئين. بابا مراد علي، جيڪو پڪي عمر جو مرد هو، هٿ ۾ لٺ هيس، وچ ميدان تي اچي بيٺو ۽ تاڙي وڄائي وڏي واکي ڳالهائڻ لڳو:
”ڀائرو اسان خوشنصيب آهيون جو سنڌ ڌرتيءَ جي ٻن بهادر جوڌن جو مقابلو ڏسڻ لاءِ مليو آهي،“ هن هڪ پل لاءِ چپ ٿي ميدان تي گولائي ۾ بيٺل ماڻهن ڏانهن ڏٺو.
”منهنجي ساڄي هٿ تي هوش محمد بيٺل آهي،“ جڏهن ماڻهن سندس نالو ٻڌو ته خوشي منجهان سيٽيون وڄائڻ لڳا.
”۽ منهنجي کاٻي هٿ تي،“ هٿ هوا ۾ لوڏي ماڻهن کي خاموش ڪرائيندي چيو: ”اسان جو پنهنجو ڄام چاڪر خان جوکيو بيٺل آهي، جنهن جي اڳيان شيهن به جهڪي پون، هي ئي اهو واحد شخص آهي جنهن هوش محمد کي ملهه جي مقابلي ۾ مات ڏني.“
”اها منهنجي لاءِ،“ هن وري ڳالهايو: ”فڪر جي ڳالهه آهي آئون ٻيو ڀيرو هنن ٻن جوانن جو وچي ٿيو آهيان. آئون گواهي ٿو ڏيان ته الله کان سواءِ ٻيو ڪوبه معبود نه آهي ۽ مٺڙو محمد الله جو رسول آهي.“ جنهن هن نبي صه جو نالو ورتو ته ٻئي آڳوٺا اکين تي رکيائين:
”جيڪڏهن آئون مراد علي ٻنهي جوانن منجهان ملهه دوران ڪنهن هڪ جي به طرفداري ڪريان ته ان ويل ئي منهنجو ساهه هليو وڃي.“ هڪ پل کانپوءِ هن وري چيو:
”هاڻي آئون ٻنهي جوانن کي هٿ ملائڻ جو چوندس.“ ٻئي جوڌا آمهون سامهون آيا ۽ هڪ ٻئي سان هٿ ملايائون. مراد علي هنن جي وچ ۾ اچي بيٺو. اڃا ملهه شروع ٿيڻ واري هئي جو ڪريمداد گهر ڏانهن ڀڳو. سندس ڏاڏي مرادي ۽ ماءُ زرينه رڌڻي ۾ هيون، ڪريمداد تڪڙ ۾ هڪ ڪڪڙ پڪتو، ته ڏاڏي رڌڻي منجهان ئي رڙ ڪيس:
”ڇورا ڇا ٿيو؟“ پر ڪريمداد بنا جواب ڏني وري ميدان ڏانهن ڀڳو ۽ سهڪندو سهڪندو اتي پهچي ٻانگو مٿي ڪري رڙ ڪيائين:
”آئون هن ٻانگي جي شرط ٿو رکان ته هي مقابلو منهنجو بابا کٽيندو.“ هن اڃا اهو مس چيو جو ڪڪڙ سندس هٿن منجهان ڇڏائجي ويو ۽ ميدان ۾ ڀڄڻ لڳو، ميدان ۾ بيٺل ٽهڪ ڏئي کلڻ لڳا، ڪريمداد ۽ ڪجهه ٻار ڪڪڙ پٺيان لڳا. ڪڪڙ مٽي جي ڀٽ تي ويٺو ته ڪريمداد ان کي پڪڙي ورتو ۽ ميدان ڏانهن کڻي آيو. ٽن بازين منجهان پهرين بازي شروع ٿي. جام چاڪر هوش محمد جي چيلهه ۾ هٿ وجهي کيس زمين تي ڦهڪايو، هر طرف خاموشي ٿي وئي. ڄڻ ماڻهن کي نانگ سونگهي ويو هجي. هوش محمد مرڪندو اٿيو، ٻئي بازي ۾ هن ڄام چاڪر کي ڦيرائي ڦيرائي پٽ تي هنيو ته دهل وڄڻ لڳا، ٽئين بازي ۾ به هوش محمد جوکيو سردار کي کڻي پٽ تي هنيو ته ڪريمداد خوشيءَ وچان نچڻ لڳو.
هوش محمد ڄام چاڪر خان کي مٿي اٿاري ڀاڪر پائيندي چيو:
”هاڻي پلاند پورو ٿيو،“ ٻئي يار ٽهڪ ڏئي کلڻ لڳا.
”منهنجي بهادر ڀاءُ ۽ دوست ڄام چاڪر خان جوکيو مون ڏانهن قرب جا قدم ڀري منهنجي عزت افزائي ڪئي آهي، هن لاءِ دعوت جي تياري ڪئي وڃي.“
ٻئي يار اوطاق تي آيا، دعوت اڌ رات تائين هلندي رهي. جڏهن اوطاق تان رش گهٽجڻ لڳي ته ڄام چاڪر ٻن ويهاڻن کي ٽيڪ ڏيندي چيو:
”ڪلاچي ۾ فرنگي وڌندا پيا وڃن، هن چاچا سائين کي پاڻ وٽ گهرايو آهي.“
”هي ته ڪا چڱي خبر نه آهي،“ هوش محمد هيٺ زمين کي ڏسندي چيو. ڄام چاڪر خان اٿي بيٺو ته هوش محمد به اٿيو، ڄام هن جي ڪلهن تي هٿ رکي چيو:
”سنڌ جا امير تنهنجي ڳالهه مڃئندا آهن، هنن کي چئو ته هنن حرامخور فرنگين سان هاڻي ڪونه معائدو نه ڪن، هي فرنگي اسان جي آزاد وطن کي غلام بڻائي ڇڏيندا.“
”هون....“ هوش محمد هاڪاريءَ ۾ ڪنڌ ڌوڻيندي چيو.
”هو هتي تجارت ڪرڻ آيا هئا ۽ هاڻي سموري سنڌ تي قبضو ڪرڻ گهرن ٿا.“ ڄام چاڪر خان هوش محمد جي ڪلهن تي هٿ رکي جوش منجهان چيو، هوش محمد خاموش رهيو.
”منهنجا عزيز دوست؛“ ڄام چاڪر بيقرار ٿيندي چيو: ”تنهنجي اميرن تائين رسائي آهي هنن کان اجازت وٽ ته پاڻ حملو ڪريون.“
”منهنجا ڀاءُ،“ هوش محمد نرم لهجي ۾ جواب ڏنس: ”پنهنجي وطن جي حفاظت لاءِ اسان کي ڪنهن جي به اجازت نه گهرجي ۽ مونکي پڪ آهي ته دير سوير امير به هنن مڪار فرنگين خلاف جنگ جو اعلان ڪندا.“ هوش محمد ٻاهر ڪاري آسمان کي ڏٺو، ڄام چاڪر خان هن وٽ آيو ۽ ڪلهي تي هٿ رکيائنس، هوش محمد هن کي ڏٺو، سندس اکيون چمڪڻ لڳيون ۽ پوءِ وڏو ساهه کڻي چيائين:
”مر ويسون مر ويسون پر سنڌ نه ڏيسون.“ اهو ٻڌي ڄام چاڪر جي منهن تي پرسڪون مرڪ اچي وئي. ٻنهي يارن ڀاڪر ڀريو هو.
”پوءِ ڇا صلاح آهي؟” ڄام چاڪر پڇيس.
”اوهان پنهنجو لشڪر تيار ڪريو،“ هوش محمد سندس ڪلهي تي هٿ رکي چيو. ڄام چاڪر وري مرڪيو ۽ جوش ۾ هوش محمد جو چيل جملو ورجائين:
”مر ويسون مر ويسون پر سنڌ نه ڏيسون.....“
صبح سويري ڄام گهوڙي تي چڙهي ڪراچي لاءِ روانو ٿيو.