آدمشماري ۽ شيڊولڊڪاسٽ ڪيس
ماڻهو جو ماڻهو سان سياسي، سماجي توڙي ذاتي طرح اختلاف ۽ تضاد ٿيڻ هڪ فطري عمل آهي. پر زميني حالتن جي حقيقتن کان منهن موڙڻ ڪهڙي منجهه حساب درست آهي؟ جنهن ملڪ ۾ رهون ٿا ان ملڪ جي قانون ۽ آئين موجب اقليتي چاليهه جاتيون شيڊول ڪاسٽ ۾ شمار ٿين ٿيون، ڇا ان ڳالهه کي ڪير رد ڪري سگھي ٿو ته شيڊول ڪاسٽ آئين ۾ شامل ناهن؟ اسان هنڌو لکائڻ لاءِ تيار آهيون، پر جناب اعلى! ٿورو غور ويچار ڪري ٻڌايو ته پوءِ شيڊول ڪاسٽ آهن ڪير ؟ ڀلا جي اسان شيڊول ڪاسٽ نه آهيون ته پوءِ اهي شيڊول ڪاسٽ آهن ڪير آهن، انهن جي نشاندهي ڪيو؟
هيستائين ته اسان کي ته پتو ئي نه هو ته اسان آهيون ڪير؟ اسان جي سڃاڻپ ڪهڙي آهي؟ اکين تي پٽيون ٻڌي هر آدمشماري ۾ “هنڌو” جي لفظ تي نشان پئي هنيوسين، اسان جي وڌيل آبادي جو ڦل سيٺين پئي کاڌو، گئو ماتا کي گاهه ۽ لولو اسان پئي ڏنو کير برهمڻن پئي پيتو آدمشماري واري فارم ۾ لکيل “هنڌو” جي کاتي ۾ ٽي چار مخصوص اوچ سڏائيندڙ جاتيون شامل آهن. جن جي آدمشماري اقليت ۾ به پنج سيڪڙو مس ٿيندي، جڏهن ته اقليت ۾ پنجانويهه سيڪڙو آبادي رکندڙ مسڪين جاتيون ڀيل، ڪولهي، ميگهواڙ، جوڳي، گُرگلا، ٻڙها، سامي، راوڙا، جنڊاوڙا، اوڏ، سوچي، چمار، ۽ ڀنگين سميت چاليهه جاتيون ته هنڌو هوندي به شيڊول ڪاسٽ جي ڪيٽيگري ۾ شامل آهن. جيڪي اڌ صدي کان قانوني طور شيڊول ڪاسٽ هوندي به “هنڌو” لکي پنهنجي آبادي هٿ سان گھٽائي پنهنجي پير ۾ ڪهاڙو هڻي پنهنجو مستقبل پاڻ تباهه ڪنديون رهيون آهن.
هاڻ جڏهن قانون جا ڪاڳر کولي، ڳولي جانچي هٿ ڪياسين ته پروڙ پئي مار! اسان واري وڏن هي ته وڏي تباهي ڪئي يا انهن ۾ شعور نه هجڻ ڪري کين برهمڻ سامراج هٿ وٺي تباهه ۽ برباد ڪيو؟ آخر ماجرا ڪهڙي آهي؟ ڪو ته ٻڌائي؟
پيڙهيل ماڻهن کي هڪ پروگرام تحت خاص ڪوٽا يا مراعتون ڏئي ترقي ڏيارڻ ڪارڻ انگريز دؤر ۾ اوچ جاتين جي ظلمتن جو شڪار ٿيل مسڪين جاتين کي هڪ شيڊول ۾ شامل ڪيو ويو آهي، هاڻ ان شيڊول ۾ آيل ذاتين کي هروڀرو “ڌرم” ڪري پيش ڪرڻ جي سازش فقط ان ڪري ڪئي پئي وڃي ته جيئن مسڪين جاتيون پنهنجي سهي ۽ درست آبادي جا انگ ثابت ڪرڻ کان رهجي وڃن، تعليم، ترقي، نوڪريون ۽ ايوانن ۾آبادي جي تناسب سان ملندڙ اسپيشل ڪوٽا به حاصل نه ڪري سگھن. سدائين غلامي جو ڳٽ سندن ڪنڌ ۾ هجي، سموري تاريخ ۾ اسان سان جيڪو ظلم، بربريت، ناانصافي، اڻبرابري، انياءُ ۽ انڌوڪار ڪئي وئي، ان جبر، ڏاڍ ۽ ستم جو حساب ڪير ڏيندو؟ اهو حساب ڪير چڪتو ڪندو؟ اهو حساب ڪنهن کان ورتو ويندو؟ ڇا دنيا جي تاريخ ۾ ڪي اهڙا مظلوم ماڻهو آهن جن صدين جي ظلمتن جو پلاند نه ڪيو هجي؟ جن بغاوت نه ڪئي هجي؟ سڌي ڳالهه پئي آهي جيڪي ماڻهو ملڪي آئين ۾ شيڊول ڪاسٽ آهن سي جي هن 2017ع جي آدمشماري ۾ برهمڻن جي خاني ۾ نشان هڻن بجاءِ پنهنجي اصل خاني “شيڊول ڪاسٽ” ۾ ٽڪ ڪن ته پنج سيڪڙو آبادي رکندڙ برهمڻ سامراج جي غيرقانوني حق حاڪميت سماپت ٿي ويندي ۽ ايوانن ۾ انهن جي بولتي بند ٿي ويندي. ايوانن ۾ به اهي ماڻهو پهچندا جن جي آبادي اڪثريت ۾ هوندي. برهمڻ سامراج جي حرامپائي جو فارمولو اسان واري ڀيڄي ۾ ويٺو ئي هاڻ آهي. جي اهو ڳالهه سڀن مظلوم انسانن کي سمجھه ۾ اچي وڃي ته برهمڻ سامراج ۽ ان جي ڇاڙتن جا ڀاري برج ڪري پٽ پوندا. برهمڻ سامراج کي اها ڳالهه ذهن نشين ڪرڻ گھرجي ته “ڊڄو ان ڏينهن کان جنهن ڏينهن ظلمتن جو شڪار ٿيل ڇڙوڇڙ ماڻهو متحد ٿي وڃن ۽ اسان پنهنجي مسڪين ڀائرن کي اها ڳالهه سمجهائڻ ۾ سڦل وڃون ته پاڻ وطن جي وارثن کي نيچ ڪنهن بڻايو؟”
سامراجيت جي سوچ تي مونکي ميرحسن آريسر جو هي نظم ياد اچي ٿو.
قيامتن جي گهڙي به ويجهي اوهان لاءِ آيو عذاب ويجهو
چئو اوهين ٿا اڄ سمبارا جو دنيا ۾ ڪو به ناهي
چئو اوهين ٿا دوست دارا جو دنيا ۾ ڪو به ناهي
چئو اوهين ٿا چين وارو ڪتاب ڳاڙهو به ڳالهه ٿي ويو
چئو اوهين ٿا چي گويرا به ڪوئي گذريل ڪالهه ٿي ويو
ٻڌو نه ٿا جا ڳالهه ڳاڙهي فرات جي اڄ ندي ڪري ٿي
ڪوهيلو کان قنڌار تائين شروع ٿيل نئين صدي ڪري ٿي
پر نه آهي سبق پروڪو صفا آ ساڳيو نصاب ويجهو.
قيامتن جي گهڙي به ويجهي اوهان لاءِ آيو عذاب ويجهو
اوهان جي اوبر اوهان جي سوبر اسان جي بک کان ڀلي نه آهي
گرهه جا گولا ڪڏهن به بڻجي اسان ڪا جهولي جهلي نه آهي
انا کي جيڪو فنا ڪري ٿو اگهائي سامراج انهي جي عرضي
جتيون گسايو روز گيسيون ڪريو ٿا صاحب اوهان جي مرضي
اسين غلامي کي گار سمجهون اهو اسان جي ضمير ۾ آ
بتن جي اڳيان جهڪن جبينون اهو نه سنڌ جي خمير ۾ آ
اسين جي آهيون خودي کي ويجها انهي کي آهي خدا به ويجهو...
قيامتن جي گهڙي به ويجهي اوهان لاءِ آيو عذاب ويجهو......
وطن جي ڪوئي وجود ۾ ڄڻ سمنڊ جو طوفان ڇُلي رهيو آ
ٻڏڻ تي آهن اوهان جا ٻيڙا اوهان جو ساحل لڏي رهيو آ
طاقتن جي انڌن ڪُميتن مٿان سواري ڪا دير ناهي
لغام ۾ ناهن هٿ اوهان جا رقاب ۾ يار پير ناهي
اوهان جون اکيون انگن ۾ آهن ڏسو هي ماڻهو لکن ۾ آهن
حساب چڪتو ڪري وٺڻ لاءِ پنهوار سارا پٽن ۾ آهن
هي رات ڪاري لڙي ٿي هاڻي اچي ٿو يوم حساب ويجهو...
قيامتن جي گهڙي به ويجهي اوهان لاءِ آيو عذاب ويجهو.
جڏهن حساب چڪتو ڪرڻ جو وقت ويجهو آيو آهي تڏهن اسان جا ڪيترائي سفيد پوش تبديلي جا گهرجائو، انتهاپسند برهمڻ انقلابي رات پيٽ ۾ کنڀين جيئن ڦٽي پيا آهن. “جئ هو” جو نعرو هڻي ظالمن سان جنگ ڪرڻ بجاءِ مظلومن جي ساٿارين پويان ڪات ڪهاڙا کڻي ڪنڌ ڪپڻ لاءِ پويان پئجي ويا آهن. هاڻ جڏهن اسان گڏجي فقط پاڻ سان لاڳاپيل خاني ۾ ٽڪ ڪري 5 نمبر تي ننڍڙو نشانڙو هڻي پنهنجو پاڻ کي ڳڻائڻ جي جُرت ڪرڻ لاءِ 2017ع ۾ تيار ٿياسين، تڏهن هرطرف کان هاءِ گھوڙا مچي وئي، ابا! ڪافر ڙي ڪافر، ڌرم کي لکجڻ نٿا ڏين ڪامونسٽ (ڪميونسٽ) آهن، مٿو ڦريو اٿن، هاڻ ڏيو مُنهن؟ ڪيڏانهن منهن منو مهراج جو ڪيڏانهن شيڊول ڪاسٽ؟ ٽيٽيهه ڪروڙ ديوتائن جي طاقت جي ڪلا سان هلندڙ ڌرم رڳو هڪڙي لفظ “شيڊول ڪاسٽ ” لکڻ سان خطري ۾ ڪيئن اچي ويندو؟
اسان لٽيل ماڻهن جي گڏجڻ سان ڌرم کي ڪهڙو خطرو؟ ڌرم ته وڌيڪ مضبوط ٿيندو. ڇو ته ڌرتيءَ ڌڻيءَ ماضي جي ڏکين حالتن ۾ ڌرم ۽ ڌرتيءَ سان سچا رهيا آهيون. تاريخ ۾ ڌرم ۽ ڌرتيءَ کي واپار سمجهندڙ برهمڻ سامراج ئي ڇڏيندو رهيو آهي، محمد بن قاسم جو زمانو ۽ پاڪ هنڌ ورهاڱو ان لاءِ وڏو مثال آهي. ڪير هو جيڪو ڌرتيءَ ۽ ڌرم سان سچو رهيو؟ توڙي جو برهمڻ سامراج ان ڌرم جي آئين “منوسمرتي” ۾ اسان ڪروڙين پورهيت انسانن کي انسانيت ۽ انساني حقن جي ابتڙ نيچ، شوڌر، اڇوت بلڪه اڻ سڌي طرح سماجي جانور قرار ڏنو آهي. پر پوءِ به اسان هيستائين نيم جانور جي حيثيت ۾ ان ڌرم سان نڀائيندا اچون ڌرم لاءِ اسان جي چاليهه شيڊول ڪاسٽ ذاتين کي جيڪا “حُب ۽ محبت” آهي اوهين برهمڻ ته ان جو “سڪ ۽ اُڪير” جو تصور ئي نٿا ڪري سگھو؟ ڪنهن به منش کي ٻي منش جي ڌرمي “سچائي” تي شڪ ڪرڻ پاپ ناهي ڇا؟ ظلمتن جو شڪار پيڙهيل طبقن سان تعلق رکندڙ دوستو! سياسي، سماجي، ذاتي ۽ نظرياتي اختلافن جي باوجود آئون وينتي ٿو ڪيان ته برهمڻ سامراج جي درٻارين جي سازشن جو شڪار ٿيڻ بجاءِ هڪ نقطي تي پاڻ ۾ گڏجون، ڇو ته
“ اِڪ نقطي وچ گل مڪدي هي”
هزار دفعا بحث ڪيون، سوال پڇون ۽ سوال پيدا ڪيون، هڪٻئي کي برداش ڪيون، هڪٻئي کي ٻڌون ۽ ٻُڌايون، پنهنجو پاڻ ۾ آهيون، وقت ٿورو آهي، ٺلهيون بي مقصد ڊگھيون ڳالهيون ڪرڻ بجاءِ مختصر پر موقعي جي مناسبت سان ڪم جون ڳالهيون ڪيون. پنهنجي مستقبل جو فيصلو پاڻ ڪيون، گارگند، بليڪ ميلينگ، ڌمڪي، فتوابازي، ذاتيات، ڪردارڪشي ڪرڻ بجاءِ حق جي ڳالهه ڪرڻ گھرجي. غريب ڀائرو! هوشيار ٿيو، سجاڳ ٿيو پنهنجن صفن ۾ دشمني ۽ انتهاپسندي وارو ماحول پيدا ڪرڻ لاءِ برهمڻ سامراج سازشن جو ڄار وڇائي پنهنجا ڇاڙتا پڻ ڀرتي ڪندو. انهن تي ڪڙي نظر ۽ سخت نظر رکڻ جي ضرورت آهي. سمجھڻو ان ڳالهه کي آهي ته برهمڻ سامراج ڌرم جي آڙ ۾ اسان جي آبادي صرف چار کان پنج سيڪڙو ڏيکارڻ ٿو چاهي اچو ته پاڻ ۾ گڏجي ان سازش کي نيست ۽ نابود ڪري انهن جي خطرناڪ ارادن کي مٽي ۾ ملايون. پاڻ جيترا آهيون، جهڙي خاني ۾ اچون ٿا ان ۾ ڳڻايون. ائين نه ٿئي جو هڪ دفعو ٻيهر وقت اسان کان غلط فيصلو ڪرائي وجهي ۽ اسان جا ايندڙ نسل گار جهڙي غلامي ڀوڳين.
آدمشماري جي حوالي سان سماج جو هر باشعور ماڻهو سوچ، ويچار، غور فڪر ۾ آهي ته ڪهڙي ريت پنهنجي ڳڻپ سهي طريقي سان ڪرائجي ۽ پنهنجي قومي وجود جي اڪثريت ثابت ڪجي؟ ڇو ته وسيلن جي ورڇ ته ٿئي ئي آبادي جي بنياد تي ٿي. جنهن جي جيتري آبادي آهي انهن کي قانوني طور پنهنجي حصي ۾ ايندڙ اوتريون ئي مراعتون، سهولتون، نوڪريون، اسڪالرشپون ۽ يوسي سطح کان وٺي ٽائون، تعلقو، ضلعو ۽ ايوانن ۾ صوبائي اسيمبلي، قومي اسيمبلي توڙي سينيٽ ۾ نمائيندگي حاصل ڪرڻ لاءِ به آبادي جي انگ کي پڌرو ڪرڻو پوندوآهي. اهو انگ ظاهر ڪرڻ لاءِ آدمشماري ڪئي ويندي آهي. جنهن ۾ آدم ڳڻپ ٿئي ٿي. انگريز دؤر کان وٺي چاليهه مسڪين جاتين (جنهن کي برهمڻ سامراج پنهنجي منوسمرتي جهڙن پاڪ ڪتابن ۾ هزارين سالن کان اڇوت، شوڌر، نيچ، پليت قرار ڏيئي سندن حق غضب ڪندو رهيو (کي خاص ترقي جي ڪوٽا ڏيڻ خاطر هڪ شيڊول (پروگرام) ۾ شامل ڪري مخصوص ڪوٽا مقرر ڪري ڏني وئي، جنهن جي بنياد تي انهن پوئتي ڌڪاريل ڪروڙين مسڪين انسانن کي ترقي ملڻ لڳي. پر افسوس اها ترقي به ملڪ جي برهمڻ سامراج کان برداش نه ٿي. جنهن سازشن جو ڄار وڇائي اها ڪوٽا به بند ڪرائي ڇڏي. ڇو ته جتي قانون سازي ٿئي ٿي اُتي اسان جا نمائيندا ته آهن ڪونه، (انهن اعلى ايوانن ۾ پهچڻ وارا رستا برهمڻ سامراج بند ڪيو ويٺو هوندو آهي، پر ياد رکو اهو ڏينهن پري ناهي جڏهن انهن ايوانن ۾ ڌرتيءَ ڌڻين جي اڪثريت هوندي) انهن اعلى ايوانن ۾ اسان شيڊول ڪاسٽن جو حق ماريندڙ برهمڻ سامراج ويٺو آهي، جيڪو ڪنهن به ريت اسان مظلوم انسانن جي نمائيندگي نٿو ڪري، تنهنڪري انهن کي ڪهڙو لاچار ته هو ويهي پنهنجو گتن جا پرمٽ وٺڻ وارو ڪم اڌ ۾ ڇڏي ويٺا اسان بکن جي پاڙهن لاءِ آواز بلند ڪري قانونسازي ڪرائن؟ ايوانن ۾ ويٺل برهمڻ سامراج جي بريف ڪيس نمائيندن کي اسان وقت جا جهان خان سمجهندي کين پنهنجي تقدير جي فيصلي جو اختيار قطئه طور نه ڏينداسين، ياد رک برهمڻ سامراج! اسان جي تقديرن جو فيصلو اسان پاڻ ڪنداسين. اسان کي تنهنجي حرام پاين جو خطرناڪ فارمولو سمجهه ۾ ئي هاڻ آيو آهي. (چري کي چيو چڪ نه هڻ! چيائين سٺو ٿيو ياد ڏياري)
سرڪار سڳوري کي به لک شابسون جنهن هر آدمشماري جي فارم تي شيڊول ڪاسٽ جو خانو واضع رکيو آهي باقي انهن جي ڪوٽا بند؟ واه سرڪار تنهنجو انصاف! اسان جي ملڪ جي اقليتن ۾ اڪثريت رکندڙ شيڊول ڪاسٽ جي چاليهارو جاتين سان اوچ جاتين وڏي راند ڪئي آهي. ڇو ته ڳڻپ وقت اسان جو مظلوم ماڻهو علم ۽ شعور جي کوٽ جي ڪري پاڻ کي شيڊول ڪاسٽ واري ڪيٽيگري ۾ لکائڻ بجاءِ هنڌو لکائي ٿو) هنڌو ۾ اڍائي يا پوڻا ٽي يا وڌ ۾وڌ چار اوچ جاتيون اچن ٿيون) جنهن ڪري اسان جي آبادي زيرو بڻجيو وڃي ٿي ۽ آڱرين تي ڳڻڻ جيترن برهمڻن جي آبادي ڪروڙن ۾ شمار ٿئي ٿي. برهمڻ سامراج جي آبادي سڄي ملڪ ۾ تقريبن هزارن ۾ مس هوندي. (گھڻو تڻو برهمڻ سامراج ورهاڱي ۾ ڌرتيءَ ماءُ کي ڇڏي ويو، رهيل پويان آهستي آهستي قطار ڪندا ويندا رهيا. ٻين جا پلاٽ ڪاروبار دهلي، بمبئي، ڪڇ ڀڄ، جوڌپور ۽ جئي پور ۾ آهن. جيڪي رهيل آهن تن جا به پاسپورٽ ۽ ويزائون تيار آهن. ڪنهن به وقت سمجهوتا ايڪسپريس ۾ هٿ پوندو، پر ڌرتيءَ ڌڻي دراوڙ ڪيڏانهن به نه ويندا، اسان جو مرڻ جيئڻ، مڙهه مقام پنهنجي محبوب وطن ۾ آهن) هڪ طرف چند هزار ماڻهو ٻي طرف اسان اندازن ڏيڍ ڪروڙ پيڙهيل انسان آهيون جيڪي انهن جي بالادستي هيٺ زهر جهڙي حياتي گھاريون ٿا. اهي برهمڻ سامراج ايترا ته “محب وطن” آهن جو انهن کي اڃان تائين اسان جي ملڪ جي فوج سميت ٻين اهم فورس ۾ نٿو کنيو وڃي، جڏهن ته پاڪ فوج ۾ شيڊول ڪاسٽن کي کنيو وڃي ٿو. اهي وطن دوست شيڊول ڪاسٽ سپاهي ڪيپٽن جي عهدي تي به پهتل آهن. جيڪي پنهنجي محبوب وطن جي رکوالي ڪري رهيا آهن.
جيڪي دوست پڙهيل لکيل هوندي به فقط ذاتي “انا” سبب شيڊول ڪاسٽ جي حمايت نٿا ڪن، ڀلا انهن کي عرض ٿا ڪيون ته پوءَ ڀلا توهان پنهنجي ملڪ جي قانون آئين ۾ پاڻ کي شيڊول ڪاسٽ بجاءِ برهمڻ ئي سهي پر ثابت ته ڪيو؟ (12 نومبر 1957ع جي آرڊينس، 1973ع جي آئين، 1992ع ۾ آئني ترميم جي سيريل 51 ۽ 52 صفحي 108 کان 111 تائين ضرور پڙهو)
شيڊول ڪاسٽ هڪ پيڙهيل طبقن جي ڪيٽيگري آهي. جنهن کي برهمڻ سامراج جا انتهاپسند هنڌو زوري زبردستي مذهب ثابت ڪري مذهبي تڪرار جو گوڙ گمسان ڪري آدمشماري جو اهم وقت اسان جي هٿن مان وڃائڻ چاهين ٿا، (ڪنهن حد تائين هو ان سازش ۾ ڪامياب به وڃن پيا) ان خطرناڪ سازش کي الئه ڇو اسان جا شيڊول ڪاسٽ جا مخالف ڀائر سمجھڻ بجاءِ پرامن معاشري ۾ مذهبي انتهاپسنداڻو ماحول جوڙڻ لاءِ راهه هموار ڪري رهيا آهن؟
آئون انهن کان وري به هٿ ادب جا ٻڌي پڇڻ ٿو چاهيان ته جناب اعلى! ڪهڙي منجهه حساب “هنڌو” مذهب آهي؟ جنهن تي اوهان “مين نه مانو” وارو اجايو ضد ٻڌيو بيٺا آهيو. هنڌو ته هڪ تهذيب ۽ سماج جو نالو آهي. مذهب ته “سناتن ڌرم” آهي. جنهن جو ڪنهن به ڪاڳر، سرٽيفڪيٽ، آدمشماري جي فارم ۾ ڪٿي ذڪر ئي ناهي. جڏهن ته سرڪار به سدائين “هنڌو” لکي ماڻهن کي منجهائيندي رهي آهي. جيڪڏهن سرڪار چاهي ها ته تضاد پيدا ڪرائڻ بجاءِ آدمشماري واري فارم جي مذهب واري خاني ۾ هنڌو سماج جو نالو لکڻ بجاءِ مذهب جي خاني ۾ “سناتن ڌرم” لکي ها. پيڙهيل ماڻهن جو انگ ظاهر ڪرڻ خاطر فقط هڪ خاني ۾ سناتن ڌرم اڳيان ڏنگي ۾ (شيڊول ڪاسٽ) لکڻ گھرجي ها. جنهن تي ڪنهن کي به اعتراض نه ٿئي ها. اوچ جاتين وارا برهمڻ سناتن ڌرم تي ٽِڪ ڪن ها ان ئي خاني ۾ سامهون ڏنگي ۾ شيڊول ڪاسٽ ۾ شمار ٿيندڙ ماڻهو پنهنجي خاني تي ٽڪ ڪن ها، ته ايڏو مُنجهارو ٿئي ئي نه ها. پر هتي مسڪين ماڻهن کي پاڻ ۾ ويڙهائڻ جي سازش ڪئي وئي. جنهن ۾ ڪجهه دوست بنا سوچ سمجهه جي مذهبي انتهاپسندي جي ڪاري رنگ ۾ رنگجي سڄو ڏينهن پيا فتوائون ڏين. اسان ڪئي سين پنهنجي قانوني طور درست ڳڻپ جي ڳالهه، اوهان کڻي انا جو مسئلو بڻايو ير! آدمشماري ۾ رڳو (پنهنجي ملڪي قانون تحت) ڳڻجي وٺون، ٻيو ڪجهه ناهي، پوءِ پاڻ وري گڏجي صدين جي ڀائپي ملهائينداسين هاڻ ان ڳالهه جي نتيجي ۾ اچي وئي فتواه
ابا! “فلاڻو ڪافر ٿي ويو” فتوابازي جي مهم وارو اهو ڪڌو طريقو ڪهڙو باشعور سماج جوڙيندو؟ حق، قانون ۽ آئين جي ڳالهه ڪرڻ تي مذهبي فتوائون تاريخ ۾ ڪهڙي حيثيت سان لکيون وينديون؟ جيڪي دوست ياريون، دوستيون، واسطا نڀائڻ ۽ ڪجهه وري ذاتي مفادن جي لالچ عيوض مسڪين ماڻهن کي ورغلائي انهن کي آدمشماري ۾ پنهنجي آئيني سڃاڻپ غلط لکائڻ لاءِ اتساهين پيا، ڇا سرڪار ۽ اعلى عدالتون ان غيرقانوني عمل ۽ سرگرمين جو نوٽس نٿيون وٺي سگهن؟
مون اڳين صُفحن ۾ به لکيو آهي ته مذهب ۽ سياست ٻه الگ شيون آهن. سماج ۾ هڪڙو طبقو اهو آهي جيڪو فقط ڌرم جو ٺيڪيدار ٿي مندرن تي قبضا ڪري ڪاروبار ڪري ٿو، جٿا ڪڍي مال اوڳاڙي ٿو، مرڻا، پرڻا ڪري ٻارسن جا پاٽ، حَون ۽ چوئنريون جا ڦيرا ڏيئي ڏوڪڙ ڪمائي ٿو. جڏهن ان ئي سماج جي مسڪين، پورهيت، اٻوجهه ماڻهن سان وڏيراشاهي، مير، پير، سردار، چور، ڦورو، لٽيرن جا ظلم، زيادتيون، ناانصافيون، جبر ٿئي ٿو، نياڻين سان ريپ، اغوا، جبري مذهب بدلائڻ جا مسئلا، هارين، مزدورن سان ظالم زميندارن جون ڪُپتون، حساب ڪتاب ۾ رولو، يعني سمورين مظلوم دشمن سامراجي قوتن سان سينو تاڻي ويڙهه جو اهم وقت هوندو آهي. تڏهن اهو ڌرم جو ٺيڪيدار ٽولو چوندو “ادا ڪامريڊو ! ٻيلي اهو ڪم اوهان جو، هاڻ مڙسي ڪيو، شابا پٽ! اسان ته قانون، ڪورٽن ۽ ٿاڻن مان سمجهون ئي ڪونه ير، هاڻ وارو ڪيو” مسڪينن تي آيل ان مشڪل گھڙي ۾ هو چوندا اسان صفا سمجهون ئي ڪونه هاڻ اوهين منهن ڏيو؟ هيئنر آدمشماري ۾ جڏهن مظلوم انسانن کي رڳو ان ڦورو طبقي کان جدا ڳڻائڻ جي قانوني ڳالهه ٿي آهي (اڳ ته ان جي خبر ئي نه هئي) ته همراهه ڌرم جي اوٽ وٺي نڪري پيا آهن. اصل ڍاڍون ڏيو پيا روئن، ٻيا وري انهن کي ماٺ پيا ڪرائن، ۽ ڪي وري ڪرائي تي پيا لڙڪ اگھن ۽ رڙيون ڪن.
هنن کان ڪير پڇي ته “اوهان ته چيو هو اوهان ڌرم جا رکوالا سياست، ٿاڻا ۽ قانونن مان سمجهو ئي ڪونه، وڏيراشاهي واري جابر سماج سان دشمني اوهين ڪامريڊ وڃي کڻو، اسان بس ڌرم کي (ڪاروبار لاءِ) ڪلهو ڏيو بيٺا آهيون.” هاڻ جڏهن حق وٺڻ جو وقت اچي پيو تڏهن اوهان پنهنجن مسڪين ڀائرن سان گڏ بيهڻ بجاءِ برهمڻ سامراج سان گڏ بيٺا آهيو، اهڙو عمل تاريخ ۾ ڪهڙن لفظن ۾ لکيو ويندو؟ ان موقعي پرستي جو ٿورو تصور ته ڪري ڏسو؟
جڏهن اوهان جا غريب ۽ پورهيت ڪامريڊ ڀاءُ جن سڄي حياتي اوهان لاءِ جاکوڙ ڪئي آهي. انهن تي ٿورو اعتماد ته ڪيو ها؟ اڃان به وقت ويو ناهي، پنهنجن تي ڀروسو ڪيو، يقين ڄاڻو پاڻ سڀ مظلوم انسان گڏجي ظالم برهمڻ سامراج سان پنج هزار سالن جي ظلمتن جو حساب ڪتاب چڪتو ڪري پلاند ڪنداسين. فتح پنهنجي ٿيندي.
ظالم ۽ مظلومن ۾ موجود تضاد ئي انقلاب جو سبب بڻجن ٿا. تاريخ جو مزاج پنهنجو هوندو آهي. تاريخ ۾ هر ان هاڪاري ڪم جي مخالفت ڪري تضاد پيدا ڪيو ويندو رهيو آهي، اهو تضاد ئي ڪائنات جي وجود جي بقاءُ جو مثال آهي. تضاد ئي سمجهه، هوشياري ۽ جاڳرتا پيدا ڪندا آهن، تضاد سان اکيون کلن ٿيون ۽ اکيون کلڻ سان روشني پسجي ٿي، ۽ روشني ئي حياتي جو اهم جُز آهي. ڪيتريون ئي ڳالهيون مظلوم انسانن جي گھڻائي جي فائدي ۾ هونديون آهن. جنهن سان مظلوم انسانن جي تقدير کي پرامن جمهوري انداز سان بدلائي سگهجي ٿو هن وقت جڏهن تاريخ ڌرتيءَ ڌڻين کي اهڙو موقعو فراهم ڪيو ته ان ۾ برهمڻ سامراج لاتعداد رڪاوٽون ۽ تضاد پيدا ڪري پنهنجا ڪرائي جا ڇاڙتا مظلوم ماڻهن تي بڇي انهن جي ٻڌي، اتحاد ۽ ايڪي کي ڇيهو رسائڻ جي خطرناڪ ڪوشش ڪري منجهن نفرتون ۽ دراڙون پيدا ڪرڻ جي انتهاپسنداڻي سازش ڪئي. (پر جيڪڏهن هن وقت آدمشماري دوران شيڊول ڪاسٽ ۽ هنڌو وارو تضاد پيدا نه ٿئي ها ته اسان چاليهه شيڊول ڪاسٽ جي ڪيٽيگري ۾ ايندڙ تقريبن سوا ڪروڙ جي لڳ ڀڳ آبادي رکندڙ ڌرتيءَ ڌڻيءَ هن دفعي به ماضي جي پنجن آدمشمارين جيئن غفلت جي ننڊ ۾ پاڻ تي برهمڻ سامراج کي ٿاڦي ڇڏيون ها) آئون تاريخ جو شاگرد هجڻ جي ناتي اهيو پڪ سمجهان ٿو ته ڪنهن به مظلوم کي ڪوڙ، ڏٽا هڻي، سرگ جا آسرا، نرگ جا دڙڪا ڏيئي، منهن تي لوٽا ٻڌي، پويان ڍينگهر ٻڌي، ڪنن ۾تتل شيهو پلٽائي، آزادي سان اٿڻ، ويهڻ، پڙهڻ، اعلى تعليم حاصل ڪرڻ جي پابندي عائد ڪرڻ، اڇو ڪپڙو پائڻ جي بندش، اکين تي پٽيون ٻڌي گھڻي زماني تائين غلامي جي ڄار ۾ جڪڙي نٿو سگھجي، زنجير ظلم جا ٽٽڻا آهن، هٿ ڪڙيون ۽ پير ڪڙيون چڪناچور ٿيڻيون آهن، برهمڻ سامراج جا ڀاري بُرج به ڌوڙ ڦليار ٿيڻا آهن.
جنهن وقت به ڪنهن جو طوق ٽُٽو
مون ائين سمجهيو ڄڻ منهنجي گردن هلڪي ٿي.
هن وقت شيڊول ڪاسٽ لاءِ جاڳرتا مهم هلائي انهن ۾ سجاگي پيدا ڪندڙ مظلوم دوست ڌرين تي وقت جا بال ٺاڪرا انتهاپسند “ڪافر” هجڻ جون فتوائون لکي صحيح ڪرائي شوسينا جا ٺپا هڻي کڻيو پيا هلن. ڌرمي همدردي جي آڙ ۾ آر ايس ايس ۽ شو سينا جي بنيادي فڪر ۽ فلسفي ذريعي پرامن سماج ۾ مذهبي انتهاپسندي، خطرناڪ ۽ تنگ نظر ڇتي رجعت پرستي جو ٻج ڇٽي امن ۽ رواداري لاءِ انتهائي وڏو خطرو پيدا ڪري مظلوم انسانن جي گڏجڻ ۽ انهن جي درست ڳڻپ واري نهايت ئي اهم ۽ تاريخي ڪم ۾ سازشن ذريعي رڪاوٽن جو ماحول جوڙيو پيو وڃي. ڪيترائي پڙهيل ڳڙهيل نوجوان جيڪي علمي ادبي طور اڳتي نظر پئي آيا، انهن کي ترقي پسند ۽ لبرل سمجھيو پي ويو، اهي همراهه مارڪس، علي عباس جلال پوري، علامه نياز فتح پوري، سبطه حسن، اوشو، ڊاڪٽر مبارڪ، گليلو، فيثاغورث، سقراط، ارسطو ۽ ديوجانسن سميت سوين ترقي پسند ڪردارن ۽ ارتقا جا وڏا عاشق ڏسڻ ۾ پئي هئا. پر هن وقت جڏهن پيڙهيل طبقي جي ڳالهه ٿي يعني تاريخ جي حساب ڪتاب جو وقت آيو تڏهن همراهه ڀير تي ڏونڪو هڻي برهمڻ سامراج سان گڏ بيهه پاڻ کي منو مهراج کان اڳ جا ڌرم جا جنمي ٺيڪيدار ثابت ڪرڻ لاءِ ۽ پنهنجن برهمڻ آقائن کي وڻائڻ لاءِ نيهن چوٽي جو ذور لڳايو. ڪي وري پنهنجن کي پٺ ۾ ڇُرا هڻڻ لاءِ هر وقت خنجرن تي ڪاري ڀٽون جو زهر مليو ۽ مکيو هلن. انهن جا علمي، ادبي، لبرل ۽ ترقي پسند نظرين ۽ خيالن جو حاصل مقصد هاڻ فقط منو مهراج ۽ بال ٺاڪري جي اولاد برهمڻ سامراج کي بچائڻ ۽ پنهنجن مسڪين ڀائرن کي آدمشماري ۾ ڳڻجڻ کان رهائڻ جي تاريخي تباهي تي دنگ ڪري ٿو. ويچارا ننڍڙا پتڪڙا بال ٺاڪرا ڀٽونڙا هاڻ صفا پڌرا ٿي پيا آهن، مار! هي همراهه ته بال ٺاڪري جو نئون جنم آهن، بلڪه بال ٺاڪري کان به ٻه وکون اڳتي، ڏاچي هڻي ڏهه ته ويچارڙو ننڍيو توڏيو هڻي تيرهن، انسانيت جي رت پياڪ ڄور، ظالم وحشي، درندي بال ٺاڪري کي هنڌن کانسواءِ باقي سڄي دنيا پاپي ۽ پاکنڊي نظر ايندي هئي. پر هتي جا ديسي بال ٺاڪرا ته ليڪو ئي لنگهي ويا آهن. هي ته پنهنجن جي خلاف تاريخي دشمني جي مهم تي نڪتل آهن، سو آدمشماري واري اهم وقت تي سوال اهو ٿو پيدا ٿئي ته مظلومن کي ڳڻپ کان رهائڻ جو فائدو ڪنهن کي ٿيندو ۽ نقصان ڪنهن کي ٿيندو؟ ظاهري ڳالهه آهي ته اقليت ۾ %95 سيڪڙو آبادي رکندڙ چاليهه جاتيون جيڪڏهن پنهنجو ڪيٽيگري جو خانو “شيڊول ڪاسٽ ” ٽڪ نه ڪنديون ته “هنڌو” جي خاني ۾ شمار ٻه چار اوچ جاتيون جن جي آبادي مشڪل سان % 5 سيڪڙو مس ٿيندي ان جو سڌو فائدو برهمڻن کي ٿيندو ۽ آدمشماري ۾ ڳڻپ کان رهجي وڃڻ جو تاريخي نقصان ڌرتيءَ ڌڻين دراوڙن کي ٿيندو، وطن جي اٻوجهه ماڻهن کي ڳڻپ کان رهائڻ جي تاريخي نقصان ڏيندڙ ٽولو ته سيٺين جو ونگار ۾ موئن جي دڙي جي وارث پنهنجن کي پٺ ۾ ڇرو هڻي پنهنجن ئي مسڪين، مظلوم ۽ غريب ڀائرن کي تاريخي نقصان ڏيئي رهيو آهي. اهڙو انسان دشمن عمل تاريخ ۾ کين ڪهڙي ريت سرخرو ڪندو؟ سائنس ۽ ٽيڪنالوجي جي تيز ترين دؤر ۾ ڀلا هو ڪهڙي ريت پنهنجي آئيني ۽ قانوني ڪيٽيگري “شيڊول ڪاسٽ” کي رد ڪري اکين ۾ ڌوڙ وجهي اسان جي آبادي کي گھٽ ڏيکارڻ جو ڪم آساني سان سرانجام ڏيئي سگھندا؟ ۽ هڪ دفعو ٻيهر برهمڻ سامراج جي صدين جي خطرناڪ غلامي جو ڳٽ اسان جي ڳچي ۾ وجهڻ کانپوءِ به تاريخ کين معاف ڪندي؟ اڄ ته کڻي هو سيٺين جي بيگر وهي ان حرام پائي ۾ ڦٻي به وڃن پر جي هنن تاريخ پڙهي هوندي ته هنن کي چڱي ريت پتو هوندو ته پنهنجن غريب ڀائرن کي غاصب قوتن وٽ صدين تائين ڄاڻندي، پرکندي ۽ سمجهندي به غلام رکڻ وارن جو حشر ڪهڙو ٿيندو؟ ايندڙ وقت ۾ اسان % 95 سيڪڙو آبادي تي مسلط ٿي غاصباڻو رويو مستقبل ۾ به برقرار رکي تعليم، نوڪرين، ايوانن ۾ شيڊول ڪاسٽ جي ڪوٽا تي ڌاڙا هڻندا رهندا؟ ڇا ڪوڙن الزامن جو شور مچائي توهان حقيقتن تي پردو وجهي سگهو ٿا؟
هن وقت پاڪستان جي اقليت ۾ اڪثريت جن قبيلن جي آهي اهي چاليهه جاتيون ملڪي قانون ۾ “شيڊول ڪاسٽ” جي ڪيٽيگري ۾ شامل ڪيل آهن. سال 2017ع جي آدمشماري تائين انهن پيڙهيل قبيلن جو خانو “شيڊول ڪاسٽ” آدمشماري جي فارم ۾ موجود رهيو آهي اهو خانو ته ماضي ۾ ٿيل پنجن آدمشمارين ۾ به چٽي طرح لکيو پيو هو. پوئتي پيل هنن پسمانده مسڪينن کي ان بابت درست معلومات نه هجڻ ڪري انهن ڪڏهن ان طرف ڌيان ڏيڻ بجاءِ گذريل پنجن آدمشمارين ۾ به پنهنجي خاني ۾ ٽڪ ڪرڻ بجاءِ برهمڻن جي خاني کي ٽڪ ڪري آڱرين تي ڳڻڻ جيترن برهمڻن جو انگ ڪروڙن ۾ ڏيکارڻ جي تاريخي غلطي ڪئي، جنهن جو تدارڪ هزارن سالن تائين مشڪل ئي پر ناممڪن آهي. پر دير آيد درست آيد 1998ع جي آدمشماري ۽ 2017 ع واري ڳڻپ تائين ويهن سالن جي ڊگھي عرصي ۾ انهن ڀٽڪندڙ نسلن جي علمي، ادبي، سياسي، سماجي شعور جي بلند ٿيڻ ۽ تعليم جي شرح گذريل ويهن سالن جي ڀيٽ ۾ ڪافي حد تائين بهتر ٿيڻ ڪري انهن جي سوچ تبديل ٿي آهي. انهن اٻوجھه انسانن پنهنجي ترقي جي رڪاوٽ جا سبب، علم کان دوري جا ڪارڻ، حقن تي ڌاڙن جا پيرا، نسل در نسل غلامي، غربت ۽ تباهي جي اصل وجه ڳولي ته انهن ظلمن جي وارتائن جا گس انسان دشمن ظالم برهمڻ سامراج جي در تي کٽا آهن. اتان ئي اصل انقلاب جي بغاوت ڪر کنيو آهي، اسان جي بغاوت ۽ سجاگي کي راڻي چندر سنگهه ته تڏهن ئي سمجهيو جڏهن امر گھمن سنگهه ڀيل کيس چيو هو ته “سنگهه” اسان آهيون، اوهين مُڏا آهيو، (مڏا ڇو آهيو؟ اهو سوال هاڻ لڪل ناهي رهيو) برهمڻ سامراج ته تڏهن ئي ساري ويو هو ڪارونجهر جو ڪارڙو ڪولهي ڪامريڊ پارو جهاز ۾ چڙهي قومي اسيمبلي جي اجلاس ۾ شريڪ ٿيڻ لاءِ سفر ڪندو هو، هنن کي تڏهن ئي پسڻ پئجي ويا هئا جڏهن ايم اين اي ڪرشن ڀيل ايوان ۾ پهتو هو ۽ نيچ چوڻ تي بااثر اقتداري ڌر جي ايم اين اي قاري گل رحمان کي اسيمبلي ۾ چماٽون وهائي ڪڍيون هيون، برهمڻ سامراج ته انهن جي سجاگي جي سڏ مان سمجهي ويو هو جڏهن ڌرتيءَ ڌڻين جو شعور بلند ٿيڻ لڳو جڏهن ڀٽڪندڙ نسل جا ماڻهو ايوانن ۾ پهچڻ لڳا آهن (اسان جيڪي پنهنجي حق لاءِ رڙيون شروع ڪيون آهن، اسان جون اهي پڪارون وڏن لوڪن جي ڪنن جا پردا چاڪ ڪري ڇڏينديون، ايندڙ دؤر ۾ ملڪي ايوانن ۾ ڌرتيءَ ڌڻين جو انگ جيئن پو تيئن وڌندو ويندو ۽ زوري ٿاڦيل برهمڻ سامراج نالي ماتر وڃي رهندا) هنن ته تڏهن ئي ڀانيو هو ته هن اٻوجهن کي بکين ڪامريڊن آهستي آهستي سجاگ ڪري ڇڏيو آهي. هاڻ دال ڏکي ڳرندي. جن ضلعن ۾ شيڊول ڪاسٽ آباديون تمام وڏي انگ ۾ رهن ٿيون، باشعور ماڻهن سميت خود سرڪار کي به اُتي آدمشماري بابت جاڳرتا مهم جا اشتعار ريڊيو، ٽي وي ۽ اخبار توڙي ٻين ميڊيائي ذريعن سان وڏي پئماني تي هلائڻ گھرجن ته جيئن منجهيل ماڻهن کي خبر پوي ته آدمشماري جي اهميت ڪهڙي آهي؟ “شيڊول ڪاسٽ” ڪير آهن؟ ان ڪيٽيگري ۾ ڪهڙيون ذاتيون اچن ٿيون؟ انهن کي پنهنجي خاني ۾ ٽڪ ڪرڻ ڇو ضروري آهي؟ پنهنجي قانوني ۽ آئيني خاني ۾ ٽڪ ڪرڻ تان روڪيندڙ يا ان خلاف مهم هلائي ان ڪم ۾ رخنو وجهڻ وارن ۽ انهن مسڪينن جي آبادي کي گھٽائڻ جي سازش ڪندڙ ڌرين خلاف قانون ۾ سزا مقرر ڪرڻ گھرجي، يا ته آدمشماري جو اهڙو سسٽم جوڙيو وڃي جنهن ۾ ڳڻپ دوران شيڊول ڪاسٽ ڪيٽيگري سان تعلق رکندڙ ماڻهو پاڻ مرادو لاڳاپيل خاني ۾ ڳڻجي وڃن.
آدمشماري اسان لاءِ زندگي ۽ موت جو مسئلو آهي. وطن جا سمورا سياسي، سماجي ۽ باشعور ماڻهو هن وقت پنهنجن پيڙهيل، مسڪين ۽ اٻوجھه ڀائرن جي سهي ۽ ملڪ جي آئين ۽ قانون موجب ڳڻپ ڪرائڻ لاءِ نهايت ئي سنجيدگي سان غور ويچار، صلاح مثلت بعد شاندار طريقي سان پنهنجي وس ۽ وت آهر جاڳرتا مهم هلائي رهيا آهن. پهريون دفعو سنڌ جي ماڻهن ۾ آدمشماري بابت وڏي دلچسپي نظر اچي ٿي، سنڌ جو نمڪ کائڻ ۽ دادلي درياهه جو پاڻي پيئڻ وارو هر فرد پاڻ کي سنڌي لکائيندو ۽ ان سان گڏ جيڪڏهن ڳڻپ ۾ ڪا هيراڦيري نه ٿي ته مستقبل ۾ ۽ سال 2017ع جي آدمشماري مان بهترين نتيجن جي اميد ڪري سگھجي ٿي.
[b]حالتن تي نظر رکو
[/b]مظلوم دشمن سامراجي قوتون هٿ وٺي اهڙيون حالتون پيدا ڪنديون آهن، جنهن ۾ خطرناڪ سازشن جو ڄار وڇايو ويندو آهي، ان ڄار ۾ مظلوم انسانن جا نسل در نسل ڀوڳيندا رهن ٿا. آدمشماري يعني انسانن جي ڳڻپ، ڳڻپ ان ڪري ئي ڪئي ويندي آهي جو ملڪ جو نظام هلائڻ ماڻهن ۾ کاڌ، خوراڪ، دوائون، نوڪريون ۽ ٻيون ضرورت جون گھربل شيون برابري جي بنياد تي ڪيئن ملي سگهن، ان ڪري ئي ڳڻپ ڪئي ويندي آهي. ڳڻپ کان رهجي وڃڻ قومي نقصان آهي. ڪنهن به ريت اهڙو نقصان ٿيڻ نه ڏجي، جيڪي سامراجي قوتون چاهين ٿيون ته هي ڪروڙين مسڪين ماڻهو ڳڻجڻ کان رهجي وڃن، حالتن تي نظرداري رکو ان سازش کي ناڪام بڻايو، آدمشماري ۾ ڀرپور حصو وٺو، پنهنجا قومي وسيلا، حق حاڪميت، ايوانن ۾ آواز پهچائڻ لاءِ پنهنجا باشعور نمائيندا مقرر ڪري چونڊي موڪليو، پنهنجا سمورا قومي، جمهوري ۽ انساني حق حاصل ڪرڻ لاءِ هر وقت جاڳندا رهو، سجاڳ رهو، غفلت جي ننڊ مان اٿي پئو.
2017ع واري آدمشماري ۾ شيڊولڊڪاسٽ جو تعداد
جيئن هن آدمشماري جو اعلان ٿيو ته هن دفعي جيترو ماڻهن جو شعور بلند نظر آيو اوترو ئي ڪجهه ماڻهو قدامت پسند ٿي پنهنجي انا تي بيهي شيڊول ڪاسٽ لکائڻ جي سخت مخالف ڪرڻ جي ضد تي اڙيل رهيا، پر باشعور دوستن جي رات ڏينهن ڪوششن جي زبردست نتيجو اهو نڪتو جو ساڍا اٺ لک ماڻهن پاڻ کي شيڊول ڪاسٽ طور ڳڻايو، مستقبل ۾ ان ڳڻپ جا شاندار نتيجا نڪرندا، اڳتي هلي سياسي پارٽيون شيڊولڊڪاسٽ ماڻهن کي ايوانن ۾ مجبورن نمائيندگي ڏينديون. بالا ايوانن ۾ زوري قبضو ڪري ويٺل برهمڻ سامراج جي ڀيٽ ڌرتيءَ ڌڻين جو تعداد وڌندو. پر ان لاءِ ضروري اهو آهي ته پنهنجن سمورن بنيادي جمهوري حقن ۽ ايوانن ۾ نمائيندگي لاءِ مسڪين ماڻهو سياسي پارٽين اڳيان پنهنجو ڪيس مضبوط رکن، اليڪشن کان اڳ پنهنجو آواز سگهاري نموني بلند ڪن.