ظفر جسڪاڻي ۽ فن جو دائرو
عوامي فنڪار، سنڌي ثقافت ۽ سوشل ميڊيا
ڪجهه ڏينهن کان سنڌ ٽي ويءَ تي هلايل هڪ گاني بابت سوشل ميڊيا ۾ ٻڙ ڌڪ متل آهي. قومي ۽ اجتماعي مامرن تي ته اسان جي خاموشي دنيا ۾ مثالي آهي. پر گهٽ اهميت وارن معاملن تي مرڻ ۽ مارڻ لاءِ تيار ٿي ويندا آهيون.
توڙي جو گاني ۾ ماڊلنگ ڪندڙ ظفر جسڪاڻيءَ معافي ورتي آهي پر پوءِ به ڪجهه ماڻهن جي دل نه ٿي ٺري. سائل آزاد جو اهو گانو (جان ڳڻتين ۾ ڳري، تو سوا پل نه سري) اصل ۾ سيد سليمان شاهه ڳايو هو، جنهن کي ٻيهر طفيل سنجراڻيءَ ڳايو ۽ ظفر جسڪاڻيءَ ۽ انعم شاهه ماڊلنگ ڪئي، آرٽ جي دائري ۽ حدن بابت مختلف بحث ٿي رهيا آهن. ان حوالي سان مان به پنهنجي راءِ اوهان جي خدمت ۾ پيش ڪندس پر ان کان اڳ ۾ ذڪر ڪنداسين جلال چانڊيي جو.
جلال چانڊيو سنڌ جو اهو فنڪار هو، جنهن سنڌ مان پنجابي راڳ کي ڀڄائي ڇڏيو. پنجابي ٻوليءَ سان اسان جو ڪوبه وير ناهي، اڄ به مون کي پنجابي نغما وڻندا آهن، خاص ڪري نورجهان جا ڳايل .
اي پتر هٽان تي نهين وڪدي، تون لڀدا ڦرين بازار ڪولون .
اصل ڳالهه آهي ته مان اوليت پنهنجيءَ مادري ٻوليءَ کي ڏيندو آهيان، باقي ٻولين جو به احترام آهي.
جلال چانڊيي کان پهريان سنڌ ۾ نورجهان ۽ عنايت حسين ڀٽيءَ جا ڳايل ڪلام جهنگ جهر هلندا هئا، اسان جا ماڻهو اهي ڪلام تمام گهڻو پسند ڪندا هئا اسان جا سنڌي ڳائڻا به گهٽ ڪونه هئا، استاد منظور علي خان، استاد محمد جمن وغيره جو ڪو مٽ ناهي پر انهن کي پسند ڪندڙ خاص طبقو هو. عام ماڻهو انهن کي گهٽ ٻڌندا هئا، مطلب ته عوامي پسند جو معيار ٻيو هو.
راڻي پور جو تمام وڏو ڊاڪٽر، ڊاڪٽر قادر بخش ميمڻ جڏهن ڪنهن عورت کي دوا ڏيندو هو ته کانئس رک پڇندي هئي ته، کِلي چوندو هئس ته مائي سڀ ڪجهه کائجانءِ پر جلال چانڊيي جو راڳ نه ٻُڌ جانءِ!
جلال چانڊيو عوامي رنگ ۾ ڳائيندو هو، جنهن ڪري عام ماڻهو کيس تمام گهڻو پسند ڪندو هو. شاعري به ڪَسي ڳائيندو هو، جنهن سبب ادبي لڏو ۽ ريڊيي ۽ ٽي ويءَ جا صاحب کيس لفٽ نه ڪرائيندا هئا. ڪجهه صاحبن جو حڪم هوندو هو ته جلال وَلگر/ اگهاڙي شاعري ٿو ڳائي، جيڪا سماج ۾ بگاڙ پيدا ڪري ٿي، تنهن ڪري جلال جا ڳايل ڪلام نشر نه ڪيا وڃن! تنهن هوندي به مان جلال جا ڳايل ڪلام ريڊيي تي نشر ڪندو هئس ۽ دڙڪا کائيندو رهندو هئس.
ڇاڪاڻ ته منهنجي ذهن ۾ سنڌي ثقافت جي ترقي اهم هئي ۽ عام ماڻهوءَ جي پسند جو پڻ احترام هو. ان جو جيڪڏهن احترام نه ڪجي ها ته ٻين ٻولين جي والار کي ختم ڪرڻ ۾ اڃا وڌيڪ وقت ۽ جاکوڙ ڪرڻي پئي هان. انڊين موسيقيءَ کان عام ماڻهن کي پري رکڻ جو به اهوئي رستو هو. هن دور جي حساب سان جلال جي ڳائڻ ۾ ڪا خرابي ناهي ڇو ته اسان جي سماج جا قدر تبديل ٿي ويا آهن.
حيرت جي ڳالهه اِها هوندي هئي ته جلال جي ڀيٽ ۾ اڳي به ۽ هاڻي به اسان جا ڪي سنڌي نه رڳو وڌيڪ ولگر ۽ اگهاڙي انڊين شاعري ٻُڌندا ۽ ڏسندا رهندا هئا پر ڪن شادين ۾ ڪي نياڻيون انڊين گانن تي نچنديون به هيون/ آهن. مثال : چولي ڪي پيڇي ڪيا هي وغيره وغيره.
هاڻي سوال اهو ٿو پيدا ٿئي ته اسان مان ڪجهه ماڻهو ذاتي طور هڪ پاسي پنهنجن گهرن ۾ اگهاڙيون انگريزي، هندي ۽ اردو موويون ڏسون ٿا ۽ گانا ڏسون ٿا. بسن ۾ سفر ڪريو ته اُتي به اهڙا گانا هلايا وڃن ٿا، ٻئي پاسي سنڌي شاعريءَ ۽ وڊيوز تي سخت رد عمل ڇو ٿا ڏيکاريون . ان جا ڪجهه سبب منهنجيءَ نظر ۾ هي آهن:
• مذهبي ذهنيت 2. فنڪارن جو هڪ ٻِئي سان ساڙ 3. سماجي قدر 4. پنهنجي ٻولي ۽ تهذيب 5. ذاتي فعل ۽ عوامي تفريح لاءِ ڪم ڪرڻ وقت سمجهداريءَ جي گهٽتائي.
فطري طور تي انسان کي پنهنجي ٻولي وڻندي آهي ان جو اثر وڌيڪ ٿيندو آهي ۽ پيغام پهچائڻ جو موثر ذريعو به مادري ٻولي آهي، تنهن ڪري اسان ۽ اسان جا دوست پنهنجيءَ ٻوليءَ جي معاملي ۾ وڌيڪ حساس هوندا آهيون. وڏي خواهش هوندي آهي ته اسان جي ٻوليءَ ۾ اهڙو لکيو وڃي، پروڊيوس ڪيو وڃي ۽ فن پيش ڪيو وڃي، جنهن سان ڪوبه بگاڙ پيدا نه ٿئي.
ان گاني جي فلمبنديءَ کي جيڪڏهن ثقافتي نظر سان ڏسجي ته اها اسان جي ثقافت جو حصو ناهي . اسان جا پنهنجا ثقافتي قدر آهن. اڳتي هلي انهن قدرن ۾ تبديلي به اچي سگهي ٿي. روشن خياليءَ جو مطلب اگهاڙپ ناهي. ذاتي فعل ۽ اجتماعي نمائندگيءَ ۾ فرق آهي.
هر سماج ۾ آرٽ جون حدون الڳ الڳ آهن. اسان جيڪڏهن پنهنجي آرٽ جي اصولن ۽ معيارن جي حدن کي ٻين سماجن جي فن جي اصولن ۽ حدن سان ڀيٽينداسين ته مناسب ناهي. اها ٻي ڳالهه آهي ته اڳتي هلي، خاص ڪري سوشل ميڊيا سبب فن جون حدون اڪثر سماجن ۾ هڪجهڙيون ۽ هڪجيتريون ٿي وڃن.
پر في الحال اسان کي ان معاملي ۾ تڪڙ ۽ اُٻهرائي نه ڪرڻ گُهرجي .
ان حوالي سان اوهان آڏو آڱوٺي جي نشان جو مثال ڏيان ٿو، اسان وٽ آڱوٺو ڏيکارڻ گار ۽ نفرت جي نشاني آهي پر ٻيءَ دنيا ۾ شاباس جي علامت آهي. سوشل ميڊيا جي اثر سبب اسان به آڱوٺي جو نشان نه رڳو شاباس لاءِ عام جام ڪم آڻيون ٿا پر ان جي موٽ ۾ ٻانهون به ٻڌون ٿا.
ڏاڍي سُٺي ڳالهه آهي ظفر جسڪاڻيءَ کي پاڻ کي اِحساس ٿيو آهي ۽ هُن معافي ورتي آهي، جيڪا اسان سڀني کي دل سان قبول ڪرڻ گهُرجي .
ريڊيي ۽ ٽي ويءَ ۾ عوامي ، سرڪاري ۽ ذاتي پاليسي هلندي آهي. پروڊڪشن وقت جيئن اشتهار ۽ اسپانسر جو خيال رکيو ويندو آهي، تيئن ٻڌندڙ، ڏسندڙ ۽ پڙهندڙ جو به خيال رکڻو پوندو آهي . ڇاڪاڻ ته هر قسم، عمر ۽ مزاج جو ماڻهو اوهان جو فن ڏسي ۽ ٻڌي ٿو، يا پڙهي ٿو. ظفر جسڪاڻيءَ پنهنجي هن پروڊڪشن ۾ عوام تي پنهنجي ذاتي پاليسي مڙهي، جيڪا مناسب نه هئي.
***
(پندرهن وار افيئر، 15هين جون 2019ع)