هندستان جو چمڪندڙ ادبي ستارو ارون ڌتي راءِ Arundhati Roy
هن ناول ۾ خانداني ناتن، ذات پات جي ورهاست ۽ سماجي حد بندين جو ورنن آهي. ناول جي ٻوليءَ کي تمام گھڻو ساراهيو پيو وڃي. ناول جي شروعات هڪ 9 سالــ نينگري صوفي مال جي تدفين سان ٿئي ٿي، جيڪا ٻڏي مُئي آهي. نينگر جي ٻن جاڙن سوءٽن ۽ انهن جي ماءُ کي ڏاڍي المناڪفوني انهيءَ موت جو ذميوار قرار ڏنو وڃي ٿو. انهيءَ سانحي جي ڪري ڇوڪرو ايسٿا ڳالهائڻ بند ڪريو ڇڏي، ۽ ڇوڪري راحيل احساسات کان عاري بنجو وڃي. نيوز ويڪ جي 23 جون 1998ع واري شماري ۾ ليکڪا جو انٽرويو شايع ڪيو ويو آهي. انٽرويو اليڪسز گيلبر Alexis Gelber ۽ وڀوتي پٽيل Vibhuti Patel ورتو آهي. هتي انٽرويو جو ترجمو پيش ڪجي ٿو تــ جيئن ان انٽرويو ذريعي هن اڀرندڙ ليکڪا کي سمجھي سگھي _ ]مترجم[
انٽرويو:
نيــوز ويڪ: ناول جي جنهن نموني پذيرائي ٿي آهي، اوهانکي ان جي ڪهڙي رخ حيران ڪيو آهي؟
راءِ: سڄي پذيرائي ئي اچرج جوڳي آهي. سڀ کان وڌيڪ حيران ڪندڙ امر اهو آهي تــ هڪ اڄاتل شخص ڪنهن اهڙي جڳهـ متعلق لکي، جا ڪافي ماڻهن نــ سُڻي هجي، پر پوءِ بــ اهڙا ذريعا موجود آهن، جنهن وسيلي هي ڪتاب اهو سفر ڪري سگھيو آهي. منهنجو مقصد آئون ڪا آرنولڊ شيوارنگرڊ (هالي ووڊ جي مار ڌاڙ ۽ ٿرلر فلمن جو مقبول هيرو) نــ آهيان.
ن.و: تون نــ صرف آرڪيٽيڪٽ آهين پر فلمون بــ ٺاهي چڪي آهين، آخر ڪهڙي ڳالهــ اهو ناول لکرايو؟
راءِ: مون آرڪيٽيڪچر پڙهيو ضرور آهي پر گھر ڪونــ ٺاهيا آهن. فلمن واري شعبي واقعي منهنجي صلاحيتن کي واڌيو ويجھايو آهي، پر فلمن ۾ ڪم ڪرڻ هڪ وڏو صبر آزما تجربو آهي. ماڻهو کي ڪيمرا مئنن، اداڪارن ۽ پرڊيوسرن سان وڏي مٿا ماري ڪرڻي ٿي پوي. آئون تــ هيڪلو رهڻ ۽ مڪمل ظابطو رکڻ جي اڇا ٿي اکان، جيڪا ڳالهــ فلمي ماحول ۾ ميسر نــ هئي . هن ڪتاب کي پنهنجي منشا موجب لکڻ جو مرحلو ساڍا چار سال هليو آهي. پوءِ بــ اهو مڪمل طرح منهنجو آهي.
ن.و: ڇا ٻين ليکڪن بــ متاثر ڪيو اٿو؟
راءِ: ماڻهو اهو ڄاڻڻ لاءِ تــ هن ڪتاب جو پس منظر ڇا آهي؟ ڪافي هٿواڻيون پيا هڻن. مونکي هي ڪهاڻي اُڻندي جنهن شيءِ متاثر ڪيو آهي، اُها آهي ڪلاسيڪل ناچ ڪٿا ڪلي _ اهو ناچ ڪيرالا جي مندرن ۾ منعقد ڪيو ويندو آهي. هندستاني انهن قصن ۽ ڪهاڻين ساڻ وڌن ٿا، جيڪي زباني روايت وسيلي انهن کي منتقل ڪيون وڃن ٿيون ۽ اهي ڪتابن ۾ موجود نــ هونديون آهن. عام طور ڪتاب مان اهو معلوم ٿيندو آهي تــ هيءُ آڳو آهي ۽ هي پڇاڙي آهي. منهنجي ڪتاب جو قصو ئي اور آهي. ڪتاب جي مهڙ ۾ اختتام ڏنل آهي، هيءَ گولائي نوع جو قصو آهي جيڪو اوهانجي چوڦير موجود آهي.
ن.و: ڇا ڪتاب جي ڍانچي تي اوهانجي آرڪيٽيڪٽ هئڻ وارو پس منظر اثر انداز ٿيو آهي؟
راءَ: جي ها، مڪمل طرح. منهنجو ڪتاب آرڪيٽيڪچر جو هڪ نمونو آهي، ان کي واضح ڪرڻ جو هڪ ئي طريقو اهو آهي تــ ان کي ڪنهن عمارت جي تهن ۾ ڊزائن تيار ڪرڻ سان ڀيٽجي. شروع ۾ مون رٽ صرف هڪ تصور ذهن ۾ موجود هو ۽ پوءِ مون تصور مان ڪهاڻيءَ کي ڦهلايو آهي.
ن.و: ڇا ڪنهن ان کي فلم بنائڻ جي آڇ ڪئي آهي؟
راءِ: هائو، پر ائين ڪرڻ تي منهنجي دل نٿي چئي. اصل ۾ ڪتاب ۾ جنهن نموني اونداهين، ادراڪ ۽ اندروني احوال کي چٽيو ويو آهي، تهڙي نموني فلم ۾ ڏيکارڻ ممڪن ڪونهي. سو ٺهندڙ فلم بي سري هوندي.
ن.و: جيڪڏهن لکڻ ئي اوهان لاءِ وڏي شيءِ هو تــ پوءِ اوهان آرڪيٽيڪچر ڇا لاءِ پڙهيو؟
راءِ: عملي ضرورت تحت ائين ڪرڻو پئجي ويو. نتي آئون نپجي آهيان، اُها جاءِ مون لاءِ دهشتناڪ هئي ۽ مون اُتان جلد از جلد فرار ٿيڻ پئي گھريو. مون کي اقتصادي طرح آزاد ٿيڻو هو، ڇو تــ انهيءَ سان ئي هندستاني عورت پنهنجي انفراديت قائم رکي ٿي سگھي. سو جنهن ڳالهــ جي مون وٽ اهميت هئي، سا هئي تــ ڪيئن بــ ڪري آئون پنهنجي ڪهاڻي واري ٿيان. انهيءَ لاءِ ضروري هو تــ آئون ڪو پروفيشنل ڪورس ڪريان. آئون ڊرائنگ ۾ تــ پڙهيس پر حسابن ۾ ڪچي هيس، ياد رهي تــ ڪاليج جي ٻئي سال دوران ئي مون کي گھر ڇڏڻو پيو.
ن.و: چيو وڃي ٿو تــ توهان غير روايتي زندگي گذاري آهي؟
راءِ: منهنجي نظر ۾ فيمينسٽ(Feminist) اها عورت آهي جيڪا سماج ۾ پنهنجي حيثيت متعين ڪرڻ لاءِ ڳالهــ ٻولهــ ڪري سگھي ۽ پنهنجي ليکي فيصلا ڪري سگھي ۽ انهن لاءِ هوءَ پاڻ ئي ذميوار هجي. ٻين لفظن ۾ جڏهن ڪنهن کي جنسي طرح راست باز نــ سمجھيو وڃي ڇو تــ جڏهن مائٽن جي مرضيءَ سان شاري نــ ڪئي هجي ۽ مڙس جي مار پيل هجي، تڏهن بغاوت جو جذبو پيدا ٿئي ٿو.
ن.و: ڇا عورتن لاءِ هاڻي هندستان ۾ حالتون بدلجي رهيون آهن ڪي نــ؟
راءِ: هائو. پر هندستان ۾ شيون مختلف سطحن تي مختلف نموني عمل ۾ اچن ٿيون. ڪن سطحن ۾ اهي بدليون آهن تــ ڪن جاين تي حالتون اهي ئي ساڳيون آهن. تازو شاديءَ جي حوالي سان هڪ سروي ڪرايو ويو. جنهن مان هڪ نتيجو اهو اخذ ڪيو ويو آهي تــ 9 سيڪڙو مرد پنهنجي شاديءَ مان خوش هئا پر 9 سيڪڙو عورتون اُرهيون هيون. مرد کي جيڪا شي مطمئن بنائي ٿي. سا وري مون کي ايذائي ٿي.
ن.و: هندستان هن سال پنهنجو 5 هون جنم ڏينهن ملهائي رهيو آهي. تهذيبي طرح ملڪ کي ڪٿي ٿيون ڀانئيو؟
راءِ: اسان انهيءَ جنم ڏڻ ۾ خاص اعتبار نــ ٿا رکون. هندستان هڪ قديم ملڪ آهي. اهو انگريزن جي والار کان بــ اڳ قرعــ ارض تي موجود هو. بهرحال زخم ڀرجڻ ۾ وقت تــ لڳندو آهي ۽ اهو مرحلو شروع ٿي چڪو آهي. مون وارو ڪتاب اڄ کان 3 سال اڳ لکڻ ممڪن نــ هو. پر هاڻي اهو ممڪن ٿيو آهي.
ن.و: ائين ڇو ٿيو آهي؟
راءِ: جڏهن اوهان غير ملڪي تسلط هيٺ هڪ عرصو گذاريندا آهيو ۽ جڏهن اها سامرا جي طاقت اوهان کي آزاد ڪندي آهي تــ ان اسمي اوهان جو ڪلچر ڪافي ڀڃ ڊاهــ جو شڪار هوندو آهي. اوهان عزت نفس جي جذبن کان عاري هوندا آهيو ۽ تنقيد تي پيا ٽهندا آهيون. هڻي اسان ڪافي پراعتماد ۽ پر اميد آهيون. منهنجو ڪتاب ڪافي حد تائين تنقيدي ڪتاب آهي، سو سخت رد عمل جو سبب نــ بنيو آهي، جيڪو هوند 1 سال اڳ پيدا ٿئي ها.
ن.و: هندستان ۾ ڪهڙو رد عمل ٿيو آهي؟
راءِ: ڪافي منجھيل نوع جو آهي. پر اٺن هفتن ۾ ڪتاب جا پنج ايڊيشن ڇپجي چڪا آهن.
ن.و: ڇا ٻيو ناول لکڻ جو ارادو آهي؟
راءِ: مون کي ڪائي خبر نــ آهي تــ آئون مستقبل ۾ ڇا ٿي ڪرڻ گھران. اڳ ۾ معلوم نــ هئم ۽ نـــ ئي معلوم ڪرڻ جي خواهشمند آهيان.
***
ارون ڌتي راءِ جي عالمي پذيرائي سندس پھرئين مذڪورہ ناول جي حاصل ٿي. کيس ان ناول تي مئن بڪر پرائيز حاصل ٿيو. پر ان کان پوءِ ھو سالن تائين فڪشن کان پاسيري ۽ سياسي سماجي موضوعن تي لکندي رھي، تنھن ڪري ھن جي ھاڻي وڌيڪ سڃاڻپ ھڪ ناول نگار جي بجاءِ ھڪ عوامي دانشور طور آھي. ھن 18 کن نان فڪشن جا ڪتاب لکيا آھن. پر تازو 2017ع ۾ سندس ٻيون ناول شايع ٿيو آھي، جنھجو گذريل سال سنڌي ترجمو روشني وارن شايع ڪيو آھي. ياد رھي تہ نہ صرف سندس پھرئين ناول جو پر سندس ٻين غير ادبي ڪتابن جا بہ سنڌي ۾ ترجما ٿيا آھن.