سال 2018ع ۽ سال 2019ع جا نوبيل ادبي انعام
گذريل سال 2018ع لاءِ پولينڊ جي ليکڪا، عوامي دانشور ۽ جاکوڙي اولگا توڪارچوڪ (توڪارزڪ) Olga Tokarczuk کي ۽ هلندڙ سال 2019ع لاءِ آسٽريائي ليکڪ پيٽر هانتڪ Peter Handke کي ڏنو ويو آهي. ڪميٽي جي اعلان موجب اولگا کي ”ھن جي بيانيہ تخيل لاءِ، جيڪو قاموسي جذبي سان سرحدون پار ڪرڻ جهڙن ڪمن کي زندگي جي نمونن طور پڌرو ڪري ٿو“ ۽ پيٽر هانتڪ کي ”ھن جي پر اثر ڪاوشن تي، جن لسانياتي هنرمندي سان انساني تجربن جي مخصوصپڻي ۽ حدبندي کي ڦلهاريو آهي.“
هن ڀيري ادبي انعامن تي ٻن رخن کان تنقيد ڪئي پئي وڃي. اصل ۾ هن انعام تي پراڻي تنقيد اها آهي تہ اهو رڳو يوروپ ۽ مردن تي مرڪوز رهي ٿو. ليکڪا مايا جئگي گارجيئن اخبار ۾ لکي ٿي تہ گذريل صدي جي اسي واري ڏھاڪي جي وچ تائين ڪنهن بہ هڪ عرب، آفريقي يا چيني کي اهو ادبي انعام نہ مليو هو، باقي ايشيا ۾ سال 1913ع ۾ رابندرناٿ ٽيگور کي، سال 1968ع ۾ يسونري ڪواباتا Yasunari Kawabata کي اھو انعام حاصل ٿيو. البت لاطيني آمريڪا واري کنڊ ۾ چند ليکڪن جھڙوڪ پئبلو نرودا کي سال 1971ع ۾، ۽ گارشيا مارڪيز کي 1982ع ۾ مليو. جئگي موجب گذريل چند سالن کان اها توقع ڪئي پئي وئي تہ ھاڻي اهو انعام ڪنهن غير يوروپي کي ۽ خاص طور ڪنھن عورت کي ڏنو ويندو. پر ھن ڀيري بہ انعام حاصل ڪندڙ ٻئي يوروپي آهن.
بهرحال سٺي ڳالهہ اها آهي تہ هن ڀيري هڪ عورت کي بہ اهو انعام مليو آهي. چيو وڃي ٿو هيسيتائين 116 انعامن مان رڳو 15 عورتن کي اهو انعام ڏنو ويو آهي.
تنقيد جو اهم نشانو فرانس ۾ رهندڙ آسٽريائي ليکڪ پيٽر هانتڪ آهي، جيڪو ماءُ جي پاسي کان سلاويني نسل سان تعلق رکي ٿو. هو کلم کلا بوسنيا جي نسل ڪشي ۾ سربيا جي صدر سلابودان ملاسووڪ Slobodan Milosevic ۽ بوسنيا جي سرب اڳواڻ رادووان ڪارادڪ Radovan Karadzic جي حمايت ڪندو رهيو آهي.
سال 1999ع ۾ سلمان رشدي گارجين اخبار ۾ انھي سال جي ”عالمي حد درجي واري مورک شخص Moron طور هن جو ئي نالو تجويز ڪيو هو. هن جو چوڻ آهي تہ هو اڄ بہ ساڳي راءِ جو آهي. هري ڪنزرو Hari Kunzru، جيڪو هن جون لکڻيون پنهنجي شاگردن کي پڙهائيندو رهيو آهي، تنهن جي خيال ۾ هيءُ فيصلو تڪليف ڏيندڙ آهي. ”هو هڪ پاسي گهري نظر رکي ٿو، تہ ٻئي پاسي اخلاقي انڌائپ جو شڪار پڻ آهي. هن کي ڪافي سال اڳ ئي انعام ملي وڃي ها، جيڪر هو نسل ڪش سربيائي حڪومت جو پروپيگنڊا باز نہ ٿئي ها.“
پيٽر هانتڪ جو ڪافي وقت کان نقاد ۽ سلاويني فلسفي Slavoj Žižek، گارجيئن اخبار کي ٻڌايو تہ ”سال 2014ع ۾ هانتڪ اهو چئي تہ اها (نوبيل ادبي انعام) ادب جي ڪوڙي مقدسيت يا تڪريم پڻو canonisation آهي، نوبيل ادبي انعام کي ختم ڪرڻ جومطالبو ڪيو هو. هن ڀيري کيس انعام ملڻ واري حقيقت انھي نڪتي کي سچ ثابت ڪيو آهي.“
ھانتڪ جي سياسي نقطي نظر جي ڪري مخالفت پراڻي آهي. سال 2008 ۾ ناول نگار جوناٿن لٽيل Jonathan Littell لکيو ھو تہ ”هو زبردست آرٽسٽ کڻي هجي، پر انسان طور هو منهنجو دشمن آهي.“ آمريڪي ليکڪا سوسن سانٽئگ Susan Sontag، جيڪا سراجيو ۾ ڪنهن اسٽيج ڊرامي جي پرفارمنس لاءِ ڪجهہ مهينا رهي هئي، تنهن هن سان دوستاڻا ختم ڪري ڇڏيا.
يونيورسٽي آو ليڊس ۾ جرمن ٻولي جي پروفيسر ڊاڪٽر هيلين فنچ سندس ادبي ڪاوشن کي خاص ڪري هن جي شروع واري ۽ ڳتيل ماحولياتي شاعري ecopoetics واري هيئت کي ساراهي ٿي، پر سندس خيال ۾ انعام جو فيصلو ڏيکاري ٿو تہ انعام ڪميٽي اڃان توڻي سفيد يورپي ماڻهن جي سحر ۾ آهي، جيڪي اشرافيائي شاعراڻا روايت تحت لکن ٿا ۽ ڪميٽي وارا انعام حاصل ڪندڙن جي سياسي مداخلت واري نڪتي کي ٻڌڻ لاءِ تيار نہ آهن.“
ھڪ ٻئي ليکڪ هيوگو هئملٽن سندس حوالي سان لکي ٿو تہ قانون پڙهڻ جي باعث ھن جي وروڌي صلاحيت adversarial talent نکري، پر بجائي ڪورٽن ۾ ننڍڙن جهيڙن ڪرڻ جي، هن مهاڏن سان ڀريل ادبي ڪيريئر شروع ڪيو. 1966 ۾ سندس پهريون ناول The Hornets ڇپيو. هن ٻولي سان بہ جهيڙڻ تي گهريو. ھن ۽ سندس سھيوڳين Elfriede Jelinek ۽ Thomas Bernhard جي خيال ۾ جرمن ٻولي، نازين جي غلط استعال جي ڪري داغجي وئي آھي، تنھن ڪري انهي کي لفط بہ لفظ ڪري بحال ڪرڻو آھي.
هئملٽن موجب کيس ستر واري ڏهاڪي ۾ برلن ۾ پيٽر جوڊرامو Publikumsbeschimpfung ڏسڻ جو تجربو ياد آهي. ان ڊرامي جي نالو جو انگريزي ترجمو هو Offending the Audience. پر اداڪارن پاران حاضرين کي مسلسل ڌمڪائڻ يا ڇڙٻون ڏيڻ کي ڏسي، ان کي ”حاضرين کي ڍڙڻ“ چوڻ مناسب ٿيندو.
هئملٽن لکي ٿو تہ ھانتڪ جا ڪردار ڳالھائڻ جي ڪوشش ڪن ٿا، پر لفظن سان جھيڙيندي، ھو اڃا وڌيڪ گونگا ٿيو وڃن..... ھن جا ڪردار پنھنجي جذباتي روڪن جي تپاس لاءِ اڪثر ڪري نفسياتي لئباٽرين ۾ آندا وڃن ٿا... اڳتي ھلي ڪري هو 1972 واري ناول (Sorrow Beyond Dreams) جھڙن ڪتاب ۾ ذاتي موضوعن ڏي مڙيو. ان ناول ۾ ھن پنھنجي سلاوينا ڄائي ماءُ جي خودڪشي کي ظاھري جذبن کان عاري ٿي ڪري لکيو آھي. ھو ماتمي انداز نٿو اختياري... ان کان پوءِ سندس ناولن ۾ انساني وجود کي طبعي مهارت forensic واري تجزيي سان ڳولڻ جي اعليٰ علمي سرگرمي جاري هوندي آھي.
ھئملٽن پنھنجي مضمون جي آخر ۾ لکي ٿو تہ ھن کي هانتڪ پاران سربيا جي جنگي ڏوھارين جو پاسو کڻڻ تي جھٽڪو لڳو.... جيتوڻيڪ سندس ان عمل کي معاف تہ نہ ٿو ڪري سگھجي، پر سندس ان عمل کي اڻ چٽي نموني ائين کڻي سمجھائجي تہ اھا ھانتڪ جي فنڪاراڻہ ڇڪ ھئي: پاڻ کي غلط ڏيکاري، پاڻ کي ڏنگائڻ جي.“
پيٽر هانتڪ جو جنم 6 ڊسمبر 1942ع تي ٿيو. هيءُ ناول نويس، شاعر، ڊرامہ نگار سان گڏ فلمن جو اسڪرين پلي ليکڪ توڙي ڊائريڪٽر بہ آهي. ھن جو ذاتي فلمي ڪيريئر 1978 ڌاري شروع ٿيو، جڏھن ھن پنھنجي ناول The Left-Handed Woman تي آڌاريل فلم جي پاڻ ڊائريڪشن ڏني. پر ان کان اڳ سندس 1972 واري ناول The Goalie’s Anxiety at the Penalty Kick کي 1975 ۾ وم وينڊرس فلمايو ھو.
ھانتڪ جي ڀيٽ ۾ اولگا جي انعام تي ھروڀرو تنقيد نہ ٿي آھي. پولش ٻولي جي ھيءَ ليکڪا، عوامي دانشور، جاکوڙي Activist ۽ پولينڊ جي سياست جي نقاد طور مشھور آھي.
ھن ليکڪا کي گذريل سال سندس ڇھين ناول Flights تي سال 2018 وارو مئن بڪر عالمي انعام ڏنو ويو. اھو ناول پولش ٻولي ۾ سال 2007 ۾ لکيو ويو ھو، ۽ اھو سندس ناولن جو پھريون انگريزي ترجمو ھو. ان ناول جي مترجم جينيفر ڪرافٽ لکي ٿي تہ سندس سالن کان اڇا رهندي پئي آئي تہ اولگا کي نوبيل ادبي انعام حاصل ٿئي، تنهن ڪري هو ڪافي سالن کان آڪٽوبر جي ان تاريخ تي چار وڳي صبح جو الارام لڳائي سمهندي هئي تہ جيئن پاڻ اهو اعلان ٻڌي.
جينيفر لکي ٿي تہ اولگا پاڻ پنھنجي ناول کي ڪهڪشائي يا مختلف خيالن جي ميڙ واو ناول constellation novel سمجھي ٿي. جينيفر ھن وقت اولگا جي ٻارھين پر تازي ناول The Books of Jacob (2014) جو ترجمو ڪري رھي آھي، جيڪو بہ هڪ طويل ناول آھي. ان جو موضوع ھڪ تاريخي پر تڪراري شخصيت جئڪب فرئنڪ جي حياتي ۽ دور آھي. جئڪب يھودين جي ھڪ مرتد ڌڙي جو اڳواڻ ھو، جيڪو ھئسبرگ ۽ عثمانيا سلطنتن کان وٺي پولش لٿونيا جي ڪامنويلٿ ۾ ورسيل ھو. ھي ناول هن جو فني شاهپاروMasterpiece ڪري سمجھيو وڃي ٿو، جيڪو پولينڊ ۾ پوري سال تائين وڌيڪ وڪرو ٿيندڙ ڪتاب رھيوآھي.
جيتوڻيڪ انهيءَ ناول جو منظرنامو ارڙھين صدي سان تعلق رکي ٿو، پر ان ۾ ايڪيھين صدي جي فڪري لاڙن zeitgeist کي بہ کنيو وڃي ٿو. اھو ناول پنھنجي پڙھندڙن کي ھمٿائي ٿو تہ هو پنھنجي تاريخ جو نئين سر جائزو وٺن ۽ ايندڙ سالن ۾ يورپ جي امڪاني شڪل تي پنھنجي ذهني تناظرن perspectives تي نئين سر ويچارين. اھو يورپ توڙي دنيا کي ورھائيندڙن انھن بحثن تہ ڪيئن سھپ جي حفاظت ڪجي ۽ ڪيئن اسھپ جي وصف ڪجي ۽ ڪيئن سھيوڳي خودمختياري جو تعين ڪجي ۽ ڪيئن ان تي عمل پيرا ٿجي، ۽ ڪيئن اخلاقي توڙي عملي نموني مرڪزي يورپ ۾ پناھگيرن جي لڳاتار آمد کي ورتائجي، وغيرہ ۾ حصو وٺي ٿو.“
29 جنوري 1962 تي جنم وٺندڙ اولگا يونيورسٽي آو وارسا مان سائيڪالاجي ۾ 1985 ڌاري گريجوئيشن ڪئي. سال 1989 ۾ سندس پهريون ڪتاب City in Mirrors شايع ٿيو. ۽ گذريل سال سندس پندرهون ڪتاب Bizarre Stories شايع ٿيو آهي.