آسڪر وائيلڊ
[/b]
[b]ڪيون جئڪسن
[/b]
هڪ سو سال کن اڳ، 30 جون 1894ع تي، ڪئينسبريءَ جو هڪ وڏو امير ڪبير شخص، بنان ڪنهن اڳواٽ اطلاع ڏيڻ جي، آسڪروائيلڊ جي گھر پهتو هو. ڊي پروفنڊس De Profundis جي صفحن ۾ ڦهليل ڪربناڪ پوئتي نگاه سان انهيءَ واقعي کي ياد ڪندي وائيلڊ پنهنجي محبوب الفريڊ ڊگلس کان پڇيو تـ کيس اهو ياد آهي تہ ڪيئن نہ سندس پيءَ وائيلڊ جي گھر ۾ پنهنجي ڪنهن غنڊي يا دوست ساڻ اچي، اسانجي وچ ۾ بيهي، پنھنجيون ننڍڙيون ٻانهون جنوني انداز ۾ هوائن ۾ ڦهلائيندي، جيڪو آيس ٿي، ويو ٿي بڪندو ۽ دهشتناڪ ڌمڪيون ڏيندو - جن تي پوءِ هو زهريلي نموني عمل بہ ڪندو رهيو.
پنهنجي نسل جي ٻين جماليات پرستن وانگر آسڪر وائيلڊ بہ ڪوشش ڪئي تہ هو زندگيءَ کي ڪنهن فنپاري جيان گھاري - هُن پنهنجي ڪٺي ڪيل سفيد ۽ نيري چيني سامان جيان اجرو ۽ وڻندڙ رهڻ جو اظهار ڪيو هو، پر هو مستقبل کي پرکي نہ سگھيو: هن جي زندگي، جنهن گھاڙيٽي جي شڪل ورتي، سو نڪي سجاوٽي، نڪو معمولي، پر المياتي هو. هاڻي تہ سندس زندگيءَ جو پلاٽ لوڪ ادب جو حصو ٿي ويو آهي. ڪئينسبريءَ جي مذڪورہ امير جو وائيلڊ جي گھر اچڻ وائيلڊ جي لاءِ هڪ سانحو بنجي ويو. انهئ کان پوءِ وائيلڊ جي فن جو روشن ستارو، ڀڄي ڀري اچي زمين دوز ٿيو.
جيتوڻيڪ پوين سالن ۾ هن جي همت ۽ فياضي مثالي هئي، ۽ سندس هوش بہ ٺڪاڻي تي رهيو، مگر پوءِ بہ سندس قيد، جلاوطني وارو زمانو ڄڻ سندس موت کان پوءِ وارو وجود ٿو ڀاسي. هن جي زندگي جي انتها بہ ڪنهن دهشتناڪ فلم جيان ٿي. اُها 30 نومبر 1900ع جي تاريخ هئي، هن جي سڄيل لاش مان هنڌان بدبودار پاڻي نڪري رهيو هو. ائين وڪٽورين صديءَ ساڻ، وائيلڊ جي بـ پڄاڻي ٿي.
نئين سر معلوم ڪيل سندس ورثي ۾ هڪ چوڻي اها آهي تـ ”اهو کوکلو ماڻهو هوندو آهي، جيڪو ظاهري بيهڪ کي ليکي ۾ نٿو آڻي. دنيا جو راز پڌرو آهي، لڪيل ڪونهي.“ جيتوڻيڪ اهو سبق ڪن ڄاڻو نقادن (جيڪي ننڍي ننڍي پهلوءَ کي بہ ذهن ۾ رکندا آهن) قبوليو ۽ هنڊايو آهي، پر وري بہ محدود آهي. جڏهن 20 صديءَ جي شروعات ٿي، تڏهن هن جي ساک جو ظاهري روپ هڪ غمگين ۽ ڪنڊائتي شخص جهڙو هو، جنهن کي نہ صرف ڌڪاريو ٿي ويو، پر وسارڻ جي بہ ڪوشش ڪئي وئي ۽ اڄ جڏهن اها صدي آخري پساهن ۾ آهي، تڏهن وائيلڊ هڪ نئين روپ ۾ نروار ٿي رهيو آهي.
ڪيترائي شخص هن جي حوالي سان ڪم ۾ رنڀيل آهن. ڊيوڊ هيئر، وائيلڊ جي زندگيءَ تي مائيڪ نڪولس جي فلم لاءِ اسڪرين پلي لکي رهيو آهي. انهيءَ فلم ۾ آسڪر جو ڪردار ليئم نيسان ۽ بوسي جو ڪردار هڪ گرانٽ ادا ڪندا. دي ٻڌا آف سبوربيا واري حنيف قريشي ۽ روئر مچل تي مشتمل ٽيم پڪچر آف ڊورين گري تي ڪم پئي ڪري. پروفيسر ٽيري ايگلٽن، فيلڊ ڊي ڪمپني لاءِ هڪ ڊراموسينٽ آسڪر جي نالي سان لکيو آهي. هن ڊرامي ۾ ايگلٽن آسڪر جي شروعاتي سوشلسٽ تحريڪ ۾ اڻ چٽي حصيداريءَ تي وڌيڪ زور وڌو آهي. پيٽرائڪرئاڊ جو ناول دي لاسٽ ٽيسٽامنٽ آف آسڪر ۽ آنجهاني رچرڊايلمئن جي لکيل آسڪر جي جيون ڪٿا آسڪروائيلڊ تمام گھڻو کپندڙ ڪتاب رهيا آهن. موريسي سمٿن جي چاهيندڙن کي آسڪر جي پويان اهڙو تہ لاتو آهي، جو اڄ پرلئڪائيز جي ايپسٽين يادگار جي ڀتين تي ايتريون ئي لکڻيون آهن، جيتريون جم مورسين جي مقبري تي نظر اچن ٿيون.
اهو انوکو ۽ تڪڙو ڦهلاءُ آهي. اهو انهيءَ ڪري بہ آهي، جو جن ڪروڌي انگريزن هن کي نقصان رسايو، تن جو اولاد هن کي وچٿرن دانشورانہ ڪلاڪس ۾ شماري ٿو. آنٽي ايڊنا سان خوشگوار شام گھارڻ لاءِ اوهان مقامي نمائندي جي پراڊڪشن ”امپارٽنس آف بينگ ارنيسٽ“ تي ڀاڙي سگھو ٿا. توهان هن کي يا تـ سرجان بيٽجيمئن جا نظم، هن جي ڪئڊوگان هوٽل ۾ گرفتاري متعلق پڙهي ٻڌائي سگھو ٿا، يا هن کي ٽرائيل (عدالتي ڪاروائي) متعلق وڊيو ڏيکاري سگھو ٿا، جن ۾ پيٽرفنچ يا رابرٽ مورلي اداڪاري ڪئي آهي.
ليکڪ، ڊائريڪٽر ۽ اداڪار نيل بارٽليٽ (جنهن ٻن فنپارن سان گڏ، پڪچر آف ڊورين گوري کي حالتن پٽاندڙ لکي اسٽيج تي آندو آهي) جو خيال آهي تـہ وائيلڊ جي ڪاميابيءَ جو راز يا اُن جي وڏي چال اها آهي تہ هُو هر هڪ کي ڪجھ نـ ڪجھ آڇي سگھي ٿو. جڏهن ليڊي برئڪنيل فرينچ انقلاب جي درد ناڪ زيادتين جو ذڪر ڪري ٿي، تڏهن اهو ذڪر نہ صرف دلچسپ ٿي سگھي ٿو، پر ايتري دلچسپيءَ جي ڪري خطري جو باعث بڻجي سگھي ٿو. هڪ ٻئي نقاد ايڪر بينٽلي هڪ ڀيري چيو هو تـ جنهن شيءِ جي وائيلڊ جي لکيتن ۾ کوٽ آهي، سا آهي امٽ ڌڪار جي.
اُن فطري اصول تہ هم جنس پرست(Gay) کي اولاد نہ ٿيندو آهي، جو ڄڻ انحراف ڪندي، آسڪر نہ صرف حياتياتي اولاد ڇڏيو، پر نئين نسل جا پٽ، پوٽا، ڀائيٽيا بہ ڇڏيا آهن. انهن مان ڪي اڄ پنهنجن قميصن ۽ بيجن تي آسڪر جو فوٽو سجايو ڦرندا وتن. 1988ع ڌاري ڇپيل “Who was that man” نامي ڪتاب (جيڪو آسڪر کي هڪ انوکي ڀيٽا آهي) ۾ بارٽنيٽ لکيو آهي ”تہ آسڪر متعلق هڪ نئون عقيدو مروج ٿي رهيو آهي، اهو آهي هن جي هم جنس پرستيءَ جي مک اڳواڻ ۽ شهيد هئڻ جو. اهو عقيدو ايترو تہ ٻل وٺي ويو آهي، جو اُن جا حامي وائيلڊ جي سماجي استحصال پڻي متعلق ڪنهن اگري سوال جي اجازت نـ ڏيندا. هم جنس پرستن ۾ موجود انهيءَ عقيدي تي وائيلڊ جي لکيتن جي لڪل معنيٰ ذريعي پاڻ کي ڄاڻي ۽ آزاد ڪري سگهجي ٿو، کي ڪو اگر غلط قرار ڏئي تہ اهو عمل انهن لاءِ برداشت ڪرڻ جھڙو نـ هوندو.
انهيءَ هوندي بہ، بارٽليٽ جي خيال ۾، وائيلڊ تي اهڙيءَ طرح ٺٺول ۽ حملو ڪرڻ ٺيڪ نہ آهي، ڇو تہ وائيلڊ هر ان شخص جي سهائتا ۽ آزادگيءَ ۾ رهنمائي ڪري سگھي ٿو، جيڪو کيس سنجيدگيءَ سان ۽ بي تعصب ٿي ڪري پڙهي سگھي. سوسان سونتانگ (پوئين دور جو هڪ وائيلڊين) ۽ رولينڊ بارٿس (هڪ طرح جو پوئين دور وارو وائيلڊين) انهئ راءِ جا آهن تـ آسڪر انهي قسم جو ليکڪ آهي، جيڪو جماليات پرستي کي سٺو نالو ڏياري ٿو. رچرڊ ايلمئن پاران آسڪر جي لکيل جيون ڪٿا واري ڪتاب جي آخر ۾ ڏنل هيٺيون ٽڪرو وائيلڊ لاءِ هڪ بهترين ڪتبو آهي، يا اڃان بہ ائين چئجي تہ هن جي نئين سر اڀريل اهميت متعلق رحمدلانہ فيصلو آهي.
”اسين وائيلڊ جي انهيءَ جدوجهد جا وارث آهيون، جنهن تحت اسان کي آرٽ ۾ اعليٰ قدر حاصل ڪرڻا آهن، آرٽ کي سماجي تبديليءَ سان جوڙڻو آهي، انفراديت ۽ سماجي تحريڪ کي پاڻ ۾ ڳنڍڻو آهي، جيڪي ڪجھ غير معمولي ۽ منفرد آهي، ان کي معمولي ٿيڻ ۽ وڳوڙ جو شڪار ٿيڻ کان بچائڻو آهي، ڪٺور اخلاقيات جي جاءِ تي رحمدلانہ اخلاقيات مروج ڪرائڻي آهي، آسڪر وڪٽورين دور کان وڌيڪ اسانجي دور جو حصو آهي. اسڪينڊلن کان دور، وقت جي پرک ۾ پوريون لهندڙ لکتن جو هي خالق اڄ اسان آڏو هڪ قداور شخصيت طور کلندڙ ۽ روئيندڙ، اخلاقي قصن ۽ تڪراري لکيتن سميت، تمام حليم، دلچسپ ۽ حقي شخص جيان آڏو اچي ٿو.“
***
(ھن صاحب جون ٻارن واسطي قصا ڪھاڻيون لکيل آھن، جن کي فلمايو بہ ويو آھي. انھن مان ڪن مشھور ڪھاڻين کي گرداس واڌاڻي ۽ مون سنڌي ۾ ترجمو ڪيو آھي)