6
پر اڄ آتش خان ڪنهن ڳوڙهيءَ سوچ ۾ گرفتار، پنهنجي مَنڊيءَ ٽنگ تي ٽيڪ ڏيئي، ڇت ۾ ٽنگيل فانوسن ۾ نهاري رهيو هو. هن جي جاسوسن هن تائين اهو نياپو اڳي ئي پهچائي ڇڏيو هو ته اميرخان کي ٺٽي جو عامل مقرر ڪيو ويو هو. امير خان هونئن ته آتش خان تي خاص طرح مهربان هو؛ جڏهن کان هن کيس ليلى کي وڪيو هو، امير خان مٿس وڏيون نوازشون ڪرڻ لڳو هو، ۽ هاڻ ته ٺٽي جي حاڪم جي حيثيت ۾ اڃا به وڌيڪ مهربانيون ڪري ٿي سگھيو، پر ان ۾ هڪڙيءَ ڳالھه خلل پيدا ڪري وڌو هو. مرزا باقيءَ کي امير خان جو ترڪ ساقي اِدراڪي بيحد پسند اچي ويو هو، ۽ هن آتش خان کي گھرائي حڪم ڏنو هو ته ادراڪيءَ کي ڪنهن به طرح هٿ ڪري وٽس پيش ڪري. امير خان ادراڪيءَ کي وڪڻڻ لاءِ ڪڏهن به تيار نه ٿيندو، سا آتش خان کي پڪ هئي، ۽ سمورن ترخان اميرن ۾ نرالو سردار هو. جيڪڏهن مهربانين تي اچي ته لک مهربانيون ڪندو، پر جيڪڏهن ڪاوڙيو ته هن جھڙو خونخوار ترخان ٻيو نه هو. اڳيان مرزا باقيءَ به گھٽ نه هو. امير خان کي ٺٽي جو عامل مقرر ڪري، هن هڪ ئي تير سان ٻه شڪار ڪيا هئا: هڪ طرف سنڌين جو زور ڀڃڻ لاءِ امير خان کان بهتر ماڻهو نه هو؛ ٻئي طرف امير خان انتظامي ڳالهين ۾ ايترو مصروف هو، جو ادراڪيءَ کي مرزا باقيءَ جي خدمت ۾ پهچائڻ آتش خان لاءِ ڏکيو نه ٿيندو. پر آتش خان لاءِ مسئلو اِهو هو ته جيڪڏهن سڌو سنئون امير خان کان ادراڪيءَ کي خريد ڪرڻ جي ڳالھه ڪندو ته ممڪن هو ته امير خان ڀالو سندس ڇاتيءَ ۾ ٽنبي ڏئي؛ ۽ جيڪڏهن لڪ چوريءَ ادراڪيءَ کي مرزا باقي تائين پهچائي ته اهو امڪان هو ته ادراڪي مرزا باقيءَ کي اهڙو پسند اچي وڃي، جو هو کيس موٽائڻ کان انڪار ڪري وجھي. ان صورت ۾ به امير خان فورن تاڙي ويندو ته ان ۾ آتش خان کان سواءِ ٻئي ڪنهن جو هٿ ٿي نه ٿو سگھي. اڄ امير خان کيس اڳي ئي چوائي موڪليو هو ته هن کي ٺٽي جي انتظامي مسئلن لاءِ اميرن سان صلاح ڪرڻي هئي، ۽ هو شام ڌاري ساقي خاني ۾ مجلس ڪندا. بيبي خانم به کيس ٻڌائي ويئي هئي ته امير خان سخت تتل آهي؛ سندس خاص خواجه سرا سليمان کي هڪ سنڌي سندس اکين آڏو خون ڪري ويو هو، ۽ وري ليلى به رات کيس پنهنجي خوابگاھه مان ڌڪا ڏيئي ٻاهر ڪڍي ڇڏيو هو. اهڙي موقعي تي ادراڪيءَ جي ڳالھه ڇيڙڻ به موت کي سڏ ڪرڻو هو. هو اڃا انهن ئي خيالن ۾ هو ته ترخان اميرن ساقي خاني ۾ اچڻ شروع ڪيو.
جيئن جيئن امير ۽ سردار پهچندا ويا، ساقي خاني ۾ هُل هنگامو وڌندو ويو. ساقي قهوي جون پياليون ۽ انگوريءَ جا جام کڻندا، مٽڪندا، چيلھ چٻي ڪندا، ناز نخري سان اميرن اڳيان پيش ڪندا رهيا، ۽ امير به هنن سان خوش طبعي ڪندا، چهنڊين ۽ چمين جي ڪوشش ڪندا، جام پيئندا ويا. جڏهن اميرخان ساقي خاني ۾ داخل ٿيو، تڏهن ڪيترا امير احترام کان اٿي بيهي رهيا. پر سرڪش قسم جي ارغون سردارن پنهنجي انگوريءَ ۽ پنهنجي ساقيءَ ۾ مگن، هن ڏانهن نهاريو به ڪونه. آتش خان، اڳتي وڌي، ڪورنش ڪري، امير خاني جي نئين مسند ڏانهن اِشارو ڪري، هٿ ٻڌي بيهي رهيو. اها مسند هونئن امير ڪوڪلتاش ارغون لاءِ هوندي هئي. ڪوڪلتاش جو ننڍو ڀاءُ خسرو خان پاسي واريءَ مسند تي ويٺو هو، سو امير خان کي انهيءَ مسند ڏانهن وڌندو ڏسي گھنڊ پائي کيس گھورڻ لڳو. امير خان انهن نظرن کان بي نياز نئين مسند تي اچي ويٺو. هڪ ڊگھڙي قد جي ساقيءَ پنهنجي چپن تي مِٺي مرڪ آڻيندي، سندس آجيان ڪئي: ”خوش آمديد آقائ من!“
امير خان جي چپن تي به مرڪ اچي ويئي، ۽ سندس ڳل ۾ چپٽي وجھندي چيائين: ”تنهنجا ڳل ته ڏاڙهونءَ کان به ڳاڙها آهن، ساقي! تون شايد نئون ٿو ڏسجين!“
”ادراڪيءَ جا ڳل ته هن کان به ڳاڙها آهن، امير خان!“ خسرو خان ٽهڪ ڏيندي چيو. سمورا امير خسرو خان سان گڏ ٽهڪ ڏيڻ لڳا. امير خان جو منهن ٽامڻي هڻي ويو، ۽ هن رڙ ڪري چيو: ”خسرو خان، ادراڪي ءَ جو نالو وٺڻ کان اڳ، پنهنجو وات عطر عنبير سان ڌوئي اچ! تنهنجو وات ته گونهن سان ڀريل آهي!“
امير وري ٽهڪ ڏيئي کلڻ لڳا. خسرو خان ڪاوڙ کان اُڀو ٿي ويو، ۽ هن پنهنجي خنجر جي مٺئي تي هٿ رکندي چيو: ”امير خان، زبان سنڀالي ڳالهاءُ! ٺٽي جو عامل هوندين، ته پنهنجي لاءِ هوندين!
امير خان جي اڳيان ننڍي خوبصورت ٽپائيءَ تي انگوريءَ جو جام رکيو هو. هن اک ڇنڀڻ کان سواءِ اهو کڻي، خسرو خان جي ٻوٿ ۾ اُڇلايو. خسروخان جو منهن ۽ ڪپڙا ڳاڙهي انگوريءَ سان رڱجي ويا. خسرو خان ٽپ ڏيئي اٿي بيٺو ۽ ٻي گھڙي خنجر ڪڍي امير خان ڏانهن وڌيو. سڀ امير اُٿي بيهي رهيا. آتش خان منڊڪائيندو، هنن تائين پهتو، ۽ کين منٿون آزيون ڪرڻ لڳو ته مڙي وڃن. پر خسرو خان کيس هٿ سان هٽائيندي چيو: ”هن منهنجي بي عزتي ڪئي، اُن جو حساب کيس هينئر ئي ڏيڻو پوندو! مون کي قسم آهي پنهنجي پيءُ جي ڏاڙهي جو ته ادراڪي اڄ رات منهنجي بغل ۾ هوندو!“
امير خان به اٿي بيهي رهيو. هن جو هٿ پنهنجي خنجر بدران نيٽ جي ڊگھي لڪڻ ۾ هو، جيڪو مُٺئي وٽان گولائي ۾ وريل هو. هن لڪڻ کي پڇڙيءَ کان جھلي، تيزيءَ سان ان جو هٿيو خسرو خان جي ڳچيءَ ۾ وجھي، زور سان ڇڪ ڏني. خسرو خان پاڻ سنڀالي نه سگھيو، ۽ هو ٿاٻڙجي، امير خان جي مسند جي پاين اڳيان اچي منهن ڀر ڪريو. اميرخان لت کڻي سندس سسيءَ تي رکي، ۽ رڙ ڪري چيائين: ”اوهان جھڙن ذليل ارغون سردارن جي ڪري اڄ سنڌين جو من وڌي ويو آهي. پر ياد رکو، سنڌين کان اڳي آءٌ اوهان کي سڌو ڪندس!“ خسرو خان اٿڻ جي ڪوشش ڪئي ته امير خان وري لت هڻي زمين ۾ گڏي ڇڏيس.
آتش خان امير خان کي آزيون نيزاريون ڪرڻ ۽ صدقا وجھڻ لڳو، تڏهن وڃي امير خان جي ڪاوڙ ڍري ٿي، ۽ ٻن ترخانن کي سڏي چيائين: ”هن حرامخور کي کڻي ڪنهن گند جي ڍير تي ڇڏي اچو! ۽ آتش خان، مون هن کي وري تنهنجي ساقي خاني ۾ ڏٺو آهي ته آءٌ تو کي اگھاڙو ڪري ٺٽي کان قنڌار موڪليندس!“
خسرو خان جي ڪاوڙ شرمساريءَ ۾ بدلجي ويئي، ۽ جڏهن کي ٻن ترخانن اچي اٿاريو، تڏهن سندس ڪنڌ هيٺ هو. سندس منهن سڄو گپ ٿي ويو هو، ۽ زريءَ جا ڪپڙا مٽيءَ ۽ انگوريءَ ۾ ٿڦجي ويا هئا. هن خنجر مياڻ ۾ واپس رکندي چيو: ”امير خان، ارغونن سان هٿ چراند ڪرڻ جي سزا، اڄ نه ته سڀان، تو کي ضرور ملندي . . . .“
ائين چئي، ترخانن کان پنهنجي ٻانهن ڇڏائيندي، هو تيزيءَ سان دروازي ڏانهن وڌيو. دروازي تي هڪ پربت جيڏو مڙس بيٺل هو، ۽ هو دروازي کي ائين والاري بيٺو هو، جو ٻاهر نڪرڻ يا اندر اچڻ جيتري جاءِ به نه ڇڏي هئائين. سندس ويڪري ڇاتيءَ ۽ ڊگھن شهپرن کي ڏسي هيبت وٺي ٿي ويئي. هڪ وڏو ڪٽارو سندس ڪمربند ۾ کتل هو، پر سندس هٿن ۾ رسي جي هڪ ٽڪر کان سواءِ ٻيو ڪجھه به نه هو. خسرو خان کي ويندو ڏسي، سڀ امير دروازي ڏانهن نهارڻ لڳا هئا. هن کي دروازي اڳيان بيٺل ڏسي سڀ حيرت مان هڪٻئي جو منهن تڪڻ لڳا.
آتش خان به حيرت مان هن شخص کي ڏسندو رهيو. هيءُ پهريون ڀيرو هو جو ڪنهن سنڌيءَ ساقي خاني ۾ اچڻ جي جرات ڪئي هئي. هو به پنهنجيءَ منڊي ٽنگ تي ٽلڪندو دروازي ڏانهن وڌيو.
”ڪير آهين تون ڙي؟“ آتش خان پريان ئي واڪو ڪري چيو. ”ترخانن جو موت!“ هن شخص کلندي چيو.
خسرو خان کي وري پنهنجي ارغوني ترخاني ياد اچي ويئي، ۽ هن خنجر ڪڍندي، گار ڏيندي چيو: ”اوهان سنڌين جي هاڻ اها همت ٿي آهي جو . . . . .“ ائين چئي هن خنجر جو وار ڪيو. هو شخص پنهنجي جاءِ تان تر جيترو به نه هٽيو. جيئن ئي خسرو خان وار ڪيو، هن کڻي خنجر واري ٻانهن ۾ هٿ وڌس. ٻئي هٿ سان رسي جو ٽُڪر زور سان سندس ٻوٿ ۾ ڦهڪائي ڪڍيائين. ڌڪ کان خسرو خان جي اکين ۾ اوندھه ڇانئجي ويئي، ۽ هن جي خنجر وارو هٿ نستو ٿي ويو. آتش خان کي به ڪاوڙ اچي ويئي، ۽ هن به پنهنجو خنجر ڪڍي جيئن وار ڪيو، تيئن هن شخص خسرو خان جي ٻانهن مروڙيندي، کڻي کيس اڳيان ڪيو. آتش خان جو وار خالي نه ويو، ۽ خنجر خسرو خان جي ڇاتيءَ ۾ کپي ويو. خسرو خان جي اکين ۾ ان ڌڪ جي ايذاءَ کان وڌيڪ آتش خان جي ڪيل وار تي حيرت جھلڪڻ لڳي، ۽ هو هڪ ڊگھي ”آ . . . . آه“ ڪندي اڳيان جھڪي پيو. ان گھڙيءَ هن شخص خسرو خان کي زور سان ڌڪو ڏنو. خسرو خان ڄڻ هن جي هٿن ۾ کينهون هو، جنهن سان مرضيءَ مطابق کيڏڻ لڳو هو. خسرو خان جو مٿو زور سان اچي آتش خان جي سيني ۾ لڳو. آتش خان پنهنجي منڊيءَ ٽنگ کي سنڀالي نه سگھيو، ۽ پٺن ڀر وڃي ڦهڪو ڪيائين. اهو سڀڪجھه ايترو جلد ۽ تيزيءَ سان ٿيو جو ٻين ترخانن کي سمجھڻ جو وقت نه مليو ته ڇا ٿي رهيو هو.
”نڪرو هتان ٻاهر، اوهان جي کور . . . . . کي . . . . .“ هن شخص رڙ ڪري چيو. هن اڳيان وڌي هڪ وڏي صندل کي ٻنهي هٿن ۾ کڻي، اڳيان بيٺل اميرن ڏانهن اڇلايو. ترخان پاڻ بچائڻ لاءَ هيٺ جھڪي ويا، ۽ صندل زور سان اچي مٿن ڪريو. راڙو راڙ مچي ويئي. امير خان چپ چاپ اهو سڀڪجھ ڏسندو رهيو. هو پنهنجي جاءِ تان چريو به ڪونه. هن سنگھار کي سڃاڻي ورتو هو، ۽ هن تي هڪ ئي گھڙيءَ ۾ ٻه احساس ڇانئجي ويا: هڪ بدلي وٺڻ جو، ۽ هڪ ڊپ جو. انگوريءَ هن جي ٽهڪندڙ رت تي ڄڻ پاڻيءَ وارو ڪم ڪرڻ لڳي، ۽ ڊپ هن جي ڪاوڙ ۽ بدلي وٺڻ جي نيت تي غالب پوندو ويو. هن شخص سان مقابلو ڪرڻ موت کي سڌي سنئين دعوت ڏيڻي هئي. هن کي مارڻ لاءِ ڪنهن دغا دولاب کان سواءِ ڪو چارو ئي ڪونه هو.
”نڪرو ٻاهر . . . . اوهان کي چيم، رڍ جا پٽ، هڪدم ٻاهر نڪرو. . . “ سنگھار وري رڙ ڪئي، ۽ هڪ ٻئي صندل کي کڻي ٻنهي هٿن ۾ کنيائين. ترخان پاڻ کي ڌڪ کان بچائڻ لاءِ وري هيٺ جھڪي ويا. امير خان به اٿي بيهي رهيو، ۽ هن فارسيءَ ۾ ترخانن کي چيو ته اتان هليا وڃن. ترخانن کي ڄڻ سامت جو ساھه کڻڻ جو موقعو ملي ويو، ۽ هو هڪڙو هڪڙو ٿي ٻاهر نڪري ويا.
امير خان ڦڪي مرڪ چپن تي آڻيندي چيو: ”سنگھار خان، اچ ته گڏجي انگوريءَ پيئون!“
سنگھار چپ چاپ هن ڏانهن وڌندو رهيو. هن جي ويجھو پهچي، رسي جو هڪڙو ڇيڙو، جنهن ۾ سرڪ ساهي ٺهيل هئي، هن ڏانهن اڇلايائين. سرڪ ساهي هن جي ڳچيءَ ۾ پوندي ئي، ڇڪجي ڏاڍي ٿي ويئي، ۽ سنگھار نوڙي کي پاڻ ڏانهن ڇڪ ڏني. امير خان ٻوٿ ڀر ڪري، گوڏن ڀر رڙهڻ لڳو. هن جي خون ۾ بدلي جي باھه وري ڀڙڪڻ لڳي؛ ۽ هو ڄڻ ته ڄاڻي واڻي اِها بيعزتي سهندو ويو، جيئن اها باھه ايترو ڀڙڪڻ لڳي، جو ڊپ جو ان تي ڪوبه غلبو نه ٿي سگھي. ”هي منهنجي پيءُ جو قاتل آهي. . . . هن منهنجي پيءُ کي ٽياس ۾ ابتو ٽنگي ماريو هو . . . . ان جي عيوض اسان سنڌين جو سنڌ سنڌ ڪپي، تازي ڪتن کي کارايو هو، پر سنگھار بچي ويو . . . . يا خدا، مون کي ايترو صبر ڏي، جيئن آءٌ هي بيعزتيءِ جا لڙڪ ان حد تائين پيئندو رهان، جيسين منهنجي بدلي جي آڳ ڄڻ سراڻ تي چڙهي ڀڀڙ بڻجي، سنڌين جي ٻچي ٻچي کي ساڙي جلائي ڦهليار ڪري ڇڏي . . . . .!“
هن گھٽيل گھگھي نڙيءَ سان چيو: ”سنگھار، مون ته توکي انگوريءَ جي دعوت ڏني . . . ۽ . . تون . . . . “
سنگھار هن کي ڇڙٻ ڏيندي چيو: ”مون کي انگوري پيئڻي هوندي ته آءٌ هت اچي حڪمان حڪم پي ويندس . . . ڏسان ڪهڙو ترخان ٿو مون کي روڪي. پر هينئر آءٌ خاص ڪم سان آيو آهيان.“
امير خان ڪوبه جواب نه ڏنو. سنگھار سرڪ ساهيءَ جي مهڙ کي جھليندي، امير خان کي پنهنجي سامهون اٿاري بيهاريو. هن جي هٿ جي هر جھٽڪي سان امير خان جو اکيون ڄڻ ٻاهر نڪرنديون ٿي نظر آيون.
”مرزا باقيءَ قنڌار کان وڌيڪ لشڪر ڇو گھرايو آهي؟“ هن امير خان جي اکين ۾ اکيون وجھندي چيو.
”مون کي خبر نه آهي،“ امير خان گھگھي آواز ۾ چيو.
”هن . . . ، تو کي خبر نه آهي. . . .“ هن سرڪ ساهيءَ جي ڦندي کي هڪ زوردار جھٽڪو ڏيندي چيو. ”تون ائين ڪونه ٻڌائيندين . . . . امير خان تون مون کي سڃاڻين ٿو. آءٌ ڪنهن ترخان کي مارڻ وقت ٻيهر سوچيندو ڪونه آهيان.“ سنگھار جي آواز ۾ ايترو يقين ۽ پختگي هئي، جو امير خان تي نه چاهيندي به ڊپ وري ڇانئجڻ لڳو. پر هيءُ ڳجھه ته ترخانن جي موت ۽ زندگيءَ جو ڳجھه هو. ان لاءِ هو هر قرباني ڏيڻ لاءِ تيار هو، ۽ هن مِڻ مِڻ ڪندي چيو: ”مون کي ڪا خبر نه آهي. جيڪڏهن مون کي خبر هوندي به ته تون اهو ڪئين ٿو سوچين ته آءٌ حڪومت جو راز توکي ٻڌائيندس. . . .“
”چڱو، نه ٻڌاءَ. . . . .“ سنگھار گھڙيءَ لاءِ ويچار ۾ پئجي ويو. هي راز اهڙو هو، جو امير خان کي ساھه کان وڌيڪ پيارو هو. پر اهو راز ڄاڻڻ هن لاءِ به ضروري هو. هو ۽ جانڻ آخوند نور محمد سان واعدو ڪري نڪتا هئا ته نه رڳو اهو راز هٿ ڪري ايندا، پر اهو خط به هٿ ڪندا جيڪو قنڌار موڪليو ويو هو. هن پنهنجي چوڌاري نظر ڊوڙائي. اوچتو هن جي نظر هڪڙي ڳڀرو ساقيءَ تي پيئي، جو هڪ ميز هيٺان ڪرونڊڙو ٿيو اهو سڀ ڪجھه ڏسي رهيو هو، ۽ ڊپ کان ڏڪي رهيو هو. هن کي هڪ ترڪيب سجھي آئي، ۽ هن رڙ ڪري ان ساقيءَ کي سڏ ڪيو. ساقي ڪنبندو، ڏڪندو، ڪورنشون ڪندو، ٻانهو ٻڌندو اڳيان آيو ته سنگھار کي کل اچي ويئي. ساقيءَ هن کي کلندو ڏٺو ته هن جو ساھه به ڪجھه سامت ۾ آيو، ۽ هو ڪجھه اهڙي ادا سان مرڪڻ ۽ اکين ئي اکين ۾ ڪي نياپا ڏيڻ لڳو، جو ڪو ترخان هجي ها ته هو ان هڪڙيءَ ادا تي سڀڪجھه قربان ڪرڻ لاءِ تيار ٿي وڃي ها. هن سنڌي ڄٽ تي ان جو اثر بلڪل ابتو ٿيو ۽ هو وڏا وڏا ٽهڪ ڏيئي کلڻ لڳو. هن جي بيخبريءَ جو فائدو وٺندي، امير خان نوڙيءَ ۾ ٻيئي هٿ وجھي وٺي ڇڪ ڏني. نوڙي سنگھار جي هٿ مان نڪري ويئي، ۽ امير خان ٽپو ڏيئي دروازي ڏانهن ڀڳو. سنگھار جا ٽهڪ اتي جو اتي بند ٿي ويا، ۽ هو ششدر ٿي دروازي ڏانهن ڀڳو. پر عين ان وقت جانڻ ڀالي جي نوڪ سان امير خان کي پوئتي هٽائيندو، کيس سنگھار تائين آڻي پهچايو.
”واه جانڻ ڀائو واه . . . . . مون ته سمجھيو هو ته سڄو ڪم خراب ٿي ويو! پر تون ائين دروازي تان هٽي نه اچين ها ته چڱو. الائي ترخان ڪتا، پنهنجي ڪٽڪ سان ڪيڏيءَ مهل اچي نڪرن، ۽ اسين بيخبرا ڦاسي پئون. تون وري وڃي دڳ جھلي بيھه!“
سنگھار جو هڪڙو هٿ امير خان جي منهن تي اهڙيءَ طرح وريو جيئن سرڻ ڪنهن ننڍي پکيءَ تي لامارو ڏيندي آهي. امير خان پنج ـ اَٺ قدم پوئتي ٿڙندو وڃي هڪ موڙي مٿان اچي ڪريو. سندس نڪ ۽ چپن مان رت ٺينڊيون ڪري وهڻ لڳو؛ ۽ پوءِ سنگھار ساقيءَ کي فارسي ۾ جيڪي ڪجھه چيو، انهن لفظن تي ساقيءَ کي ته ڇا، خود امير خان کي به اعتبار نه آيو. امير خان ائين ڇرڪيو ڄڻ ڪنهن نانگ ڏنگي وڌس. ساقي به اهو حڪم ٻڌي اچرج ۽ ڀؤ کان سنگھار جي اکين ۾ ڏسڻ لڳو. سنگھار ڪٽارو ڪڍي، ساقيءَ جي نڙگھٽ تي رکندي چيو: ”ڇورا، جي چوڻ نه ڪيو اٿئي ته هيءُ خنجر تنهنجي نڙگھٽ جي پار هوندو!“ ائين چئي هو وري امير خان ڏانهن وڌي آيو. هن جي ٻانهن کي پويان مروٽيندي، کيس اڳيان وڌائيندي، هن ساقيءَ کي اشارو ڪيو. ساقي ڊڄندو، ڪنبندو، لڙڪندو اڳيان وڌيو ۽ پنهنجو ننڍڙو خنجر ڪڍي، هن اميرخان جي شلوار ڏانهن هٿ وڌايو.
امير خان ڪرڙيءَ وانگر ڦٿڪڻ لڳو. اڃا ساقيءَ هن جي شلوار ڏانهن هٿ وڌايو ته امير خان مئل آواز ۾ چيو: ”سنگھار خان، واسطو اٿيئي رب جو، ان کان ته مون کي ختم ڪري ڇڏ.“
سنگھار وري ساقيءَ کي اشارو ڪيو، ۽ ساقيءَ اميرخان جي شلوار ڏانهن هٿ وڌايو. امير خان دانهن ڪري چيو: ”بس بس . . . . ٻڌايان ٿو!“ پگھر هن جي نرڙ تان وهي اکين ۾ پوڻ لڳو. هن جو منهن سڪل پن جھڙو اودو اودو ٿي ويو هو.
”مرزا باقيءَ کي مرزا جان بابا ۽ شاھه قاسم ارغون جي بغاوتن جي کڙڪ پئجي ويئي آهي، ۽ تنهن کان سواءِ شهنشاه اڪبر به سنڌ تي چڙهاين جون تياريون پيو ڪري. ان ڪري مرزا قنڌار مان ڪَمڪ گھرائي آهي!“ امير خان ڪنڌ هيٺ ڪري گھگھي آواز ۾ چيو.
”ڪير ويو آهي اُها ڪمڪ وٺڻ؟“ سنگھار سوال ڪيو.
”امير ڪوڪلتاش ارغون. . . . “
”ڪڏهن نڪتو آهي ڪوڪلتاش؟“
”اڄ صبح جو . . . . !“ امير خان ۾ ڄڻ ساھه ئي ڪونه هو.
”هون . . . . .“ ائين چئي سنگھار ساقي کي اشارو ڪيو. ساقي پوئتي هٽي ويو.
سنگھار امير خان کي اڳيان ڪري دروازي ڏانهن وڌيو. جانڻ کڙڪو ٻڌي، اندر لنگھي آيو، ۽ اکين ئي اکين ۾ سنگھار کي ڪو نياپو ڏنو. سنگھار ڪٽارو امير خان جي پٺ تي رکندي دروازي کان ٻاهر نڪري آيو. ٻاهر ويهارو کن ترخان ڀالن ۽ ترارين سان ڄڻ هنن جي انتظار ۾ هئا. سنگھار امير خان کي اڳيان ڪندي چيو: ”اوهان مان ڪوبه اڳتي وڌيو آهي ته آءٌ هي خنجر هن جي پٺ ۾ ٽنبي ڏيندس!“
سڀ ترخان خونخوار اکين سان هنن کي ڏسندا رهيا. امير خان ـــــ مٿي اگھاڙو، نڪ ۽ وات مان وهندڙ رت سان، ڪنڌ هيٺ ڪيو، اڳتي وڌندو رهيو. سنگھار ۽ جانڻ پنهنجن گھوڙن تائين وڌي آيا. امير خان جون ٻانهون ڇڏي، سنگھار وري سرڪ ساهيءَ جو ڇيڙو هٿ ۾ جھلي، گھوڙي تي چڙهيو. جڏهن جانڻ به سوار ٿيو، تڏهن سنگھار چيو: ”امير خان، تون ٺٽي جو عامل مقرر ٿيو آهين. سنڌين تي ظلم ڪرڻ وقت پنهنجي پيءُ جي پڇاڙي ياد رکجانءِ . . . ظلم ڪنهن کي به نه ڦٻندو!“
ائين چئي پنهنجي گھوڙي کي اڙي هنئي، ۽ سرڪ ساهيءَ واري رسي کي ڇڏي ڏنو. هنن جا گھوڙا دَز جو هڪ واچوڙو پويان ڇڏيندا نظرن کان اوجھل ٿي ويا. امير خان پنهنجي سامهون بيٺل ترخانن تي نفرت ڀري نظر وجھندي چپن ۾ ڀڻ ڀڻ ڪئي؛ ۽ ساقي خاني ۾ اندر گھڙي ويو.