خراب سمنڊ ۽ سي سڪنيس
”سي سڪنيس“ ۾ سڀ کان گهڻو الٽيون مُنجهائين ٿيون. دل ڪچي ۽ آنڌ مانڌ ڪري ائين لڳندو آهي، ڄڻ الٽي منھن تي بيٺي آهي _ روڪڻ سان به ان جو ترسڻ ممڪن ناهي. خاص ڪري جڏهن جھاز ڪنھن لھر جي اڀام تي هڪدم مٿي کڄي وڃي ٿو يا لھر سان گڏ اڇل سان هيٺ اچي ڦھڪو ڪري ٿو ته ان وقت ماڻهو بي وس ٿيو وڃي. بخار يا ٻي بيماريءَ ۾ ته هڪ ٻه الٽيون نڪرڻ بعد آرام اچيو وڃي، پر هتي هر وقت اهو محسوس ٿيندو رهي ٿو ته اڃان به پيٽ ۾ ڪجهه آهي جيڪو نڪرڻ تي آرام ملي سگهندو. جيتوڻيڪ پيٽ ۾ جيڪي ڪجهه آهي اهو پھرين ئي الٽين ۾ نڪريو وڃي، پوءِ رڳو هڪ قسم جي feeling رهي ٿي ۽ همراهه خالي پيٽ تي پيو اٻڙاڪ ڏئي ۽ الٽي ڪڍڻ جي ڪوشش ڪري. پيٽ ۾ ڪجهه هجي ته نڪري زور ڏئي الٽي ڪرڻ سان فقط جسم جون قيمتي رطوبتون (Juices) ئي نڪرنديون رهن ٿيون ۽ جي همراهه پنھنجو پاڻ کي ڪنٽرول ۾ نٿو رکي يا سمنڊ ۽ جھاز جي حالت اهڙي خراب آهي جو هن جي ڪنٽرول کان ٻاهر آهي ته هن جي اٻڙاڪ ڏئي پيٽ مان ڪجهه ڪڍڻ جي ڪوشش ۾ جسم جي پاڻيٺ سان گڏ آخرڪار رت به نڪرڻ لڳي ٿو ۽ پوءِ سمنڊ صحيح ٿيڻ بعد به هو ڪمزور ۽ نستو محسوس ڪري ٿو. منھنجو ڳلو شايد (sensitive) هجڻ ڪري مون سان هميشه اها جٺ رهي ٿي ته ٻن ٽن الٽين ۾ ئي ڳلو خراب ٿيو پوي ۽ پوءِ ڪيترا ڏينھن کنگهه يا ڳلي جي خراش رهي ٿي _ خاص ڪري ٿڌن ملڪن ۾ يا سياري جي موسم ۾.
ڇا سي سڪنيس واقعي بيماري آهي؟
سي سڪنيس کي ڪي بيماري سمجهن ٿا ته ڪي نفسياتي اثر. هڪ هنڌ پڙهيو هوم ته شروع ۾ ويندي ڊاڪٽرن به نٿي مڃيو ته ڪا اها بيماري آهي. ڇو جو سي سڪنيس جو مريض جڏهن بندرگاهه ۾ جھاز پھچڻ تي ڊاڪٽر وٽ پھتو ٿي ته هن ۾ بيماريءَ جي ڪا به ”علامت“ يا ”پوءِ جا اثر“ نظر نٿي آيا. ڇو جو سمنڊ خراب ٿيڻ ۽ جھاز يا ٻيڙيءَ جي لڏڻ سان سي سڪنيس ٿئي ٿي. سمنڊ صحيح ٿيڻ سان ان ئي وقت اها ختم ٿيو وڃي ۽ ڪجهه منٽ اڳ جنھن پيڙا ۽ تڪليف ۾ ماڻهو هو اها ڄڻ هڪ خواب جي ڳالهه ٿيو پوي. ڪجهه منٽ اڳ تائين ڪنھن ڳالهه ۾ دل نٿي لڳي. نه کائڻ پيئڻ ۾ نه لکڻ پڙهڻ ۾. سمنڊ جون ويرون ۽ ڪُنَ ختم ٿيڻ تي يا طوفان جو رخ بدلجڻ تي ماڻهو يڪدم هوشن ۾ اچيو وڃي ۽ ان ئي وقت هن جي دل هر شيءِ کائڻ پيئڻ تي ۽ هر ڪم شوق سان ڪرڻ تي چاهي ٿي. زندگيءَ مان وڃايل موهه ۽ چاهنا موٽي اچي ٿي. پنھنجو پاڻ تي تعجب لڳي ٿو ته ڪجهه گهڙيون اڳ تائين مون ڇو پئي اجائي مايوسي ۽ ڊپريشن محسوس ڪئي! ۽ بندرگاهه ۾ ته نه آهن طوفان نه ڇوليون. نه جھاز جا لوڏا ۽ نه الٽيون ۽ جڏهن مريض پاڻ ئي بھتر پيو محسوس ڪري ته ڊاڪٽر ڪيئن ٿو چئي سگهي ته هي بيمار آهي. ڊاڪٽرن اهو ئي چيو ٿي ته
“There is nosuch disease like Sea Sickness”
پوءِ چون ٿا ته پھرين وڏي لڙائي کان اڳ اسپين يا پورچوگال جي بادشاهه پنھنجي ملڪ جي ڏهاڪو کن ڊاڪٽرن کي، جڏهن سمنڊ ۾ جوش هو ڪنھن ننڍڙي جھاز ۾ چاڙهي، کليل سمنڊ ۾ موڪليو ته هنن جي حالت خراب ٿي وئي ۽ پوءِ هو علاج بابت سوچڻ لڳا ۽ هاڻ Sea Sickness جو مڙيئي نالي ماتر علاج آهي. مختلف ڪمپنين جون گوريون بازار ۾ ملن ٿيون پر اهي سڀ علاج عارضي آهن. هڪ مسافر لاءِ ته کڻي صحيح آهي. اها گوري کائڻ سان هن کي محسوس ٿيندڙ گهوماٽي ۽ الٽيون بند ٿيو وڃن يا گهٽجيو وڃن ۽ هو ته گوري نه کائي به رڳو ڊگهو ٿي وڃي سمهي رهي ته به هن کي فرحت محسوس ٿيندي ۽ گهاٽي ننڊ ايندس، ڇو جو سي سڪنيس ۾ ڏاڍي گهاٽي ننڊ اچي ٿي. پر هڪ جھاز هلائڻ واري کي ته ڏينھن رات پنھنجي واچ (مقرر ڪلاڪن جي ڊيوٽي) هر صورت ۾ ڪرڻي پوي ٿي ۽ ان مقرر ڊيوٽي کان علاوه ايمرجنسي جي حالت ۾ ايڪسٽرا ڊيوٽي به ڪرڻي پوي ٿي ۽ نوي سيڪڙو ايمرجنسي ان وقت پيش اچي ٿي جڏهن سمنڊ خراب (Rough) آهي. سو جھازي (يعني جھاز تي ڪم ڪندڙ) لاءِ بھتر اهو آهي ته هو نفسياتي طرح ان بيماريءَ جو مقابلو ڪري پاڻ کي بيمار محسوس نه ڪري. الٽي ڏي ڌيان نه ڏئي ۽ پاڻ کي جھاز جي ڪمن ۾ مشغول رکي.
سي سڪنيس لاءِ ڪجهه بچاءَ
ڪجهه ڳالهيون جيڪي هن بيماريءَ کان مڪمل طرح ته نه ڪافي حد تائين بچاءُ ڏيارين ٿيون ۽ هڪ جھازيءَ کي ڏينھون ڏينھن مضبوط بنائين ٿيون. اهي هن ريت آهن:
- سڀ کان پھرين ته پيٽ کي خالي نه رکجي. جيتري قدر ٿي سگهي گهڻي کان گهڻو کائجي. جيتوڻيڪ سي سڪنيس (Sea Sickness) جي حالت ۾ هڪ گرانھه به نٿو کاڌو ٿئي. پاڻيٺ ۽ مٺين شين کي ته ڏسڻ سان دل ڪچي ٿئي ٿي. پر ان هوندي به اهي نه ته ٻيون شيون کائيندو رهجي، جن لاءِ جھاز جا سينئر آفيسر ۽ پراڻا خلاصي به هر وقت نون آيلن کي چوندا رهن ٿا. ڇو جو حالت هيڪاندي تڏهن خراب ٿئي ٿي جڏهن ڪو خالي پيٽ تي اٻڙاڪ ڏئي ڪجهه ڪڍڻ جي ڪوشش ڪري ٿو. هونءَ به پيٽ ڀريل آهي ته گهٽ الٽي محسوس ٿئي ٿي. خالي پيٽ تي ڄڻ ته آنڊا ٿا ٻاهر نڪرن.
- جيتري قدر ٿي سگهي سمنڊ ڏي نه ڏسجي ڇو جو اڀاميل ڇولين کي ڏسي چڪر اچن ٿا ۽ الٽي ڪرڻ تي دل چوي ٿي.
- تازي هوا ۾ رهجي. ڪمري جون دريون کليل رکڻ کپن. سخت سيءَ ۾ به ٿوري دري کليل رکجي توڙي کڻي جھاز جو هيٽنگ سسٽم on هجي. انجڻ روم ۾ Blower کليل رکجن.
- ذهني ۽ جسماني طرح پاڻ کي ڪم ۾ رڌل رکڻ کپي.
- سي سڪنيس جي ڪا به گوري نه کائڻ کپي جيئن توهان کي بنا دوا جي منھن ڏيڻ جي عادت پوي، ڇو جو توهان کي ته جھاز تي زندگي گذارڻي آهي. توهان جو ته Career (نوڪري) ئي اها آهي.