آمريڪا ۽ مڇر
آفريڪا کنڊ زهريلن جيتن جڻين کان مشھور آهي ۽ آفريڪا اچڻ کان اڳ Yellow Fever جھڙين بيمارين جون بچاءُ واريون سُيون هڻائي ايندا هئاسين. (۽ شايد اڄ تائين آفريڪا ويندڙ مسافر لاءِ زرد بخار جي سئي هڻائڻ ضروري آهي). ممباسا ۽ موپوتو جھڙن ماڊرن ۽ مشغول بندرگاهن ۾ نانگ بلائون، مرون مانگر ۽ زهريلا جيت ته نظر نه آيا پر مڇرن ڏاڍو پَٽيو. آفريڪا ۽ مڇر نه هجن ناممڪن ڳالهه آهي. بھرحال آفريڪا ڇڏي آمريڪا ڏي روانو ٿيڻ ۾ اها خوشي هئي ته مڇرن مان جان ڇٽي رهي هئي. توهان جو اهو ئي خيال هوندو پر آمريڪا پھچي اتي به مڇرن کي موجود ڏسي، اسان سڀ دنگ رهجي وياسين. اسان جو جھاز سج لٿي مھل هيوسٽن جي بندرگاهه ۾ هڪ جيٽيءَ سان اچي لڳو. هيءَ جيٽي شھر کان گهڻو پري هڪ فئڪٽريءَ جي پرائيويٽ جيٽي هئي جنھن فئڪٽريءَ مان اسان کي پاڪستان لاءِ ڪجهه سامان کڻڻو هو. F.W.E. جو ڪنٽرول روم مان ٽيليگرام ملڻ بعد جھاز جي مين انجن ۽ ان سان واسطو رکندڙ ننڍين وڏين انجڻين ۽ مشينن کي هڪ هڪ ڪري بند ڪيوسين. F.W.E. شارٽ فارم آهي ”فنشڊ وٿ انجنس“ جو. سو سڀ ميشنيون بند ڪري جھاز جي مٿين ڊيڪ (عرشي) تي بندرگاهه جو نقشو ڏسڻ لاءِ پھتاسين. هي بندرگاهه درياهه جي ڪناري تي فئڪٽريءَ جي ذاتي ملڪيت هو. ان قسم جي فئڪٽرين ۽ ڪارخانن جي هڪ ڊگهي قطار هئي ۽ هر فئڪٽريءَ کي پنھنجو پنھنجو ڌڪو (Jetty) هئي، جنھن تي آيل جھازن فئڪٽري لاءِ ڪچو سامان آندو ٿي يا تيار ٿيل سامان لوڊ ڪيو ٿي. درياهه ڪو سنڌو نديءَ جھڙو ويڪرو نه هو پر اونهو ضرور هوندو ۽ ويھارو فٽ کن اونهو ته ضرور ٿيندو جو اسان جي جھاز جو ڊرافٽ ان فئڪٽري جي جيٽي تي لڳڻ مھل 18 فوٽ کن هو. ڊرافٽ (Draft) جھاز جي اها اونهائي آهي جيڪا سمنڊ اندر آهي ۽ جھاز جي هيٺائين لوهي پليٽ (Keel) کان وٺي ان پليٽ تائين جي ماپ آهي جنھن کي سمنڊ جو سطح ڇُھي ٿو. ڊرافٽ مان جھاز تي چڙهيل مال جي وزن جي خبر پوي ٿي. گهڻي سامان چڙهڻ تي جھاز گهڻو هيٺ وڃي ٿو ۽ جھاز جو ڊرافٽ وڌي ٿو. ڪو زمانو هو ٻاهرن ملڪن کان آيل جھاز سمنڊ جهاڳي اسان جي سنڌو نديءَ ۾ اندر گهڙي ملتان تائين پھچي ويندا هئا. اهي ڪاٺ جا هلڪا ۽ گهٽ وزن وارا تانگها جھاز هئا سندن ڊرافٽ ايترو گهڻو نه هو. بئراجون ۽ ڪئنال اڃان نه ٺھيا هئا. سنڌو ندي عربي سمنڊ تائين پاڻيءَ سان ٽٻ هوندي هئي. هاڻ جھازن جو ڊرافٽ گهڻو رهي ٿو، سنڌو نديءَ ۾ سال جا ڇھه مھنا پاڻيءَ بدران ڌوڙ پئي اڏامي ۽ کوٽائيءَ جو نالو نشان ناهي. ڪراچي بندرگاهه کي اونهو رکڻ لاءِ ان جي کوٽائي (Dredging) ئي وڏي مشڪل سان ٿئي ٿي. سو اسان جي سنڌو ندي هاڻ نيويگيشن جي قابل نه رهي آهي. پر هيڏانھن آمريڪا ۾ يا ٻين ڪيترن ئي ملڪن جون ڪيتريون ئي نديون Navigation جي لائق آهن.
جھاز جي مٿاهين ڊيڪ تي بيھي نھار ڪيم ته هيوسٽن جي شھر ۽ بندرگاهه جون بتيون ڪافي پري هيون. درياهه جو پاڻي ڪارخانن مان نڪتل گند ۽ ڪيميڪل ڪري گدلو ٿيل هو ۽ وايو منڊل ۾ سخت بدبوءِ هئي. هي آمريڪا هو جنھن هاڻ صفائي سٿرائيءَ تي کڻي ڌيان ڏنو آهي نه ته ستر واري ڏهاڪي جي شروعاتي سالن تائين هتي جا درياهه گندگيءَ ۾ اڄ جي ڦليلي ۽ واڌو واهه جھڙا لڳا پيا هئا. سج لھي چڪو هو. هلڪي هلڪي اونداهه ٿي رهي هئي. چوڌاري ٻوڙهن مان مڇرن جي يلغار اسان جي جھاز ڏي ٿي رهي هئي. جهاز جون تيز ٻرندڙ مرڪري بتيون مڇرن لاءِ ڪشش پيدا ڪري رهيون هيون. پھرين ته اسان سمجهيو ته ڪي عام جيت آهن جيڪي خاص ڪري مينھوڳيءَ جي موسم ۾ پئدا ٿي پوندا آهن، پر پوءِ جڏهن غور ڪيوسين ۽ ٻه چار چڪ کاڌاسين ته خبر پيئي ته هي نڀاڳا مڇر آهن، جن سان سڄو ايشيا ۽ آفريڪا ڀريو پيو آهي. يڪدم ڪمرن جون دريون بند ڪرايونسين جيڪي جھاز جي ٻاهرين پاسي کلن ٿيون ۽ سڄي رهائش (Accommodation) جا بلوئر (پنکا) هلائڻ لاءِ هڪ جونئر انجنيئر کي چيم. ايئرڪنڊيشر هلائڻ جھڙي ته گرمي هئي ڪانه. دريون کولڻ سان حيدرآباد جھڙي هير لڳي رهي هئي جو هيوسٽن اٽڪل انهن ئي ويڪرائي ڦاڪن (Latitude) تي آهي جنھن تي سنڌ ۽ ملتان آهي. پر دريون کولڻ معنيٰ بکايل مڇرن کي دعوت ڏيڻ _ خاص ڪري سج لٿي مھل يا صبح ٿيڻ مھل ته گهر جا در ۽ دريون هرگز نه کولجن جو ان وقت مڇر تمام گهڻو چرپر ۾ رهي ٿو. سڄو ڏينھن ڪنھن ڪنڊ پاسي ۾ لڪيو پيو هوندو سج لھڻ سان ڊرنڪ (ماڻهن يا جانورن جو رت چوسڻ) لاءِ هٿ پير (يعني پرڙا) هڻڻ شروع ڪندو ۽ ٻيو وري صبح ٿيڻ مھل گهڻو پٽيندو آهي، جو هن کي اهو عقل آهي (ميڄالو کڻي نه اٿس)ته هاڻ سڄو ڏينھن روزي ۾ (يعني بک ۾) ڪاٽڻو آهي. جھاز جي ڪمرن (Cabins) جا در ۽ دريون بند ٿيڻ تي جيڪو ٻوسٽ ٿيڻ جو انديشو ٿئي ٿو اهو جھاز تي لڳل هوا جي وڏن Blowers ذريعي ختم ٿيو وڃي. بلوئر هروقت ٻاهر جي تازي هوا کي فلٽر ڪري ڪمرن ڏي موڪلين ٿا. سرديءَ ۾ انهن بلوئرن کي Exhaust Fans طور استعمال ڪري سگهجي ٿو. بلوئر کي ابتو هلائڻ سان ٻاهر جي هوا اندر ٿيڻ بدران اندر جي گئس ٻاهر نڪري ٿي جيئن ڪيترن گهرن جي رڌڻن ۽ ٽوائليٽن ۾ Exhaust Fans لڳل ٿين ٿا، جيڪي اندر جو دونھون ۽ بدبوءِ ٻاهر ڪڍن ٿا.
مڇرن جو آمريڪا ۾ هجڻ اسان لاءِ _ بلڪ سڀ کان گهڻو مون لاءِ تعجب جي ڳالهه هئي. آمريڪا ته هڪ ماڊرن ملڪ آهي. هڪ صاف سٿرو ۽ صحت جي اصولن تي هلندڙ ملڪ آهي. اڄ کان اڌ صدي اڳ اڃان اسان مئٽرڪ ته ڇا پرائمري اسڪول به پورو نه ڪيو هو ته اسان کان سال ٻه کن وڏي ڇوڪري جنھن سنڌيءَ جا ست درجا کن پورا ڪيا هئا تنھن کي نوڪري ملي وئي. اسان سڀ بيحد متاثر ٿياسين ته اسان جي هن پاڙي جي ڇوڪري جي جلد ئي پڙهائيءَ مان جان ڇٽي ۽ نوڪري به ملي وئي. هن کي جنھن کاتي ۾ نوڪري ملي هئي اهو ”مڇر مار کاتو“ سڏيو ويو ٿي. خبر پيئي ته آمريڪا جي سھڪار سان هي کاتو پاڪستان ۾ کوليو ويو آهي، جنھن هڪ خاص دوا ايجاد ڪئي آهي ۽ هاڻي تاڙيون وڄائي مڇر مارڻ بدران ان دوا (ڊي ڊي ٽي پائوڊر) جي گهٽي ۾ ڇڻڪار ڪرڻ سان مڇر مري ويندا. اسان جو پاڙيسري ڪلهي تي پمپ لڙڪائي ڦوهارو هڻندو رهيو. ٻڌوسين پئي ته هاڻ مڇرن جي کوٽ ٿي وئي آهي. چيوسين مڇر جي ختم ٿي ويا ته هن غريب جي نوڪري ختم ٿي ويندي، پر پوءِ ڪجهه سالن بعد اها خوش خبري (يا بڇڙي خبر) ٻڌيسين ته مڇرن جي ويجهه ٿي رهي آهي ۽ هنن تي D.D.T. اثر نٿو ڪري ۽ يقينن اها خوشخبري هئي ته اسان جي يار جو مستقبل روشن آهي ۽ سند س نوڪري اڃان قائم رهندي. ۽ پوءِ خبر پيئي ته هن جي پروموشن به ٿي آهي ۽ هاڻ آفيسر ٿي ويو آهي. اسان به مئٽرڪ انٽر ڪندا اڳتي وڌندا رهياسين ۽ هينئر ڪجهه سال ٿيا آهن جو ڳوٺ ويندي هن سان ملاقات نه ٿي آهي جو گهڻو ترسڻ نه ٿيو نه ته هميشه هن سان ملاقات ٿيندي هئي. الله کيس ۽ سندس کاتي کي وڏي حياتي ڏئي _ مڇرن ته هونءَ ئي اهڙو آب حيات پيتو آهي جو پيا جيئن ۽ جيئن! حضرت موسيٰ عليه السلام کي وفات ڪئي به چئن هزار سالن کان مٿي عرصو ٿي ويو آهي ۽ نمردو جنھن کي مڇر تنگ ڪيو هو اهو ته حضرت ابراهيم عليه السلام جي ڏينھن جو واقعو آهي. ۽ مڇرن جو جوڙو نوح نبيءَ جي ٻيڙيءَ ۾ به ضرور چڙهيو هوندو. ڪنھن چيو حضرت نوح عليه السلام ٻين سڀني کي ٻيڙيءَ ۾ چاڙهي ها پر ڪاش مڇرن جي ان جوڙي مان ڪنھن هڪ کي چپٽيءَ سان ماري خير جو ڪم ڪري ها. (پر پوءِ اسان جي پاڙيسريءَ کي ان ننڍي عمر ۾ نوڪري ڪيئن ملي ها ۽ اسان اڃان پڙهيو ئي پئي ته هو آفيسر ڪيئن ٿئي ها.)
بھرحال آمريڪا جي بندرگاهه هيوسٽن ۾ مڇر ڏسي مون کان رڙ نڪري وئي. هڪ پراڻي جھازيءَ چيو ”مڇر ڪٿي نه آهن؟ چين ۽ يورپ ۾ به آهن.“
”۽ پوءِ هي آمريڪا اسان ايشيا وارن کي ڇو دڙڪا ڏيندو وتي ته مليريا کي ختم ڪريو؟“ مون پڇيو.
”مليريا مڇر نه پر ان جي پيٽ ۾ رهندڙ جيوڙو (Parasite) پئدا ڪري ٿو. هنن سڌريل ملڪن مڇرن کي کڻي نه پر ان جراثيم کي ختم ڪري ڇڏيو آهي. نتيجي ۾ مڇر چڪ به هڻي ٿو ته به ڪنھن کي مليريا نٿي ٿئي.“ جھازي همراهه وراڻيو.
هيوسٽن ۾ اسان جو جھاز ٻه ٽي هفتا رهيو. هيوسٽن ۾ رهندڙ ڪيترن ئي پاڪستانين سان ملاقات ٿي. هڪ ته لاهور جو entomologist هو جنھن مڇرن جھڙن جيتن تي هتي جي مڪاني يونيورسٽيءَ ۾ ريسرچ ڪئي ٿي. هن مڇرن بابت ڪيتريون ئي معلوماتي ۽ دلچسپ ڳالهيون ٻڌايون ته مڇر اهو نڀاڳو ۽ نرڄو آهي، جيڪو سنڌ ۽ آفريڪا جھڙن گرم رڻ پٽن ۾ وڌي ويجهي سگهي ٿو ته ڪئناڊا جھڙن ٿڌن ملڪن ۾ به آرام سان رهي سگهي ٿو. ڍنڍن تالابن ۾ جتي جتي برف ڳري ٿي اتي هي آنا لاهي پنھنجي ڪٽنب قبيلي کي وڌائي ٿو. ملائيشيا، انڊونيشيا ۽ ڏکڻ آمريڪا جا جهنگل ته مڇرن لاءِ جنت آهن پر هڪ ڳالهه آهي، ان وقت کڻي نه پر هاڻ جڏهن دنيا نئينءَ صديءَ ۾ داخل ٿي چڪي آهي، ملائيشيا، سنگاپور جھڙن ملڪن ۾ مليريا جو مريض نظر نٿو اچي جيتوڻيڪ اسان جو ملڪ جنھن ۾ مٿين ملڪن کان گهٽ جهنگل آهن ۽ ورلڊ هيلٿ آرگنائزيشن (WHO) وارن پھرين اسان جي ملڪن ۾ مليريا ختم ڪرڻ جي مھم شروع ڪئي، ته به اسان اتي ئي بيٺا آهيون جتان شروعات ڪئيسين. اسان جو پاڙيسري هن سال (2002ع ۾)، 60 سالن جو ٿي رٽائرڊ به ٿي ويو آهي.
اسان جي ملڪن ۾ مڇرن (بلڪ مليريا) جي ڊپ کان يورپي ماڻهو ايندي ڊڄن ٿا. انگريزن جي راڄ ۾ ڪنھن انگريز جي انگلنڊ کان انڊيا، سري لنڪا، ڪينيا يا ملايا بدلي ٿيندي هئي ته جتي هو گهڻي پگهار، پروموشن ۽ عياشيءَ جو ٻڌي خوش ٿيندو هو اتي مڇرن ۽ مليريا کان هن جو ساهه ويندو هو. انگريزن ايترا هندستاني نه ماريا جيترا مڇرن انگريز ماريا يا ڀڄايا. چڱو جو پوءِ ڪوئينن جھڙي گوري ايجاد ٿي ۽ مليريا ۾ ڪجهه ٺاپر آئي. پر اها حقيقت آهي ته ايشيا جي ڪيترن هنڌن تي ڪيتريون ئي يورپي فرمون آيون ۽ جلد ئي ڀڄي ويون ان لاءِ اسان کي مڇرن جو ٿورائتو ٿيڻ کپي.
هيتي (Haiti) ۽ لوزيانا رياست جي فرينچن کان مڇرن جان ڇڏائي. چون ٿا ته 1801ع ۾ نئپولين بوناپارٽ 33 هزار فرينچ فوج ميسيسپي رياست کي فتح ڪرڻ ۽ هئتي ۾ لڳل بلوي (انقلاب) کي ٿڌو ڪرڻ لاءِ موڪلي _ جن مان 29 هزار فرينچ مڇرن جي چڪڻ ڪري هئڊي بخار (Yellow fever) ۾ وٺجي ويا ۽ وڙهي نه سگهيا. (مڇر نه فقط مليريا ۽ هئڊي بخار جا جراثيم کڻي هلن ٿا پر سليپنگ سڪنيس، اليفنٽاسز، Leishmanasis ۽ ٻين ڪيترين ئي بيمارين جا جراثيم پڻ کڻي هلن ٿا.)
اڄ به ڪو انگريز يا يورپي اسان جھڙن ملڪن ۾ اچي ٿو ته هن جي حڪومت يا ٽوئرسٽ کاتو کيس مڇرن کان بچاءُ ڪرڻ لاءِ وڏي تاڪيد ڪري ٿو. اسان کي به مڇرن جو شايد اهڙو خوف نه رهي ها پر اسان جي پراڻي ڪاليج (ڪئڊٽ ڪاليج پيٽارو) جي انگريز پرنسپال ڪرنل ڪومبس جي نظر ۾ اسان (شاگردن) کي مڇرن کان بچائڻ وڏي ايجنڊاهوندي هئي. مڇرن (ٻين لفظن ۾ مليريا) کان بچڻ لاءِ اسان لاءِ هن ٽي شيون ضروري ڪري ڇڏيون هيون . سج لٿي کان پوءِ جوراب پائڻ ضروري هئا (باقي جسم ته ڪپڙڻ سان ڍڪيل هوندو ئي هو، پر جورابن ذريعي پير ڍڪڻ به ضروري هئا)، ٻيو مڇرداني ۾ سمهڻ ضروري هوندو هو ۽ ٽيون هر اربع تي رات جي مانيءَ سان گڏ پئلوڊرين نالي گوري کائڻِ ضروري هوندي هئي، جنھن گوري جو هفتو کن اثر رهندو هو_ يعني تن ڏينھن جي مڇرن تي. (اڄ جا مڇر وقت سان گڏ ماڻهوءَ جو مقابلو ڪندا اچن. هيڏانھن حضرت انسان سندن مارڻ لاءِ ڪا دوا يا گوري ايجاد ڪري ٿو ۽ هوڏانھن مڇر پنھنجو پاڻ ۾ ان جي مقابلي لاءِ Resistance Power پئدا ڪن ٿا). بھرحال ڪاليج جي ڏينھن ۾ ڪنھن شاگرد کي مليريا ٿيندي هئي ته هن کي ڪاليج جي اسپتال ۾ يا حيدرآباد جي CMH (ڪمبائينڊ ملٽري اسپتال) ۾ علاج لاءِ داخل ڪيو ويندو هو. هفتي اڌ بعد صحتياب ٿي موٽڻ تي هن کي گلن جا هار ته نه پاتا ويندا هئا، پرهفتو کن سزا خاطر ايڪسٽرا ڊرل ڪرائي ويندي هئي، جو بقول انگريز پرنسپال جي ڇوڪري پئلوڊرين گوري نه کاڌي هوندي يا پير اگهاڙا ڪيا هوندائين يا سمهڻ کان اڳ مڇردانيءَ مان مڇر نه ڪڍيا هوندائين. ان ڪري کيس علاج بعد ان سُستيءَ جي سزا ملڻ کپي.
مڇرن جون ڪجهه دلچسپ ڳالهيون هڪ ٻن رسالن ۾ به پڙهيون اٿم. مڇر گهڻو ڪري گرم رت واري کي ڏنگين ٿا. يعني انسان، جانور، پکين کي. (مڇيون ٿڌي رت Cold Bllod واريون سڏجن ٿيون. جو هنن جو ٽيمپريچر پاڻيءَ جي ٽيمپريچر مطابق رهي ٿو.) مڇرن ۾ نر نه پر رڳو مادي رت چوسي ٿي. ان ڪري مليريا جھڙين بيمارين جي ذميوار فقط مادي مڇر آهي. دنيا ۾ مڇر جون 3000 کن جنسون آهن. هڪ خاص قسم جي گرمائش، گهم ۽ ڪاربن ڊاءِ آڪسائيڊ مڇر لاءِ ڪشش پئدا ڪري ٿي. ڪنھن شيشي جي بوتل ۾ مڇر هjن ته وات مان نڪرندڙ ڪاربن ڊاءِ آڪسائڊ ان بوتل ۾ هڻو. CO2 جي خوشبوءِ سونگهي هو مست ٿي ويندا. وس پڄين ته شيشي جي بوتل کي به ڏنگ هڻي رت چوسي وٺن. مڇرن کي ڪارو رنگ وڻي ٿو. ڪارن ڪپڙن جي ڀرسان گهڻا مڇر نظر ايندا. هو ڪارن ۽ اونداهن هنڌن تي وهڻ پسند ڪن ٿا. ڪجهه ڌپن کان ڀڄن ٿا ته ڪجهه خوشبوئون پسند ڪن ٿا. خاص ڪري رت (Hemoglobin) جي ۽ پگهر (Amino Acids) جي.
مڇر هميشه هوا جي رخ خلاف ڀڄن ٿا. ڪجهه مڇر ڏينھن جو به هلن ٿا نه ته گهڻو ڪري صبح ٿيڻ مھل ۽ سج لٿي مھل Active رهن ٿا. گهر جي در درين تي ڄاري لڳل آهي ۽ ڪنھن ريت مڇر گهر ۾ اچي ويا آهن ته انهن کي مارڻ جو آسان طريقو ۽ وقت صبح ساجهر آهي. هو ان دريءَ جي ڄاريءَ تي اچي وهندا جنھن جي ٻاهران هو ا اچي رهي هجي. ڇو جو هو هوا جي مخالف رخ ڏي اڏامن ٿا.
مڇر جي رت چوسڻ جي ڏنگ (Proboseis) ۾ هڪ سئي نه پر ڇھه سيون ٿين ٿيون. چار سيون ڪارائيءَ وانگر ڪترڻ ۽ جسم ۾ سوراخ ڪرڻ لاءِ آهن. پنجين رت چوسڻ لاءِ ۽ ڇھين سئيءَ ذريعي مڇر هڪ خاص قسم جي پڪَ (Saliva) ڪڍندو رهي ٿو جيڪا Anticoagulant آهي ۽ رت کي ڪڙي ٻڌڻ کان بچائي ٿو. اها پڪَ مڇر جي پيٽ ۾ موجود مليريا، هئڊي بخار يا ڊينگي (Dengue) بخار جا جراثيم انسان جي رت ۾ داخل ڪري ٿي. مڇر چڪ هڻڻ کان اڳ هڪ خاص قسم جي پاڻيٺ ڪڍي ٿو جيڪا هڪ قسم جي Local anaesthesia آهي ۽ توهان کي سندس ڏنگ جي خبر نٿي پوي. مڇر چڪ هڻي، رت چوسي روانو ٿيو وڃي ان بعد ان سالوشن جو اثر ختم ٿئي ٿو ۽ توهان کي چڪ واري هنڌ تي سوڄ ۽ خارش محسوس ٿئي ٿي. پر جي اتفاق سان مڇر جي ان آپريشن مڪمل ڪرڻ کان اڳ توهان جي نظر پئجي وڃي ۽ توهان مڇر کي اتان ڀڄائيندائو ته هو ڄڻ چريو ٿي پوندو. ور ور ڏئي ان ساڳي هنڌ تي Land ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو جنھن کي هن چڪڻ لاءِ کيرو ڪيو هوندو.
انگريزيءَ جو لفظ Mosquito اسپيني زبان تان آهي جنھن جي اسپيني ۾ معنيٰ ”ننڍڙي مک“ آهي. هڪ انڊين رسالي ۾ ويجهڙائيءَ ۾ پڙهيو هوم ته اهو لفظ سنسڪرت جي لفظ ”ماشاڪا“ مان نڪتو آهي. بھرحال سندس نالو کڻي ڪھڙي به زبان مان نڪتو هجي پر اسان جو رت سو نه ڪڍي. ڪنھن چيو رت به ڀلي کڻي چوسي پر گهٽ ۾ گهٽ ڪنن اڳيان ڀُون ڀُون ڪري اسان جي ننڊ ته نه ڦٽائي. نه فقط عام ماڻهو پر حڪومتون به هن جانور مان بيزار آهن جن جي بجيٽ جو وڏو حصو هن جي ختم ڪرڻ لاءِ مختلف دوائن ۽ ڪيميڪلن ۾ ضايع ٿئي ٿو. ٻي وڏي لڙائيءَ کانپوءِ يڪدم ڊي ڊي ٽي (Dichoro Dihenyl Trichloroethane) ايجاد ٿي. ان بعد بي ايڇ سي (Benzehexachloride) تي ٻڪ ٽڪن جا ضايع ٿيا ۽ مڇر پھرين ڌڙا ڌڙ مرندا ويا ان بعد هو Resistant ٿي ويا ۽ دوا جو هنن تي ڪو اثر نه ٿيو ۽ هاڻ Malathion نالي مڇر مار دوا استعمال ٿي رهي آهي. پر انسان جو مڇر جي مقابلي ۾ حال ان ڪارٽون وانگر آهي جنھن ۾ هڪ همراهه مڇر مارڻ جي چڪر ۾ ڪمري ۾ فلٽ هڻندو رهي ٿو، پر مڇر مرڻ کان اڳ دوا جي زهريلي اثر کان هو پاڻ بي هوش ٿي ڪري پوي ٿو. مڇر هن جي ٻانھن تي لھي هن جو رت چوسي ٿو.