1
بس ھڪڙو ئي ڪم ھوندو ھو، وڏي ادي جي گھر واري جو سول اسپتال مان سروس بڪ وٺڻ
جئين باقي زندگي اديءَ ۽ ٻارڙن جو پينشن تي گذر سفر ٿي سگھي.
مسلسل ڇھن ستن مھينن کان پيو اسپتال جا ڌڪا ٿاٻا کائيندو ھوس، روز ڪلارڪ ھڪ نه ٻيو بھانو ڪري موٽايو ڇڏي، بھاني جو ڪارڻ رشوت ھئي جيڪا سڌي يا اڻ سڌي طرح ڪلارڪ مون کان کوڙ دفعا گھر به ڪري چڪو ھو، لڳ ڀڳ ڏھ ٻارھن ھزار
تڏھن اديءَ وٽ ايترا پيسا ڪونه ھا ۽ مان سدائين کيسا خالي مير موالي لڳو وتندوھوس.
وڏي اديءَ جي گھر واري کي وفات ڪئي ٽي سال گذري چڪا ھا، گھر وارو سول اسپتال ۾ ڊسپينسر ھو، وڏو مذاقي ماڻهو ھو، سڄو اسٽاف ھن جي مذاحيه مزاج کان گھڻو متاثر ھو.
ھڪ رات اڌ رات ڪو ايمرجنسي ڪيس آيو ھو، وڏو ڊاڪٽر وارڊ جي ڪنڊ ۾ اسٽريڪچر تي ستو پيو ھو، انھن پڇيو ’’ايمرجنسي ڪيس آ ، ڊاڪٽر ڪٿي آھي؟‘‘ سڀ ڊسپينسر پريشان ٿي ويا ته ھن مھل ڊاڪٽر کي ڪير اٿاري ۽ ھنن کي منھن ڪئين ڏجي، ھڪڙي ڊسپينسر چيو، ’’اسان موجود آھيون باقي ڊاڪٽر ته ڪونھي، ڊاڪٽر ته موڪل تي آ.‘‘
انھن مان ھڪڙي ڊاڪٽر کي سڃاڻي ورتو. چيائين، ’’ھو جو ستو پيو آھي،‘‘ تنھن تي ھن ڦورن چيو ’’ابا! اھو ھمراھ سرون وجھندو آ، غريب ٿڪجي پيو آ، تڏھن سمھي پيو آ.‘‘
باقين کان ڦڪو ٽھڪ نڪري ويو. جلدي چيائين ’’ادا! توھان گھٻرايو نه ڊاڪٽر آھي اٿاريانس ٿو‘‘ ۽ پوءِ ڊاڪٽر کي وڃي اٿاريائين
پاڻ ھاءِ بلڊ پريشر جو مريض ھو. ھڪ دفعو اديءَ سان ڪچھري ڪندي کيس کي چوندي ٻڌو ھوم، ’’سڪينا! ڏسجان ھڪ ڏينھن منھنجي دماغ جي نس ٽٽي پوندي ۽ مان اچانڪ مري ويندس.‘‘
اديءَ چيو ھو، ’’خير گھرُ. ڇو ٿو اھڙيون ڳالھيون ڪرين ھڪ خُدا ۽ ٻيو توکان سواءِ اسان جو ڪير آھي...‘‘
۽ ٿيو به ائين، ھڪ ڏينھن اچانڪ دماغ جي نس ٽٽي پئي ھئس، غسل مھل به نڪ مان رت پئي وڙھو. ملان گھڙي گھڙي نڪ ۾ تازي ڪپهه پئي وڌي، دفنائڻ مھل به ڪفن رت سان رڱيل ھو.
پوئتي ٻه نياڻيون ڇڏيائين.
انھي صدمي ۾ وڏو ڀاءُ حسن به ڪجهه وقت کان پوءِ وفات ڪري ويو ھو
سور مڙوئي سور، پر سورن مٿان پُور، لھندا ڪئين نه لطيف چوي
ڀاءُ جي پُورن الاءِ ڪھڙا اندر ۾ اچي وڍ وڌس، سڄي سڄي رات ڀاءُ کي پڪاري پيو زار قطار روئندو ھو.گھر جي ھڪ ڪنڊ کان ٻئي ڪنڊ تائين پيو ھلندو ھو، ڪا پھر ننڊ نه ايندي ھئي
ھڪ ڏينھن اچانڪ رت جون اُلٽيون ڪرڻ لڳو. وات مان جگر جا ٽڪڙا ٻيرا ٻيرا ٿي ٿي نڪتا
آخري لمحي به ادا ادا ڪندو رھيو…..
مُنڪر ۽ نڪير کي جڏھن ڏٺائين
اڳيان اٿي ان کي پنھون پڇيائين
ادا اتائين ڪو ويو ساٿ سڄڻ جو.
(شاھ)
اديءَ ٻڌايو ھو، گھر واري جي وفات کان مھينو ڏيڍ اول ٻنھين ڀائرن ۾ ڪنھن ڳالهه تان اڻبڻت ٿي پئي ھئي، ٻئي ڀائر پاڻ ۾ ڪونه ڳالھائيندا ھا، اچانڪ ڀاءُ جي موت جو صدمو اندر سڄو ڪپي ڪوري ڇڏيو ھو
کيس جي وڏي ڀاءُ جي وفات کان پوءِ ادي ستت پنھنجو گھر ڇڏي اسان سان گڏ اچي رھي ھئي.
تڏھن کان روز سول اسپتال جا ڌڪا ٿاٻا کائڻ لڳو ھوس، دير تائين اسپتال جا ڌڪا ٿاٻا کائي جڏھن بک ورائيندي ھئي ته مائٽ مختيار وٽ سبزي منڊي ھليو ويندو ھوس.
مختيار سيٺ مٺل وٽ منڊي ۾ منشي آھي، سيٺ مٺل سبزي منڊي جو صدر آھي.
مختيار وٽ وڃي ڪا گھڙي دم پٽيندو ھوس، ماني جو ٽائيم ھوندو ھو ته، گڏ ماني گرھ به کائي وٺندو ھوس يا وري مختيار چانهه چڪو پياري وٺندو ھو ۽ سج لٿي جو ٻئي ڳوٺ گڏيا ويندا ھئاسين.
منڊي ۾ صبح جي ٽائيم واڪ لڳي، سڄي منڊي دلالن جي واڪ سان پئي گونجندي ھئي.منجھند ڌاري سڀ واپاري پنھنجن پنھنجن دڪانن اندر ھليا ويندا ھا ۽ شام جو سڀ واپاري چوڌري دلال جي دڪان اڳيان سرن جي وڏي دڪي تي ويھي واپار جو ڳالھيون ڪندا ھا يا گار گند ڪچا چرچا
چوڌري دلال جھڙو ڪارو ڪٺ، ڇاھين مھون، سڄو بي ڊولو صفا ڪنھن کي نه وڻي، سڀ واپاري سڏينس دلا!
پر چوڌري به سڀني سان ڪتي واري ڪري،
’’اڙي دلو مان آھيان يا ڀڙوا توھان آھيو،
توھان مان ڪھڙا غيرتي آھن، جن جي رنن جا مون اڳٺ ناھن ڇوڙيا، ڪو ھڪڙو چوي اسان جي ذات جي توسان ڪا رن کريل ناھي!
وڃي پڇو پنھنجن رنن کان ته منھنجي اڳٺ کي ڳنڍيون گھڻيون ڏنل ھونديون آهن
نڪ پتو ڪونه اٿو باقي سڀ ڪجهه اٿوَ! ‘‘
۽ پوءِ وڏو ٽھڪ ڏئي کلي پوندو ھو. سڀ ڪو پيو ڦڪو مٺو ٿيندو ھو
چوڌري سڀني جي منھن تي پيو تئو مليندو ھو
ان ڳالهه کان ڪو به انڪاري نه ھو ته چوڌري رنڊي باز ناھي!
چوڌري وٽ گھڻن شريفن جي شرافت جا راز لڪل ھا، الاءِ ڪيتريون عورتون سبزي منڊي دڪان تي ملڻ اينديون ھيون، الاءِ ڪھڙين ڪھڙين ذاتين جون، پر چوڌري گار سڀني کي قوم جي ڏيندو ھو.
چوڌري اڪثر منجھند ڌاري شھر واري اوطاق تي وڃي آرامي ٿيندو ھو.
سڀني جو چوڻ ھو، اُھو ٽائيم رنون نوٽن تي سمھاري عياشي ڪرڻ جو ھوندو آھي،
شامڙي ڌاري ڳوٺ ويندي ھڪ دفعو مختيار کان پڇيو ھوم، ’’چوڌري کي ڪو چوڻ وارو ڪونھي، سڀني کي ذات ۽ قوم جي گار ٿو ڏئي.‘‘
چوڻ لڳو ’’چوڌري جا وزيرن منسٽرن آءِ جي، ڊي آءِ جي، وڏن وڏن آفيسرن سان واسطا آھن، ڪير چوندو، ڪنھن جي مجال!
تڏھن ته ڀونڪي ٿو، حُجت ڪندا ته حُجت ڪندو‘‘
چيم ’’بي شرمي جي حد آ، اھيا حُجت آ !! ‘‘
وڌيڪ پڇيم، ’’مختيار چوڌري جو نه منھن نه مھانڊو، ڏيڏر سان ايتريون رنون ٺھنس ڪئين ٿيون!؟‘‘
’’سڀ پيسي جو ڪمال آ،‘‘ تڪڙو جواب ڏنائين
’’ھاڻ ته تر جي منسٽر جي رن اچي کري اٿس، صفا مَست ٿي پئي اٿس، ڏاڍو مال ٿي لٽائيس! منسٽر ھتي رھي ڪونه بنگلي کي گھر بڻايو ويٺو آ ڀاڳ وارن جا گابا ئي ڍڪا!‘‘
چيم، ’’امير ماڻھن جا اميراڻا شوق، وڃي ڍنڍ جي تري ۾ پون پنھنجو ڇا! ‘‘