17
ڊگھي سفر کان پوءِ ڪامريڊ دري کان ٻاھر جو منظر ٿو پَسي، ٽرين جبل جي لَڪن کان ٿيَ گذري، پريان ڏُور سج نئين صبح جو آغاز ٿي ڪيو.ڪو پکين جو ولر ماڳ کان ٿي اُڏاڻو، پرتي رڍن جو ڌڻ ڪچي دڳ تان ڌوڙ اُڏائيندو اڳتي ٿي وڌيو. ڪي ناريون ولر ڪيو گاھ پٺي لاءِ ٿي ويون، گھڻو پرتي ڪو پوڙهو هاري ڏاندن جو ھر ٿي ڪاھيو.
ڪامريڊ ھڪ نظر سھراب تي وڌي بلڪل سامھون واري سيٽ تي سھراب اڃان ننڊ جي خمار ۾ ھو.
ھي سوچي ٿو، ’’بس ايترو ئي سڪون ھجي ٿو اسان ڪامريڊن جي زندگي ۾! ‘‘
ڪامريڊ ٻيھر دري کان ٻاھر جھاتي ٿو پائي، وڻ ٽڻ ٻوٽا الوداع الوداع ڪندا نمي سلام ڪندا پُٺ تي ٿي موٽيا، پريان ڏور ڪچيون ڪکائون جھوپڙيون ٿي نظر آيون، ائين ڀانيائين ڄڻ ڏور ڏورڪٿي ھن جي محبوبا ھن جو اوسيئڙو ڪندي ھجي، ھو ھن کي پڪاري ٿي، ھن جون واٽون واجھائي ٿي .
ھن کي محبوبه سسئي ياد ٿي پوي.کيسي مان سگريٽ ڪڍي سگريٽ دکائي ٿو.ھڪ وڏو ڪش ٿو ھڻي، دونھون لاٽون ڪري دري کان ٻاھر وکري گم ٿي ٿو وڃي، ھن کي ڪنھن ڏاھي جو قول ياد ٿو پوي، ’’ڪامريڊن جون محبوبائون ناھن ھونديون، ھو سگريٽ جي ڪڪوريل دونھين سان عشق ڪندا آھن!‘‘
سگريٽ جو ٻيو ڪش ھڻي وات مان دونھون ڇڏي ٿو، دونھون لاٽون ڪري وکري ٿو وڃي.
ھڪ نظر ٻيھر سھراب ڏي ڏسي ٿو، ھو اڃان به ننڊ جي آغوش ۾ آھي، ھي پنھنجي ناڪام محبت تي سوچي ٿو:
’’عشق ۾ حاصلات ڪٿي آ، عشق ۾ ته فراق ئي فراق آ
محبت ۾ لذتون عاشقن جي تقدير ۾ ئي ناھن لکيل ھونديون، محبت جون لذتون انھن جي نصيب ۾ ھونديون آھن، جيڪي خواھشن جي تابع ھوندا آھن. جيڪي زندگيءَ جو مقصد کڻي ٿا اچن، انھن جون خواھشون حسرتن جي گهاڻي ۾ سدائين پيڙجنديون رھنديون آھن.
ھن ڌرتي تي پيار محبت ھميشه قائم رھي، انھي ڪري ئي ته، عاشقن پنھنجي جانن جا نذرانا ڏنا آھن ته پوءِ محبت ۾ حاصلات جي خواھش ڇو! ‘‘
ھڪ نظر وري سھراب کي ڏسي ٿو، سھراب اکيون مھٽي ڪامريڊ کي ڏسي ٿو. اٿي در وٽ بوگي کي ٽيڪ ڏئي ٻاھر جو منظر پَسي ٿو، ڪا گھڙي بيٺو رھي ٿو، ٽرين تيزي سان اڳتي وڌندي ٿي رھي، واپس اچي پنھنجي جاء تي ويھي ٿو رھي.
ڪامريڊ گھري سوچ ۾ ٻڏي ٿو وڃي، وڌيڪ سوچي ٿو:
’’ڪنھن جي ھجڻ يا نه ھجڻ سان ڪنھن کي ڪو فرق ڪونه ٿو پوي، ھر ماڻهو صرف پنھنجي ذات سان تعلق رکي ٿو، جئين انسان اڪيلو آيو آ، تئين ئي انسان کي اڪيلو واپس وڃڻو آ، پوءِ ھي پيار محبت محَض تماشو ئي ته آھي!
يا وري ھُن (خدا) ماڻهو جو وجود جوڙي ان کي ٻه اڌ ڪري ڇڏيو آھي
ماڻهو پنھنجي اڌ وجود جي ڳولا ۾ عمر ڀر ڀٽڪندو رھي ٿو، انھي پنھنجي اڌ وجود کي پسڻ تائين ماڻهو اڻپورو رھي ٿو.
ھن ڄاڻي ورتو مجازي عشق، حقيقي عشق جي معرفت آھي!
غريب مسڪين اٻوجهه بيوس لاچارن سان پيار ڪرڻ ئي خدا سان پيار ڪرڻ آھي، انھن جي درد تڪليفن کي پنھنجو درد تڪليفون سمجھڻ ئي حقيقي عشق آھي.
زندگي ۾ آھن رڳو ڏک ۽ ڏوجھرا، دردن ۽ پيڙائڻ جو نانء آ زندگي، نجات فقط موت ۾ آ ! ‘‘
ڪامريڊ اڃان خيالن ۾ گم ئي ھوندو آھي ته، ٽرين اچي ڄامشورو اسٽيشن تي بريڪ ٿي ھڻي.
انھي ڪمپارٽمينٽ ۾ ڪي ڪاليج جون ٻه ڇوڪريون تڪڙيون چڙھي ٿيون پون، ھنن جي ھٿن ۾ بيگ ٿيلھن سان گڏ ڪافي ڪجهه ٻيو به سامان به ھجي ٿو، ڪمپارٽمينٽ ۾ ڪا به سيٽ خالي نظر نه ٿي اچين ته ھي ٻئي ڄڻيون سامھون واري ٻئي ڪمپارٽمينٽ ۾ وڃي سيٽ تي ويھي ٿيون رھن.
شايد ھنن کي يونيورسٽيءَ کان ڇٽي جو پيرڊ مليل ھو، جيڪي واپس گھرن ڏانھن ٿي موٽيون. ڪامريڊ ھڪ نظر انھن ڇوڪرين تي وجھي ٿو، ڪنڌ جھڪائي ٿو ڇڏي.
پٺيان تڪڙا ٻه ٽي پٺاڻ ڇوڪرا چڙھي ٿا پون، ھڪ نظر ڪمپارٽمينٽ ۾ ويٺل ماڻھن تي وجھي اڳتي وڌي سامھون انھن ڇوڪرين واري ڪمپارٽمينٽ ۾ ھليا ٿا وڃن .
ٽرين اسٽيشن تي اسٽاپ ڪيو ته سھراب سيٽ تان اُٿي ھيٺ لھي ٿو وڃي، ٿڌي پاڻي جي ٽانڪي مان ھٿ منھن ڌوئي ٻُڪ پاڻي جو پيئي ٿو وٺي، ڪجهه دير ۾ ٽرين ھلڻ لڳي ٿي ته سھراب تڪڙو ھلندو اچي ٽرين ۾ چڙھي ٿو پوي، واپس پنھنجي جاءِ تي وڃي ويھي ٿو رھي.
ٽرين وِسل ڏيندي ھوريان ھوريان اڳتي وڌڻ لڳي ٿي، کن پل لاءِ ڪامريڊ ماضي جي پاتال ۾ ھڪ دفعو ٻيھر ٻڏي ٿو وڃي.
ھن جيون جي چئو واٽي تي، ڪي يار مليا ھا قرب منجھان
وقت جو اھڙو واءُ لڳو، ڪو ڪاڏي ويو ڪو ڪاڏي ويو
ھڪ ٻيڙي ھئي سا ٻڏندي رھي، تاڪ ان جا ترندا ويا
ھڪ ولر ھو سو وڇڙي ويو، ڪو ڪاڏي ويو ڪو ڪاڏي ويو
ڪو ياد ڪندين ئي وسري ويو، ڪو وسري وسري ياد رھيو
ڪو پيار ڏيندين ئي وسري ويو، ڪو درد ڏيندي ڀي ياد رھيو
بس ياد اچي ماضي ويو، وقت ھو ڪو گذري ويو
ڪامريڊ جي اکڙين مان ٻه لُڙڪ ٽمي جھولي ۾ جذب ٿي ٿا وڃن، ٻنھي اکڙين مٿان آڱريون ڦيري ٿو ڇڏي.
ٽرين تيزي سان منزل طئه ڪندي اڳتي وڌندي ٿي رھي.
ڪامريڊ اڃان ماضي جي پاتال ۾ گوتا پئي کاڌا. سھراب اٿي اچي ڪامريڊ جي ڪلھي تي ھٿ رکيو، کن پل ۾ ڪامريڊ ماضي کان مستقبل جي سفر تان موٽي آيو، ھن چتائي سھراب کي ڏٺو، سھراب اطمينان سان اکيون ڇنڀيون.
اوچتو سامھون واري ڪمپارٽمينٽ ۾ ڇوڪرين جو ھُل ھنگامو وڌيو.
پٺاڻ ڇوڪرا انھن ڇوڪرين سان ڇيڙڇاڙ ڪرڻ لڳا ھا، انھن ڇوڪرين پٺاڻ ڇوڪرن جي بدتميزي تي ڇڙٻون ٿي ڏنيون، پر پٺاڻ ڇوڪرا انھن ڇوڪرين سان وڌيڪ بدتميزي ڪرڻ تي لھي آيا، ھنن ڇوڪرين جي ٻانھن ۾ وڃي ھٿ وڌا، وڌيڪ زور زبردستي ڪرڻ لڳا.
سھراب تکو ڇوڪرين واري ڪمپارٽمينٽ ۾ ھليو آيو.
پٺاڻ ڇوڪرن کي ڇڪي پوئتي ڪيو،
’’ڇا تي بدتميزي ٿا ڪيو؟‘‘
ھڪ پٺاڻ سھراب کي ڌڪو ڏنو، ’’پيچهي ھٽ!‘‘
سھراب دير نه ڪئي گريبان ۾ ھٿ وجھي يڪو ڌوڪيندو وڃي بينچ تي دسيس، ٽي چار ٺونشا منھن وارا وھائي ڪڍيس.
ٻيا ٻه پٺاڻ ڇوڪرا تڪڙا اڳتي وڌي پٺيان سھراب جي ڪالر ۾ ھٿ وجھي ڌڪ ھڻڻ لڳا.
ڇوڪريون خوف کان ھٽي پوئتي ٿي بيٺيون، ڪجهه مسافر چپ چاپ سمورو تماشو ڏسڻ لڳا.
ڪامريڊ ڊوڙندو پويان پھتو، انھن ٻنھين پٺاڻ ڇوڪرن کي ڪالرن ۾ ھٿ وجھي ڇڪي پوئتي سٽيو، ٻئي پٺاڻ پٺتي وڃي ڪريا، ڪامريڊ سٽ ڏئي وَر مان پسٽل ڪڍي ٻنھين مٿان تاڻي ورتو.
’’سوئر! اسان جي ڌرتيءَ تي اسان جي لڄن سان ڇيڙ ڇاڙ ڪندئو!‘‘
ڪامريڊ ٻنھي پٺاڻن کي ٻه ٽي مٿي وارا بٽ وھائي ڪڍيا.
ٻنھي جي مٿن مان رت سيمو ڪري لوندڙين کان ٽمڻ لڳو ھو، ٻئي ڄڻا مٿي کي ھٿ ڏئي دانھون ڪرڻ لڳا،
’’يارا ھمين مت مارو! غلطي ھو گئي معاف ڪر دو!‘‘
ڪامريڊ کي منٿون ايلازون ڪرڻ لڳا، پنھنجا ھٿ جوڙڻ لڳا.
سھراب ان پٺاڻ کي منھن وارا ٺونشا ھڻي سڄو منھن رتو رت ڪري ڇڏيو ھو. ٻنھي ڄڻن پٺاڻن جي بري حالت ڪري ڇڏي ھئي، ڪامريڊ ڪپڙا ڇنڊي پسٽل وَر ۾ ھڻي ڇڏيو، سھراب اٿيو انھي پٺاڻ ڏي تڪيندو پٺ تي ھٽندو اچي ڪامريڊ جي ڪلھي تي پنھنجي ٻانھن ڦيري ڇڏي، ٻئي ساڳي ڪمپارٽمينٽ ڏي موٽڻ لڳا ھا.
ٻنھي ھڪ نظر ڇوڪرين ڏي ڏٺو، ڇوڪريون خاموش ٽرين جي ڊٻي کي ٽيڪ ڏيو ٻنھي کي ڏسنديون رھيون، ٻنھي ڇوڪرين جي اکڙين ۾ عجيب قسم جي چمڪ تري آئي ھئي.
ھاڻ ٽرين ذري گھٽ ڪوٽڙي اسٽيشن کي اچي ويجھو پھتي ھئي، جئين ٽرين جي رفتار گھٽ ٿي ته، ڪامريڊ سھراب هلندي ٽرين مان ڦٽ پاٿ تي لھي ويا، ٽرين اچي اسٽيشن تي بريڪ ڏني.
ھي ٻئي تڪڙا تڪڙا فٽ پاٿ تي ماڻھن جي ڀيڙ کي چيريندا اڳتي وڌي نڪتا، فٽ پاٿ تان لھي ور وڪڙ رستا ڏئي ريلوي ڦاٽڪ تي چڙھيا، اتان ھڪ لوڪل سوزوڪي ۾ ويٺا، سوزوڪي اچي حيدرآباد سينٽرل جيل اڳيان لاٿو، اتان رڪشو پڪڙي بدين اسٽاپ تي اچي رسيا، بدين اسٽاپ تان بس پڪڙي لاڙ پار جو رُخ ڪيو