باب چوڏهون: ڪئنڊيڊ جو قسطنطنيہ ڏانهن سامونڊي سفر
”ڪاش ائين هجي ها! مارٽن چيو.
”پر يار“ ڪئنڊيڊ چيو اسان کي وينس ۾ جيڪو واقعو درپيش آيو، سو ڪجهہ قدر رومانوي نوعيت رکي ٿو. اهڙي ڳالھہ تہ اڳي ڪڏهن بہ نہ ٻڌي وئي ۽ نہ ڏٺي وئي تہ تخت تان لٿل ڇھہ بادشاھہ هڪ ئي عامياني قسم جي مسافرخاني ۾ گڏجي وڃي هڪ ئي ميز تي ماني کائين.“
” اها ڳالھہ انهن ڳالهين کان ڪا وڌيڪ غيرمعمولي ناهي.“ مارٽن چيو، ”جيڪي هن وقت تائين اسان جي سامون اچي چڪيون آهن، بادشاهن جو تخت تان لهڻ انهن جي لاءِ هڪ معمولي ۽ عام رواجي ڳالھہ آهي، باقي جيسين اسان جي لاءِ انهن سان گڏجي ويهي ماني کائڻ ۾ عزت جي ڳالھہ آهي، تہ اها اهڙي تہ خسيس ۽ معمولي ڳالھہ آهي، جيڪا ڪنهن توجھہ جي لائق ئي ڪانهي.“
ڪئنڊيڊ جهاز تي اڃا چڙهيو ئي مس هو تہ ڊوڙي وڃي پنهنجي پراڻي وفادار نوڪر، ڪئڪامبو جي ڪنڌ تي چڙهيو چڱو ڀلا، هن چيو، ”ڪيونيگونڊي جو ڪهڙو حال احوال آهي؟ ڇا، هوءَ اڃا بہ حسن ۽ خوبصورتي جو اهوئي معجزو آهي؟ ڇا، هوءَ اڃا بہ مون سان محبت ڪري ٿي؟ هوءَ آهي ڪئين، بنا ڪنهن شڪ شبهي جي، تو هن لاءِ قسطنطنيہ ۾ ضرور ڪو محل خريد ڪيو هوندو؟
”منهنجا پيارا آقا“ ڪئڪامبو جواب ڏنو، ”ڪيونيگونڊي اڄ ڪلھہ هڪ شهزادي جي لاءِ پروپونٽرز ندي جي ڪپن تي ويهي ٿالهيون ڌوئيني اهي، جنهن وٽ ڌوئارڻ لاءِ تمام ٿوريون ٿالهيون آهن، هو هڪ قديم زماني جي خودمختار بادشاھہ نالي راغوتسڪي جي گهر جي ٻانهي آهي، جنهنکي ترڪ اعظم نظربندي ۾ گذاري ڪرڻ لاءِ وظيفي طور ٽي ڪرائون روزانو ڏئي ٿو. پر جيڪا ڳالھہ سڀ کان وڌيڪ ڏهڪائيندڙ ۽ خراب آهي، سا اها آهي تہ هوءَ نهايت بدصورت ۽ ڊيڄاريندڙ شڪل واري ٿي پيئي آهي.“
”ٺيڪ، ٺيڪ، سهڻي هجي خواھہ بڇڙي“ ڪئنڊيڊ چيو، ”آئون عزت وارو ماڻهو آهيان، ۽ منهنجو فرض آهي تہ آءٌ هن سان اڃا بہ پيار ۽ محبت ڪريان. پر اهو تہ ٻڌاءِ تہ هوءَ اهڙي مسڪين حالت کي پهتي ڪئين؟ تون تہ هن جي لاءِ ساٺيڪو لک کڻي روانو ٿيو هئين؟“
”چڱو ڀلا“ ڪئڪامبو چيو، ”پهرين ٻڌايو تہ ڇا، آءٌ بيوناس آيريس جي گورنر سائنور ڊان فرنئنڊس ڊي اوبيرا وفگيورو وئيسڪرينس ولئمپورڊوس وسوزا کي مس ڪيونيگونڊي کي واپس وٺي وڃڻ جي اجازت ڏيڻ لاءِ ويھہ لک نہ ڏيان ها؟ ۽ ڇا هڪ بحري قزاق اسان کي باقي يو سڄو مال ڦري نہ ويو؟ ۽ ڇا اهو قزاق اسان کي راس مئٽاپان ڏانهن نہ کڻي ويو، ۽ اتان کان وري اسان کي مائيلو، نڪارپا، ساموس، دره دانيال، مارمورا ۽ سڪوتري ڏانهن نہ کڻي آيو ۽ ڇا هاڻي ڪيونيگونڊي ۽ پوڙهي انهي شهزادي جون نوڪرياڻيون نہ آهن، جن جو مون اوهان کي بيان ڪري ٻڌايو، ۽ آءٌ تخت تان لٿل هن سڃي سلطان جو غلام آهيان.“
”ڪهرين نہ ڏهڪائيندڙ مصيبن جوهي اڻ کٽ ۽ ڳنڍيل سلسلو آهي“ ڪئنڊيڊ چيو، پر وري بہ مون وٽ ڪجهہ هيرا آهن ۽ آءٌ ڪيونيگونڊي جي آزادي آساني سان حاصل ڪري سگهندس. افسوس جي ڳالھہ آهي، جو هوءَ پنهنجي شڪل صورت وڃائي ويٺي آهي، ۽ بنھہ اهڙي بدصورت ٿي ويئي آهي.“
پوءِ هن پنهنجي منهن مارٽن ڏانهن ڦيرائي چيو، ”توهين ڇا ٿا سمجهو تہ اسان سڀني مان هڪڙو سڀ کان وڌيڪ رحم لائق آهي، سلطان احمد، شهنشاھہ آئوان، شاھہ چارلس ايڊورڊ يا خود آءُ؟“
”آءُ نہ ٿو چئي سگهان.“ مارٽن چيو؛ ” مون کي انهي باري ۾ ڳالهائڻ لاءِ اوهان سڀني جي دلين اندر ليئو پائڻو پوندو.“
”آها“ ڪئنڊيڊ چيو، ”جيڪڏهن پئنگلاس هتي هجي ها، تہ کيس ڄاڻ هجي ها تہ هو اسان کي ٻڌائي سگهي ها.“
”مون کي خبر ڪانهي“ مارٽن جواب ڏنو، تہ تنهنجو پئنگلاس انسان ذات جي بدبختين کي ڪهڙي قسم جي ساهمي ۾ توري ها، ۽ هو انهن جي ڏکن جو اندازو ڪيئن ڪري ها. آءٌ فقط ايتري ڳالھہ ڪرڻ جي همت ڪري سگهان ٿو تہ هن ڌرتي تي لکين ماڻهو اهڙا رهن ٿا، جيڪي شاھہ چارلس ايڊورڊ، شهنشاھہ آئوان يا سلطان احمد کان سوين ڀيرا وڌيڪ رحم جا حقدار آهن.“
”ائين ٿي سگهي ٿو“ ڪئنڊيڊ جواب ڏنو.
ٿورن ئي ڏينهن ۾ اهي سڀ ڪاري سمنڊ تي پهچي ويا. ڪئنڊيڊ تمام وڏي رقم ڀري ، ڪئڪامبو جي آزادي حاصل ڪرڻ سان، پنهنجي ڪارروائي شروع ڪئي، ۽ ٿورو بہ وقت ضايع ڪرڻ کان سواءِ ڪيونيگونڊي جي تلاش م پروپونٽز ندي جي ڪناري تي پهچڻ لاءِ پنهنجي سڀني ساٿين سميت هڪ وڏي سامونڊي ٻيڙي ۾ سوار ٿيو.
جهاز جي عملي ۾ ٻه اهڙا غلام هئا، جيڪي ڏاڍي عذاب سان ونجھہ هلائي رهيا هئا، ۽ انهن جي اگهاڙن پٺن تي ’ليوانٽ‘ جو واپاري ڍڳي جي پڇ جي چهبڪ(1) جا رکي رکي، سٽڪا ڪري رهيو هو. ڪئنڊيڊ پنهنجي فطري همدردي جي جذبي سبب جهاز جي ونجھہ هلائيندڙ ٻانهن جي قطار ۾ ويٺل باقي ٻين غلامن کان وڌيڪ انهن ٻنهي کي ڌيان سان ڏٺو ۽ رحم جي جذبي ان ڀريل دل کڻي انهن ڏانهن وڌي آيو. ٻنهي ڄڻن جا مهانڊا،جيتوڻيڪ گهڻي قدر بدلجي ويا هئا، پر ان جي باوجود انهن ۽ پئنگلاس ۽ مس ڪيونيگونڊي جي ڀاءُ بدبخت بئرن، جي مهانڊن ۾ گهڻي مشابهت ڏسڻ ۾ پئي آئي. انهيءَ خيال جي ايندي ئي، ڪئنڊيڊ ڏاڍو مغموم ٿي ويو، ۽ هن وري ٻيهر انهن کي چتائي ڏٺو.
”سچ پچ“ هن ڪئڪامبو کي چيو، ”جيڪڏهن مون نيڪ مرد پئنگلاس کي ڦاسي تي چڙهندي نہ ڏٺو هجي ها ۽ بئرن کي پنهنجن هٿن سان پاڻ ئي قتل ڪرڻ جو برو ڪم نہ ڪيو هجي ها، تہ هوند آئون بلڪل سمجهان ها تہ غلامن جي هن جهاز ۾ جيڪي اهي ٻه ڄڻا ويٺا ونجھہ هلائين، سي پڪ ئي پڪ اهي ئي آهن.!“
جهاز جي انهن ٻنهي ٻانهن، بئرن ۽ پئنگلاس جا نالا ٻڌندي ئي وڏي چيخ و پڪار ڪئي ۽ پنهنجين ويهڻ وارين جاين ۾ ڄڻ تہ هڪ هنڌ ڄمي ويا، ۽ انهن جي هٿن مان ونجھہ ڪري پيا، ’ليوانٽ‘ جي مالڪ اها حالت ڏڍي تہ وٺي انهن ڏانهن ڊوڙيو ۽ سندس پٺين تي ڍڳي جي پڇ جا چهبڪ اڳي کان ٻيڻي زور سان وسائڻ لڳو.
”ترسو! ترسو! سائنور (جناب) “ ڪئنڊيڊ رڙ ڪري چيو، ”آئون توهان کي انهن لاءِ اوتري ئي رقم ڏيندس، جيتري اوهين پاڻ چوندا.“
”ڇا! اهو تہ ڪئنڊيڊ آهي!“ انهن مان هڪ غلام چيو، ”واقعي“ ٻئي غلام چيو، ”اهو تہ سچ پچ ڪئنڊيڊ ئي آهي! ڇا آئون ڪوئي خواب تہ نہ پيو ڏسان؟“ ڪئنڊيڊ چوي، ڇا آئون جاڳي رهيو آهيان؟ ڇا، آءٌ واقعي هن جهاز ۾ آهيان، ڇا، اهو واقعي ماسٽر بئرن آهي، جنهن کي مون قتل ڪيو هو، ڇا، اهو ماسٽر پئنگلاس آهي، جنهن کي مون پاڻ ڦاسي تي لٽڪندي ڏٺو هو؟“
”اسين اهي ئي آهيون! واقعي اسين ٻئي سچ پچ ساڳيائي آهيون،“ انهن ٻنهي گلي تي زور ڏيندي چيو، ”ڇا اهوئي اهو عظيم فيلسوف آهي؟“ مارٽن چيو.
”ٻڌايو سائين، ليوانٽ ڪپتان!“ ڪئنڊيڊ چيو توهين سلطنت جي پهرين صف جي نوابن مان هڪ موسيو ٿنڊر ٽن ٽرنڪ لاءِ ۽ جرمني جي هڪ قابل ترين مابعدالطبيعات جو عالم، ماسٽر پئنگلاس لاءِ ڪيترو فديو قبول ڪندا.“
”اڙي او عيسائي ڪتا!“ ليوانٽ جي ڪپتان گجندي چيو، ”جيئن تہ هي ٻئي مسيحي غلام هڪ نواب ۽ هڪ علم مابعد الطبيعات جو عالم پنهنجي پنهنجي ملڪ ۾ ايڏ وڏا ماڻهو آهن، تنهنڪري توهان کي انهن لاءِ مون کي پنجويھہ پنجويھہ هزار سيڪوئينس ڏيڻا پوندا.“
”توهان کي اهائي رقم ملندي جناب مون کي قسطنطنيه ڏانهن وڄ جي تيزي سان کڻي هليو تہ توهان کي اتي پهچڻ سان ئي هڪدم پئسن جي ادائگي ٿي ويندي . پر بيهو، مون کي پهريائين مس ڪيونيگونڊي ڏانهن وٺي هلو.“
جهاز جي ڪپتان، ڪئنڊيڊ جي پهرين آڇ تي ئي جهاز جو رخ وڌيڪ سڌو ان شهر ڏانهن ڪرائي، ٻين ونجھہ هڻندڙ غلامن کان ايتري تہ تيز رفتاري سان ونجھہ هلرائڻ شروع ڪيا هئا، ۽ جهاز ايترو تہ پاڻي کي چيريندو اڳتي وڌندو پئي ويو، جو ڪوئي پکي بہ ايتري تيزي سان اڏامڻ جي دوران هوا کي نہ چيريندو هجي.
ڪئنڊيڊ، پئنگلاس ۽ بيرن کي ڪي سوين ڀيرا ڀاڪر وڌا. ”اهو ڀلا ڪيئن آهي تہ مون توهان کي قتل نہ ڪيو، منهنجا پيارا بئرن؟ ۽ توهان، منهنجا پيارا پئنگلاس، توهان ڦاهي ملڻ کان پوءِ وري ٻيهر ڪيئن جيئرا ٿيا؟ ۽ اهو وري ڪيئن ٿيو، جو توهان ٻيئي ترڪيءَ ۾ جهاز تي گڏ ٻانها بڻجي پيا!“
”ڇا اهو سچ آهي تہ منهنجي پياري همشيره هن ملڪ ۾ موجود آهي؟“ بئرن پڇيو. ”هائو“ ڪئڪامبو جواب ۾ چيو. ”تڏهن آءٌ پنهنجي پياري ڪئنڊيڊ کي هڪ دفعو ٻيهر پيو اکئين ڏسان!“ پئنگلاس چيو.
ڪئنڊيڊ انهن مان مارٽن ۽ ڪئڪامبو جو تعارف ڪرايو، ۽ پوءِ سڀني هڪٻئي سان وري وري ڀاڪر پاتا ۽ سڀ ساڳي مهل ڳالهائي رهيا هئا. جهاز وڄ وانگر پاڻي کي چيريندو اڳتي وڌي رهيو هو ۽ هو جلدئي بندر تي پهچي ويا. هڪ يهودي کي گهرايو ويو، جنهن کي ڪئنڊيڊ هڪ هيرو پنجاھہ هزار سيڪوئينس ۾ فروخت ڪيو.، جيڪو گهٽ ۾ گهٽ لک لهندو هو، پر اسرائيلي آبرهام (حضرت ابراهيم) جو قسم کڻي چيو تہ ان لاءِ هو هڪ پائي بہ وڌيڪ نہ ڏيئي سگهندو. ڪئنڊيڊ انهي رقم مان بئرن ۽ پئنگلاس جو فديو ڀري کين غلامي مان هڪدم آزاد ڪرايو. انهن مان پوئين يعني پئنگلاس پاڻ کي پنهنجي نجات ڏياريندڙ جي قدمن ۾ کڻي اڇلايو ۽ انهن کي پنهنجن وهندڙ لڙڪن سان پسائي جهٽڪو ڏيئي، سندس شڪر ادائي ڪئي، ۽ سموري رقم جلد از جلد هن کي واپس ڪرڻ جو واعدو ڪيو. پر ڇا، اهو ممڪن آهي تہ منهنجي ڀيڻ ترڪي ۾ آهي، هن چيو تہ انهي کان وڌيڪ ممڪن ٻي ڪابہ ڳالھہ ڪانهي، ڪئڪامبو جواب ڏنو، ”ڇاڪاڻ تہ هوءَ ٽرانسلوايا جي شهزادي جي گهر ۾ ٿالهيون مانجيندي آهي!“
پوءِ ٻن يهودين کي هڪدم گهرايو ويو، جن کي ڪئنڊيڊ ڪجهہ وڌيڪ هيرا ڪڍي فروخت ڪيا، ۽ پوءِ هو ۽ سندس سڄي سنگت هڪٻئي جهاز ۾ چڙهي ڪيونيگونڊي کي ڇڏائڻ لاءِ روانا ٿيا.
________________________________________
(1) هن جاءِ تي انگريزخي ٻولي ۾ Pizzle استعمال ٿيل آهي، جنهن جي معنيٰ آهي ’ڍڳي جو ذڪر آنورن سميت ‘ جيڪو ڪنهن زماني ۾ چهبڪ طور استعمال ڪيو ويندو هو.