سنڌ جو ٽُوگُڊ بواءِ – الطاف شيخ
ٻڌڻ ۾ اچي ٿو ته سنڌ جا وڏيرا يا ائين کڻي چئون ته سنڌ جا جيڪي ڀاڳن وارا الله جا پيارا سنڌ مُلڪ کان ٻاهر يورپ، ڏُور اوڀر، ملائيشيا يا هانگ ڪانگ جهڙن مشهور مُلڪن جي زيارت جو ٻيڙو ماڻڻ ويندا هئا ته الطاف شيخ جي سفرنامن کي رهبري ۽ رهنمائي جو شرف بخشيندي ساڻ کڻي ويندا هئا ۽ انهن سفرنامن کي پڙهي پڙهي پنهنجو اندر ساڙيندا هئا. ڇاڪاڻ جو انهن اڙل وڇيرن کي شيخ جي سفرنامن منجهان گهربل معلومات ڪڏهن به ملي ڪانه سگهي هوندي.
اسان جي هڪ مهربان قدردان ساٿي آهي جنهن جي ذهني هاضمي جي ور دنيا جهان جا چڱا ڪتاب ۽ چڱا ليکڪ چڙهي چُڪا آهن. سنڌي ادب اختيارن ۽ ليکڪن جي باري ۾ سندس راءِ ڪجهه ٺيڪ ڪانه هئي. ٿورن لفظن ۾ ائين سمجهجي ته سندس ناقص خيال موجب سنڌي ادب ۾ لفاظي وڌيڪ ۽ ڪم جي ڳالهه گهٽ آهي. پر جڏهن هُن الطاف شيخ جا ڪجهه ڪتاب بَسُن ۾ سفر ڪندي ڳڙڪايا ته يڪدم چيو.
He’s too straightforward, informative and highly morale unlike most Sindhi writers.
(هو ٻين سنڌي ليکڪن کان الڳ هڪ سڌو سنئون، معلومات فراهم ڪندڙ ۽ اخلاق جو بلند ليکڪ آهي.)
جي ڪڏهن توهان الطاف شيخ جي سفرنامن جا Regular گراهڪ آهيو ته توهانئي اِهو ٻڌي پڪ سان حيرت ڪانه ٿيندي ته الطاف شيخ بئنڪاڪ جو سفرنامو به ائين لکيو ڄڻ ته مديني جي پاڪ گهٽين ۾ رسول صه جي روضي مبارڪ جو ديدار ڪرڻ فرمائيندا هجن. اِها بلندي الطاف شيخ جو ئي ڪمال آهي جنهن کي ڇهڻ ٻئي ڪنهن بيڪار بندي جي وَسَ جي ڳالهه ڪانهي.
الطاف چار کن ڏهاڪن کان Non Stop لکندو پيو اچي. ۽ مونکي اِها ڳالهه ٻڌي ساڻس شديد ساڙ ٿيو ته هُو اڄ به گهٽ ۾ گهٽ ڇهه ڪلاڪ لکڻ ۽ پڙهڻ کي ڏئي ٿو.
الطاف شيخ جو هيءُ ڪتاب ’ملائيشيا ٻارنهن سالن بعد‘ جيڪو توهانجن هٿن ۾ آهي. اِنهيءَ جا ڪجهه باب مون آفيس ۾ ويٺي واندڪائيءَ جي وقفن وچ ۾ پڙهيا ۽ سوبه پورن ٻن مهينن ۾..... ۽ آخرڪار جڏهن هي ٻن Kgs جو مسُودو اڄ گهر کڻي آئي آهيان تڏهن توهانجي پڙهڻ لاءِ هي سٽون لکڻ ويٺي آهيان.
هن ڪتاب جي شروعاتي Chapters ۾ توهانکي ڪراچي جي هڪ اهڙي نوجوان جو به قصو ملندو جنهن کي ليکڪ الاءِ ڇا سمجهيو پر هُو نڪتو ڪجهه ٻيو. الطاف شيخ انهيءَ همراهه جي فون نمبر کان وٺي ٻي به ڪيتري ئي اهم ڄاڻ نوٽ ڪئي آهي سو توهان ڪراچي جي ان نوجوان جي پيءُ سان فون تي ڪچهري ڪري کانئس نوجوان جي شروعات کان بهترين تربيت جي موضوع تي چاهيو ته انٽرويو به وٺي سگهو ٿا. ٻيو ته ٺهيو پر توهانکي هن ڪتاب مان ڪوالالمپور ۾ واپار وڙي يا ضروري ڄاڻ لاءِ ڪجهه سنڌين جي ڄم تاريخن، شجري ۽ حسب نسب سان گڏوگڏ فون نمبر ۽ Email ايڊريسون پڻ ملي وينديون.
الطاف شيخ سنڌ جو هڪڙو ماڊرن مَست آهي جيڪو ننڊ ۽ جاڳ هر حالت ۾ سنڌين جي ترقيءَ ۽ چڱائيءَ جي خواهش ڪري ٿو. هو نعرا هڻڻ بنان ئي ماٺ ميٺ ۾ سنڌ جي اُها خدمت ڪري پيو جيڪا چوويهه ڪلاڪ سنڌ سنڌ جي تسبيح پڙهندڙ سنڌ تي ساهه ڏيڻ جون دعوائون ڪندڙ ۽ سنڌ جي ڳڻتيءَ ۾ ڳرندڙ ۽ ڪجهه نه ڪندڙ ڪڏهن ڪرڻ جو تصور به نٿا ڪري سگهن. حيدرآباد جي ’ادب‘ رسالي جي 2002ع جي شماري ۾ سندس ڇپيل هڪ انٽرويو پڙهيم جنهن ۾ هن پڙهندڙن لاءِ پيغام کان وٺي اڻ پوري خواهش، پسنديده/ناپسنديده شخصيت کان وٺي عشق محبت جي باري ۾ خيال لکڻ جي محرڪ کان وٺي سفرنامي لکڻ جي عوامل، عالمي ادب جي ڀيٽ کان وٺي سفرنامن جي بنيادي ڪارج تائين هر سوال جي جواب ۾ مٿيرائي گهيرائي اِها ڳالهه ورجائي ته سنڌين کي اکيون کولڻ گهرجن. محنت ڪرڻ گهرجي. دنيا ۾ شديد ترقيءَ سان ڊوڙ پڄائين، پڙهن، سنجيده ٿين، ۽ خاص طور تي وقت برباد ڪرڻ کان پاسو ڪندي، ايمانداريءَ سان پنهنجو فرض نڀائين. عوام جي خدمت ڪن. خاص طور تي سندس سفرنامن ۾ ڏنل مشورن تي عمل ڪن ۽ هو جيڪي ٻين مُلڪن جا سِٽَ سِٽَ ۾ مثال ڏيندو آهي تنهن مان سبق حاصل ڪري اُنهن جهڙا ٿيڻ لاءِ پاڻ پتوڙين.
الطاف جي وڏائيءَ جو اندازو مونکي تڏهن ٿيو جڏهن هُن مون کي هي پنا ڪارا ڪرڻ لاءِ پهريون ڀيرو فون ڪيو، چيائين ’مان الطاف شيخ ٿو ڳالهايان توهان الاءِ مون کي سڃاڻو ٿيون الاءِ نه؟“
سوچي، الاءِ ڪهڙو الطاف- الطاف شيخ ته سنڌ ۾ هڪڙو ئي آهي، ٻيو الطاف حسين آهي. چيم، ”جيڪو سفرناما لکندو آهي؟“ چيائين، ”جي بلڪل!“
چيم، ”توهان کي شاباس هجي جو چؤ ٿا ته مان توهانکي سڃاڻان ٿي الاءِ نه- مونکي حيرت ته اِن تي آهي ته توهان مونکي سڃاڻو ٿا.“
الطاف جي هڪ ٻي ڳالهه به منهنجي لاءِ Unusually حيرتناڪ هئي، چيائين، ”مان دعوتن ۾ گهٽ ويندو آهيان. جيڪو ٽائم ملي ته ويهي لکندو آهيان. دعوتن ۾ وڃو ته هروڀرو ساراهون ڪن، کڻي عرش تي چاڙهين- ماڻهوءَ جو دماغ خراب ٿي وڃي ۽ ڪنهن نه ڪم جو ٿيو وڃي.“
الطاف جي اڃا ئي ٽين ڳالهه جيڪا عام طور تي اسان ماڻهن ۾ ورلي ڪو لڀندي، سا آهي سندس فرض شناسي- انهيءَ ۾ به بنيادي مقصد اِهو ته ’چوندا ته سنڌي ڪو آهن ئي نڪما‘- سو انهيءَ چوڻي ۽ سنڌين بابت عام خيال کي رد ڪرڻ لاءِ هو پنهنجي وس کان به وڌيڪ پنهنجي ذميداري (نوڪريءَ جي حساب سان) پابنديءَ سان نڀائي ٿو.
اسان وٽ سفرنامو لکڻ يا پنهنجي ڪيل سفر پوءِ کڻي اِهو ٽنڊي ٺوڙهي کان وٺي حيدرآباد جي ريڊيو اسٽيشن تائين جو هجي يا کڻي لاهور ۽ اسلام آباد جو، پنهنجي سمجهه ۽ سوچ جو اظهار لکڻ وسيلي ڪرڻ، سنڌ جي نام نهاد سنجيدي لڏي وٽ هڪڙي ٺٺول ٿي پيو آهي. مان ڀانيان ٿي اِهو رويو ضرورت کان به وڌيڪ غير سنجيده آهي، سفرنامي لکڻ جي وصف ته الائجي ڇا آهي پر سفرنامو ناول جيان نثري ادب جي هڪڙي اهڙي شاهڪار صنف آهي جيڪا زندگيءَ جيتري ئي گوناگون ۽ گهري آهي. الاءِ ڪهڙي ليکڪ چيو هئو ته، ”مان جيترو سفر ڪندو آهيان- اوترو ئي پنهنجن ڪتابن لاءِ مواد ڪَٺو ڪري وٺندو آهيان.“ سفر کي اردو دانن ڀاڳ سان ڀيٽيو آهي. ۽ ڌرتيءَ جي نڪور نام نهاد طاقت آمريڪا به سفر جو ئي ثمر آهي.
الطاف شيخ جي سڀ کان وڏي خوبي اِها آهي ته هو اسان سنڌين جي خاص خوبين کان وانجهيل آهي. مثال، اجاين ڪچهرين ۽ گلاخورين ۽ پاڻ پڏائڻ کان پري آهي. سفر مان ڪڪ ڪو نه ٿو ٿئي. الطاف تمام گهڻو Organised آهي- اِها هڪڙي خاص Professional عادت آهي ۽ ها سڀ کان وڏي ڳالهه ته الطاف Professional يعني پنهنجي ڪم سان ڪم رکڻ وارو ماڻهو آهي.
الطاف جي عمر ڊگهي آهي- ڀانيان ٿي 60 کن سال- اسان وٽ ليکڪن جون عمرون عام طور تي ٻه ٽي سال مَس ٿين. معاف ڪجو. ڪتابن جي جاءِ تي مان سال لکي ويس. مهرباني ڪري مٿين سٽن ۾ جتي سال لکيو اٿم اُتي ڪتاب ڪري پڙهجو. الطاف شيخ جي لاڳيتو ۽ ايترو گهڻو لکندي رهڻ جو جيڪو سبب مونکي سمجهه ۾ اچي ٿو سو مسلسل هلچل، مطالعي ۽ مشاهدي کانسواءِ سندس اندر ۾ لڪل اُهو ٻار آهي جنهن جو خواب سنڌ کي هڪ بهتر جاءِ ۽ سنڌين کي دنيا جا بهترين شهر ڏسڻ آهي.
الطاف شيخ کي هن ئي ڪتاب مان ڪجهه Quote ڪيل سٽن سان ڀيٽيان ٿي.
“Down through the forest walks a man guided by the light of the moon
It was midnight month of June
He knew he would reach a beach soon
And when he did
It became clear that it was dangerous
And full of ashes
but when he looked up
And saw the smiling face of the moon
He continued....
knowing he would reach home soon”
(جون جي ڪنهن آڌيءَ رات ۾،
هڪ شخص
چانڊوڪيءَ سهاري
ڪنهن ٻيلي وٽان گذرندي
ڪناري لاءِ واجهائي ٿو
هن کي ڄاڻ هئي ته ضرور
هُو پهچندو پنهنجي منزل تي.
...
جڏهن تي پهچي
خطرو ۽ ڪوهيئڙو پَسي ٿو
تڏهن وري مٿي
چنڊ جو مرڪندڙ چهرو ڏسي
گهر جي دڳ ڏانهن هلي ٿو...)
انيتا شاهه
جولاءِ 2003ع