1. معيار تي ڳنڍ ڏئي بيهڻ جو رجحان
جيتوڻيڪ اهو واقعو انگن ۽ اکرن تي ٻڌل هڪ ننڍو مثال آهي، پر ان جي ڪري انتظامي معاملن ۾ مڪمل ۽ ڀرپور اعلى معيار جي موجودگي جي ڏس ۾ اڪثريت جي خيال کان آگاهي نه هوندي آهي. يعني انتظامي معاملن ۾ مڪمل ۽ ڀرپور اعلى معيار جي موجودگي جو نظريو ان طرح ڪارائتو ثابت نٿو ٿئي. جڏهن ته ميدان ۾ موجود سڀ صنعتون معياري سکيا، معياري مشاورت، طريقن ۾ بهتري، نون طريقن جي تخليق ۽ نون نون طريقن جي عملي نفاذ جي ڏس ۾ پنهنجي طرفان ڀرپور ڪوششن ۾ مصروف آهن.
مختلف قسم جي معلومات ۽ اطلاع شاهد آهن ته بيشمار ادارا، رڳو”معيار“ جي نالي تي بيشمار رقم ۽ ڪوششون خرچ ڪري رهيا آهن، پر پوءِ ۾ وڏي ڪاميابي انهن کان گهڻو پري آهي. انتظامي نظام ۽ حڪمت عملي جي لحاظ کان ”انتظامي معاملن ۾ مڪمل ۽ ڀرپور اعلى معيار“ کي ئي ان ناڪامي جو ذميوار قرار ڏنو وڃي ٿو.
مختلف مرحلن، ترڪيبن ۽ طريقن ۾ بهتري تي ڌيان رکڻ جو عمل، معيار جي حاصلات جي ڏس ۾ اعلى ۽ مثبت نتيجن جو ضامن آهي. ان جو مفهوم اهو آهي ته ادارن جي ڪاميابي ۽ ناڪامي جو انحصار، ڪاروبار جي مخصوص اهم مرحلن، طريقن ۽ ترڪيبن تي آهي. رٿابندي ۽ حڪمت عملي جي بنياد تي قائم گهربل هدف ۽ مقصد، اعلى معيار جي حاصلات لاءِ ڪوششون ۽ ڪاروباري مرحلا، طريقا ۽ ترڪيبون، اهي سڀ گراهڪ ۽ ڪاميابي جي اهم عنصرن تي اثر انداز ٿين ٿا، ۽ پوءِ اهڙي طرح ادارا ڪامياب نتيجا حاصل ڪندا آهن.
گهڻا ادارا ”انتظامي معاملن ۾ مڪمل ۽ ڀرپور اعلى معيار“ کان جان ڇڏائيندي نظر اچي رهيا آهن. بنيادي طور تي ان ناڪامي جو ڪارڻ اهو آهي ته انهن ڪاروباري مرحلن، طريقن ۽ ترڪيبن تي ٻڌل حڪمت عملي ۾ بهتري آڻڻ تي پنهنجو ڌيان هڪ هنڌ نه لڳايو. ان جي ابتڙ ”انتظامي معاملن ۾ مڪمل ۽ ڀرپور اعلى معيار“ جي حاصلات جي مقصد لاءِ مقرر فرد نهايت ئي غير ضروري ۽ فضول قسم جا مقصد يعني ”ڪيفي ٽيريا ۾ ڪهڙو رنگ ڪيو وڃي“ کي پنهنجي ڌيان جو مرڪز بڻائي ڇڏيو. ”انتظامي معاملن ۾ مڪمل ۽ ڀرپور اعلى معيار“ جي حاصلات ۾ ناڪامي جا ٽي بنيادي ڪارڻ آهن:
1. انتظامي معاملن ۾ مڪمل ۽ ڀرپور اعلى معيار جي حاصلات طرف ڀرپور ڌيان نٿو ڏنو وڃي، يعني اداري لاءِ ڪاميابي جي خيال جي حيثيت سان اهم معاملن تي ترجيحي ڌيان نٿو ڏنو وڃي.
2. تجربيڪار ۽ اعلى اختياراتي آفيسر ”معيار“ جي حاصلات لاءِ ڪوششن ۾ سنجيدگي جي حد تائين ملوث نه هوندا آهن. ان عمل کي اسان ”پاڻي ڦوٽي (Bubble) جو تحليل ٿيڻ“ جو نظريو چئي سگهون ٿا. اعلى آفيسر، منتظمين ۽ ملازمن کي سکيا لاءِ موڪليندا آهن، مسئلي تي غور ۽ فڪر لاءِ مختلف ڪميٽيون جوڙيون وڃن ٿيون ۽ پوءِ انهن ذريعي ڪجهه نظريا ۽ خيال سامهون اچڻ جو انتظار ڪندا آهن.
آفيسر اهو سمجهندا آهن ته معيار، گراهڪ جي اطمينان ۽ وقت جو مخصوص مرحلو پاڻمرادو بهتري طرف راغب ٿي ويندو ۽ هو گهٽ لاڳتن، گهٽ خرچن سان گڏ وڌ کان وڌ منافعي ۾ به ڪامياب ٿي سگهن ٿا. اهي آفيسرز اهڙي والدين وانگر آهن، جيڪي پنهنجي ٻارن کي تعليمي لحاظ کان سٺو ۽ بهتر ته ڏسڻ چاهن ٿا، پر گهر ۾ انهن کي پڙهائڻ لاءِ وقت خرچ نه ڪندا آهن. اهو مسئلو اهڙي طرح حل نٿو ٿي سگهي. پاڻي ڦوٽو ته هڪ لمحي ۾ ختم ۽ غائب ٿي ويندو آهي.
3. ڪجهه ادارا اهڙا هوندا آهن، جن وٽ سوچ، نظريو ۽ تصور ته هوندو آهي پر هو ان نظريي، سوچ ۽ تصور کي عملي جامو پهرائڻ جي صلاحيت کان محروم هوندا آهن. ”انتظامي معاملن ۾ مڪمل ۽ ڀرپور اعلى معيار“ جي حاصلات ۾ هيٺ ڏنل ڪارڻڻ جي ڪري ناڪام ٿي ويندا آهن:
a) پنهنجي اداري جي ڪاميابي لاءِ حڪمت عملي تي ٻڌل مقصدن جي حاصلات جي ڏس ۾ اهم مرحلن تي ڌيان نه ڏنو ويندو آهي.
b) پنهنجي اداري ۾ بهتري ۽ ڪاميابي آڻڻ لاءِ مخصوص رٿائن جي چونڊ جي حوالي سان اختيار ڪيل مرحلن ۽ قدمن ۾ تجربيڪار آفيسرن کي شامل نه ڪيو وڃي ٿو.
c) اداري لاءِ ڪاميابي جي حوالي سان مختصر ۽ ڊگهي مدت لاءِ نتيجا حاصل ڪرڻ لاءِ، مختلف طريقن ۽ قدمن کي نافذ ڪرڻ لاءِ تجربيڪار آفيسرن جي راءِ مان فائدو نه ٿو کنيو وڃي.
جيڪڏهن اعلى معيار حاصل ڪرڻ لاءِ گهربل ڪوششن ۾ ڪاميابي گهرجي ته پوءِ ان امر جي واضح شاهدي موجود آهي ته اهو مقصد هڪ نهايت منظم ۽ انتظاميا طرفان اختيار ڪئي ويندڙ واضح ڌيان کانسواءِ ممڪن نه آهي. ان ڌيان جي مرڪزيت جو مقصد لازمي طور انهن ڪجهه پاڻ ۾ ٺهڪندڙ ڪاروباري مرحلن ۾ بهتري هئڻ گهرجي جنهن سبب گراهڪ جي استعمال لاءِ هڪ شي يا خدمت پيدا ٿئي ٿي.
جهڙي طرح هڪ نهايت پرمغز سوچ ۽ ڌيان ذريعي چيمپئن ايٿليٽ وجود ۾ اچن ٿا، راندين ۾ ٻيون ٽيمون فتح حاصل ڪنديون آهن ۽ دنيا جا بهترين ادارا جنم وٺن ٿا، اهڙي طرح هڪ ڪاروباري اداري ۾ هڪ منتظم اهڙي طرح جي هڪ پرمغز سوچ ۽ ڌيان تخليق ڪري ٿو.
ان ڳالهه ۾ ڪنهن به شڪ جي گنجائش نه آهي ته ڪاميابي جي رستي ۾ موجود سڌيون رڪاوٽون بهترين ڪوششن باوجود مشڪل سان دور ٿينديون آهن ۽ افراتفري کي دعوت ڏيڻ وڌيڪ خرابي جو سبب بڻبو آهي. ان جي ابتڙ مختلف ادارن، مثلاً ڪاروباري، تعليمي يا عام صحت متعلق ادارن ۾ باهمي طور ٺهڪندڙ ۽ منسلڪ انتظامي مرحلن ذريعي گراهڪن کي شيون ۽ خدمتون مهيا ڪيون وڃن ٿيون. انهن انتظامي مرحلن جي ملڪيت جي دعوى چيف ايگزيڪٽو آفيسر کان سواءِ ڪو ٻيو منتظم نٿو ڪري سگهي، پر پوءِ به ڪاميابي ۽ ناڪامي جي ڏس ۾ اهي سڀ ماڻهو برابر جا حصيدار هوندا آهن.
ان ڪري هڪ اداري جي اهم ڪاروباري مرحلن جو انتظام، هر فعال انتظامي ۽ پيداواري شعبي ذريعي هئڻ گهرجي، جنهن جي ڪردار جي ڪري شيون ۽ خدمتون پيدا ٿينديون آهن. اهي ڪاروباري مرحلا ڪهڙا آهن؟
ان جو جواب ڪافي حد تائين منتظم جي ساڃاھ ۽ ڪاروبار جي نوعيت ذريعي متعين ٿيندو آهي.
ان ڏس ۾ اها ڳالهه اسان کي ذهن ۾ رکڻ گهرجي ته ڪاروباري مرحلا ۽ ڪاروباري سرگرميون ئي ڪاروبار جي دل آهن. انهن مرحلن ۽ سرگرمين جي سڃاڻپ، ان متعلق سمجهه ۽ پوءِ ان ۾ بهتري، شيون، خدمتون ۽ ٻيا سڀ شعبا غير معمولي بهتري جا ضامن آهن.
اوهان ڌيان جو مرڪز ڪيئن بڻجي سگهو ٿا؟
ان ڏس ۾ پهريون قدم “تياري” آهي. اهو هڪ اهڙو مرحلو يا قدم آهي، جنهن ذريعي انتظاميا ۽ سربراهه نهايت منظم طريقي سان پاڻ ۾ گڏ ٿي ويندا آهن ۽ پوءِ پنهنجي فڪر، تصور، مقصد ۽ قدرن جي حوالي سان پنهنجا پنهنجا خيال، تجويزون، ترڪيبون ۽ رايا پيش ڪن ٿا، انهن مقصدن جي حاصلات لاءِ اهم ۽ مرڪزي مرحلن جي متعلق فهم ۽ ادراڪ حاصل ڪيو وڃي ٿو، انهن جو تعين ڪيو ويندو آهي ۽ پوءِ هڪ تجزيي جي ذريعي، اداري جي موجوده حالت ۽ ان جي مستقبل جو تعين ڪيو ويندو آهي يا وري اڳئين مرحلي يا قدم لاءِ ”رٿا بندي“ ڪئي ويندي آهي. ان مرحلي يا قدم هيٺ ڪاروباري اهم مرحلن، مرڪزي سرگرمين ۽ مجموعي طور تي سڀني ادارن لاءِ ٺوس رٿائون تيار ڪيون وينديون آهن. ان مرحلي ذريعي ڪاروباري مرحلن ۽ سرگرمين ۾ بهتري آڻڻ ۽ ان جو عملي نفاذ ڪرڻ لاءِ افرادي سگهه جون مختلف ٽيمون مقرر ڪيون وينديون آهن. آخري مرحلو يا قدم، شين ۽ خدمتن جي تياري جو عبوري مرحلو هوندو آهي، جنهن تحت گهربل معيار حاصل ڪرڻ لاءِ انتظاميا ڀرپور ۽ مڪمل ڪوششون عمل ۾ آڻيندي آهي ته جيئن اداري جو روزاني ڪاروباري معمول هڪ منظم نظام تحت جاري رهي.
اهي سڀ مرحلا ۽ قدم آسان نه آهن. منتظمين جيستائين مناسب وقت خرچ ڪري، بي لوث ۽ پرعزم ٿي ڪوشش ۽ جدوجهد نٿا ڪن، ڪاميابي ممڪن نه آهي. ان کان سواءِ اهي سڀ مرحلا ۽ قدم ان وقت تائين بيڪار رهندا، جيستائين هر شخص معيار ۾ بهتري آڻڻ جي ڏس ۾ پنهنجي اسر ذميداري جو احساس پيدا نٿو ڪري. بهرحال جنهن اداري به فڪر جو اهو انداز اختيار ڪيو، ان اداري پنهنجين ڪاروباري سرگرمين، ڪاروباري مرحلن، شين، خدمتن ۽ ٻين شعبن ۾ اعلى معيار حاصل ڪيو آهي.