دردن ڪئي ڌام ڌُوم
”اوهه مير… اڄ توکي هڪ ڳالهه ٻڌائڻي اٿم، جا تولاءِ حيرت ۽ خوشيءَ جوڳي آهي“.
جاويد ساڻس ملندي چيو.
”جاويد ٻڌاءِ جلدي ڇا ڳالهه آهي؟“
”ايئن ڪونه ٻڌائبي، جي مٺائيءَ عيوض مڃين، ته پوءِ توکي ٻڌايان…“
”ٺيڪ آ يار تنهنجي مٺائي ٿي، پر ٻڌاءِ ته سهي ڇا ڳالهه آهي؟“
”اوڪي يار، مير مان تازي لڳل ميرٽ لسٽ ۾ مسرت جو نالو ڏٺو آهي. مسرت ٽيسٽ ۾ سٺين مارڪن ۾ پوزيشن کڻي پاس ٿي آهي. جنهن ڪري سندس سنڌي ڊپارٽمينٽ ۾ ايڊميشن ٿي وئي آهي“. جاويد کيس چيو.
”واقعي جاويد!، ڪٿي تون مذاق ته نه ڪرين پيو؟“
مير کي يقين نه آيو.
”مان سچ چوان ٿو مير، ڇو ته مان اجهو پنهنجي اکين سان ڏسي آيو آهيان“. جاويد دلجاءِ ڏيندي چيو.
”برابر! اهو چڱو، هاڻي مٺائي کاراءِ“ جاويد چيو.
”جاويد! کوڙ مٺائي“ مير کيس دلجاءِ ڏني.
”کوڙ ته مٺائيءَ جا نه پر مِٽيءَ جا ٿيندا آهن، گنج چئه“ جاويد مذاق ڪندي چيس.
”جاويد تون هانءُ ڇو ٿو لاهي، توکي جام مٺائي کارائيندس“ مير کيس چيو.
مير سنڌي ۾ ٻه سال آنرز ڪري فائنل ۾ پهتو هو هن مسرت کي چيو هو ته هوءَ ڪاليج سائيڊ کان گريجوئيشن ڪري ماسٽرس يونيورسٽي کان ڪندي جنهن کي مسرت مڃيو هو.
مسرت جڏهن درسگاهن جي درن تي پير پاتو هو تڏهن کان سندس جو سنڌي سبجيڪٽ سان لڳاءُ هو. هن سنڌي جي هيٺين ڪلاسن جي ڪتابن کان وٺي مٿي تائين جي ڪتابن جو سنجيدهه ۽ بغور مطالعو ڪيو هو تنهن ڪري سندس دل ۾ گهڻي وقت کان وٺي اها خواهش هئي ته هوءَ يونيورسٽيءَ کان ايم اي سنڌي ضرور ڪندي.
مسرت کي سڌ پئي ته سندس ايڊميشن يونيورسٽي ۾ ٿي آهي ان ڳالهه جي کيس بيحد خوشي ٿي.
مير جي مسرت سان محبت تڏهن ٿي هئي، جڏهن ٻنهي فرسٽ ايئر- انٽر گڏ ڪئي. مير ان وقت به ايڏو ئي هوشيار هو جهڙو هاڻ آهي مسرت کي ان وقت ڪا ڳالهه سمجهه ۾ نه آئي هئي، جيڪا هن مير کان پڇا ڪئي ته هن کيس سمجهائي هئي ان ڏينهن کان وٺي مسرت مير کي سمجهدار ۽ محنتي تسليم ڪيو هو. انهن ڏينهن کان ئي ٻنهي وچ ۾ ٿوري گهڻي محبت پيدا ٿي هئي، جا اڳتي هلي وڌڻ ويجهڻ لڳي.
مسرت جي هاسٽل الاٽمينٽ به ٿي وئي، هاڻي هوءَ ڪلاس اٽينڊ ڪرڻ لڳي هئي. يونيورسٽيءَ جي اڻڄاتل ماحول شروع ۾ کيس گهٻراهٽ جو شڪار بڻايو پر مير جي موجودگي ان خيال کي ختم ڪري ڇڏيس. هاڻي ٻئي سٺي نموني ڪلاس وٺي هر هڪ ٽاپڪ تي پاڻ ۾ ڊسڪس ڪرڻ کان وٺي هر جاءِ تي گڏ گهمڻ، اٿڻ ۽ ويهڻ پِڻ لڳا.
ڪلاس وٺڻ کان پوءِ مير ۽ مسرت سڌو لان ڏانهن رخ ڪيو.
”مسرت، انسان پنهنجي دل ۾ هونئن ته هزارين خواهشون رکندو آهي، پر انهن جملي خواهشن کي پورو ڪرڻ ڪنهن جي وس جي ڳالهه ناهي هوندي، مسرت منهنجي اها خواهش پوري ٿي آهي جنهن کي مون گذريل چئن سالن کان ساهه ۾ سانڍيو هو ۽ مون کي اها پڪ هئي ته پاڻ ٻئي يونيورسٽيءَ ۾ گڏ پڙهنداسين، گڏ گهمنداسين. اڄ انهن خوابن کي ڄڻ ساڀيان جو روپ ملي ويو آهي“. مير مسرت سان مخاطب هو.
”ها مير اها حقيقت آهي ته خواهشن جي تڪميل ڪو سولو ڪم ناهي هوندو. انسان ڪڏهن ڪڏهن اهڙيون خواهشون رکندو آهي جيڪي سندس اهڙيون خواهشون هجن ٿيون، جيڪڏهن سندس ان خواهشن جي تڪميل نه ٿئي ٿي ته سندس زندگي پنهنجي اصلي معنيٰ ۽ مفهوم وڃائي بيهي ٿي. پوءِ جيڪا هو زندگي گذاري ٿو، ان ۾ ڪابه راحت ڪوبه سڪون، ڪي مسرتون نه ٿيون هجن. پر جي انهن جو پورائو ٿئي ٿو، ڄڻ ڪائنات جون ڪل ئي قراريون قلب کي کوڙ خوشيون ڏين ٿيون. بهرحال مير منهنجي به اها دلي خواهش هئي جنهن کي مالڪ ڪائنات پورو ڪيو آهي، جو اڄ مان پنهنجي ننڍپڻ جي مقصد ۽ خواهشن کي کڻي توسان گڏ آهيان“. مسرت کيس چيو.
مير ۽ مسرت جو جهان سڪ ۽ محبت سان سرشار ٿي چڪو هو. سندن دليون هڪ ٻئي لاءِ ڌڙڪڻ لڳيون هيون. هو هڪ ٻئي کان سواءِ رهڻ، اذيتن جي انبار جو هجڻ محسوس ڪرڻ لڳا. هو پل به پري رهي پاڻ کي تڪليفن جي تري ۾ ڪونه وجهڻ لڳا.
اڄ به ڪلاس وٺڻ کان پوءِ ٻئي اچي لان تي ويٺا مسرت جي هٿن ۾ مرزا قليچ بيگ جو ڪتاب ”سچي محبت“ هو جنهن کي هوءَ پڙهڻ ويٺي. مير کيس چيو ته هينئر ڪجھه ڳالهائجي پر مسرت کيس چيو ته سر اڄ هن ڪتاب تي اسائنمينٽ لکي اچڻي آهي، جنهن ڪري ڪجھه اهم شيون پڙهڻ پئي چاهيون.
ٿوري دير کان پوءِ جڏهن مسرت ڪتاب بند ڪيو تڏهن مير محبت جو موضوع ڇيڙيو.
”مسرت! محبت لفظ ڪيڏو نه مٺو لفظ آهي، هي لفظ ڪيتري نه معنيٰ رکي ٿو، هن لفظ جو هجڻ انساني زندگي ۾ ڪيترو اهم آهي ۽ ڪيتريون اهو انسان جي زندگيءَ ۾ رنگينيون ڀري ٿو.
واقعي محبت ئي ته انسان جي زندگيءَ جو اصل روح آهي. محبت ڪٿي سپنن جو حسين محل آهي ته ڪٿي وري ڏکن جو ويران گهر آهي. محبت ۾ مشڪلاتن سان مهاڏو اٽڪائڻ جهڙي دليري ٻي ڪائي ڪونهي. شاهه صاحب تڏهن ئي ته چيو:
محبت پائي من ۾ رنڊا روڙيا جن،
تن جو صرافن، اڻ توريو اگهايو.
ڇو ته دنيا اندر جيڪڏهن طاقتور ۽ مضبوط رشتو آهي ته، اهو صرف درد جو ئي آهي، جيڪو هميشه قائم رهي ٿو، ڪڏهن به ڇڄي نه ٿو. محبت جي ميلي ۾ اچڻ لاءِ هر ڪنهن جو هانءُ هُرکندو آهي، پر موٽ ۾ بيوفائي الائي ڇو خريد ڪئي وڃي ٿي. حالانڪه محبت جي منزل کي حاصل ڪرڻ لاءِ پهريون شرط وفاداري آهي. ڇاڪاڻ ته محبت اُهو پاڪ رشتو آهي جنهن جو بنياد اعتبار تي هوندو آهي، پر اڄ ڪلهه جيستائين ڏٺو ويو آهي ته ماڻهو، ماڻهوءَ تي اعتبار گهٽ ڪري ٿو اهو ئي سبب آهي جو جيڪڏهن ڪنهن به رشتي ۾ اعتبار نه رهي، اهو رشتو به باقي نه ٿو رهي. مسرت مير جي کوليل موصوع محبت تي پنهنجا خيال پيش ڪيا.
ڪجھه ڏينهن گذريا جاويد مير سان مليو ۽ کيس چيائين ته ”مير! اڄ مون مسرت کي ماس ڪميونيڪيشن ۾ پڙهندڙ عمران (اوباش ڇوڪري) سان گهمندي ۽ ڳالهائيندي ڏٺو آهي“.
”نه جاويد اهو سچ نه ٿو ٿي سگهي تنهنجين اکين ضرور دوکو کاڌو هوندو“ مير سندس ڳالهه تي يقين نه ڪيو.
ٻئي ڏينهن مير مسرت سان مليو، پر اها ڳالهه ساڻس ڪونه ڪيائين. معمول جي ابتڙ لان بجاءِ مسرت کيس ڪينٽين تي هلڻ جو چيو. چانهه پيئندي مسرت کيس چيو ته مير مان تو سان اهو واعدو ڪيان ٿي ته يونيورسٽيءَ مان پاڻ جڏهن فارغ ٿياسين، تون ليڪچرار ته انشاءَالله ضرور ٿيندين، پوءِ توسان شادي ڪرڻ چاهينديس. مير ڀر ۾ رکيل پنهنجي ڊائري مسرت ڏانهن وڌائي ۽ کيس چيو ته پنهنجن انهن لفظن کي منهنجي هن ڊائريءَ ۾ تحريري صورت ڏي. جنهن تي مسرت کانئس ڊائري وٺي پنهنجي انهن لفظن کي تحريري روپ ڏنو. جنهن ۾ هن اها ڳالهه، تاريخ ۽ سال لکي ساڻس وفا جو وچن ڪيو.
ٽن ڏينهن کان پوءِ جاويد، مير جو ڪاريڊور ۾ اڳ ورتيون بيٺو هو جاويد کي مير سان اڄ به مسرت جي حوالي سان ڳالهه ڪرڻي هئي جڏهن مير ساڻس مليو ته هن کيس چيو ته ”يار مير! مسرت مون کي مڪار ۽ دوکيباز لڳي پئي هتي توسان تو جهڙي، ته هتي عمران سان عمران جهڙي… مون ڪالهه به کين ڏٺو منهنجو ته پهريان انهن ڏانهن ڪو خيال نه هو پر ڳالهائڻ دوران سندن زوردار ٽهڪن ۽ تاڙين مون کي هوشيار ڪيو. مون ڏٺو ته عمران، مسرت جو هٿ وٺي ان تي ڪجھه لکي رهيو هو جنهن تي هوءَ مسڪرائي رهي هئي“.
”يار جاويد! تون هوش ۾ ته آهين ۽ هي ڇا چوين پيو هوءَ اهڙي دغابازي مون سان ڪيئن ٿي ڪري سگهي، هن مون سان جيون ساٿي ٿيڻ جا وچن ڪيا آهن ته پوءِ اهو ڪيئن ممڪن ٿي سگهي ٿو“. مير نرڙ تي آيل پگهر کي اگهندي چيو.
حيرت جوڳي ڳالهه آ، يار تون منهنجي ڳالهه تي اعتبار آخر ڇو نه ٿو ڪرين؟ جاويد کيس اعتماد ڏياريندي چيو.
ٻئي ڏينهن مير مسرت سان مليو، هن کانئس ان باري ۾ پڇيو ته ڇا ڳالهه آهي؟ جنهن تي مسرت کيس چيو ته مير مان ان موضوع تي ڪجھه نه ٿي ڳالهائڻ چاهيان…
مير کيس چيو ته ”مسرت! تو اڳ ۾ ته ڪڏهن به ڪا ڳالهه مون کا ڳجهي ڪونه رکي پر اڄ تون مون کان اها ڳالهه لڪائي رهي آهين، خبر ناهي الائي ڇو؟؟؟؟“
ٿوري دير تائين سندن وچ ۾ خاموشي رهي ٿي ۽ هو ڪجھه ڳالهائڻ بجاءِ پنهنجون نظرون ڪتابن ۾ کپائي ڇڏين ٿا… ڪجھه دير کان پوءِ مسرت اٿي ۽ چيو ”مير! مون کي هڪ ضرور ڪم ياد اچي ويو آهي جنهن ڪري مان هلان ٿي پاڻ وري سڀاڻي ملنداسين…“
مير مسرت جي اهڙي اوچتي رويي تي حيران ٿيو ۽ سوچيائين ته هن کي ڇا ٿي ويو آهي؟ هڪ ڏينهن جاويد ڏٺو ته ڪاريڊور مان عمران ۽ مسرت لان طرف وڃي رهيا هئا. هو جلدي مير لاءِ متلاشِي ٿيو. مير لائبرري جي ڏاڪڻين مان لهندي کيس پسيو. هن رڙ ڪري مير کي سڏ ڪيو. مير ڪنڌ ورائي ڏٺو ته جاويد هو. جاويد سندس هٿ پڪڙي تڪڙ ۾ چوڻ لڳو مير، اچ مون سان ۽ هل گڏجي… مير وائڙو ٿي ڪري کيس چيو ته پر ڪيڏانهن…؟
مير اچ ته توکي اهو منظر ڏيکاريان، جيڪو تنهنجي اکين کان وانجهيل هو ۽ هو ٻئي لان طرف وڃي رهيا هئا… مير اهو منظر ڏسي عبرت ۽ تپرس ۾ پئجي ويو… ٻئي لمحي لان تي ويهڻ کان پوءِ عمران، مسرت جي ٻانهن کي سٽ ڏيئي پاڻ ڏانهن سوري سندس ڪن ۾ سرگوشيون ڪرڻ لڳو ۽ مسرت جي مک تي مسڪراهٽ هئي. پوءِ هو سندس چهري تي سُري آيل وارن کي سورڻ لڳو. مير اهڙو منظر ڏسي ڀانئيو ته هو ڄڻ هماليه کان هيٺ ڪري رهيو هجي… سندس اکين ان منظر کي اعتبار ڪرڻ نه پئي ڏنو… مير اکيون مهٽيون ۽ ٻئي لمحي هن مسرت کي عمران جي ٻانهن ۾ پسيو. مير جي چهري تي درد ۽ تڪليف ليئا پائي رهي هئي. اهڙن منظرن مير جي دل ۾ سانڍيل مسرت جي محبت کي نفرت ۾ تبديل ڪري ڇڏيو، هو غصي وچان زمين تي زور سان لت هڻي جاويد کان موڪلائڻ بجاءِ پنهنجي روم تي آيو.
مير مسرت جي اهڙي عمل تي روئندو رهيو ۽ سوچيندو رهيو. سوچن جو اهو تسلسل ساري رات جاري رهيو، جو صبح جو سج پنهنجي روشني ساري ڪائنات ۾ عيان ٿيو پر مير وٽ اڃا بي چيني ۽ اداسيءَ جي اوندهه هئي. اڄ مير ڪلاس اٽينڊ نه ڪرڻ جو فيصلو ڪيو پر مسرت جي ڪيل ڳالهين ۽ واعدن وفائن جو سوچن جي صورت ۾ ڪلاس اٽينڊ ڪرڻ لڳو جنهن کيس ڪنهن وقت ليڪچر جي صورت ۾ چيو هو ته ”محبت اهو پاڪ رشتو آهي، جنهن جو بنياد اعتبار تي هوندو آهي. محبت جي ميلي ۾ هر ڪو ته اچي ٿو پر بعد ۾ الائي ڇو هو بي وفائي خريد ڪري ٿو. حالانڪه محبت جي منزل حاصل ڪرڻ لاءِ پهريون شرط وفاداري آهي“. ٻئي لمحي هو اها ڊائري کڻي پڙهي ٿو جنهن ۾ مسرت ساڻس لانئون لهڻ وارو واعدو تحريري طور لکيو هو. مير جي اکين مان لڙڪ سندس پنبڻين جا بند ڀڃي شروع ٿين ٿا ۽ هو انهن لڙڪن کي روڪي نه ٿو سگهي، ان کان پوءِ مير عبدالحسين سانگيءَ جي هي لفظ سندس چپ چورنس ٿا…
دردن ڪئي ڌام ڌوم، دلِ ناتوان تي،
صدما هزار رسيا آهن، منهنجي جان تي،
پيو واچوڙي وانگر ڦرندو وتان،
ڪڏهن زمين ته ڪڏهن آسمان تي.