سمجهوتو
”اچو سر عزيز سوري اوهان کي ڊسٽرب ڪيو، اچو هيڏانهن ويهو“ پرنسپال هڪ ڪرسي ڏانهن اشارو ڪندي چيو.
”سر عزيز ٻيو خير اوهان کي تڪليف ان ڪري ڏني ته اصل ۾ اوهان جي ڪلاس اٺين مان والدين طرفان هڪ ڪمپلينٽ آئي آهي“.
”جي سر، ڪمپلينٽ آخر ڇا جي؟“ مون بيخبري واري ڪيفيت ۾ پڇيو.
”سر عزيز اصل ۾ ڳالهه هيءَ آهي ته، اٺين ڪلاس ۾ پڙهندڙ ڪنهن شيواني نالي هڪ هندو ڇوڪري جي بقول ته اوهان ڪلاس ۾ نصاب جي بجاءِ مذهبي ڳالهيون گهڻيون ڪيو ٿا“ پرنسپال چشمي کي لاهيندي چيو. اوهان ڪجھه ڏينهن ان ڪلاس ۾ مذهبي ڳالهيون ڪري نصابي ڪم کي بلڪل به توجهه نه پيا ڏيو. نصاب جي هڪ به باب کي اوهان ڪونه پڙهايو اٿن. اڄ سندس والد ۽ چاچو ان ڳالهه جي سلسلي ۾ آيا ۽ هنن ان ڳالهه جي وضاحت طلب ڪئي آهي ته نيٺ اوهان نصاب ڇو نه پڙهايو پيا؟ پر مذهبي ڳالهيون روزانو ۽ هر وقت ڇو شاگردن کي ٻڌايو ٿا، پرنسپال چيو.
”سر مون مذڪوره ڪلاس ۾ ڪابه اهڙي انتشاري يا تڪراري ڳالهه نه ڪئي آهي جنهن سان ڪا دل آزاري ٿئي ها باقي ان ڏينهن تي ٻارن کي ليڪچر ڏيڻ لاءِ ”نماز“ تي ٽاپڪ هو جنهن تي مون کين نماز جي اهميت ۽ افاديت جي ڄاڻ ڏني ۽ کين نماز جي پابندي ڪرڻ جي تلقين ڪئي“. مون کي چيو.
”پر شيواني جا والدين اهو ٻڌائين پيا ته استاد روزانو مذهبي ڳالهيون ڪري ٿو. اوڪي في الحال اوهان ڪلاس ۾ وڃو ۽ پيرڊ کي ڪنٽينيو ڪيو ها باقي سڀاڻي وري ڇوڪري جا والدين ايندا جيڪي اوهان کان ان حوالي سان روبرو پڇا ڳاڇا ڪندا“. پرنسپال چيو.
”اسڪول کان جڏهن آئون گهر آيس ته آئون سوچن ۽ حيرتن جي هڪ اڻ کٽ سلسلي هيٺ اچي ويس. آئون سر عديل ۽ پرنسپال جي قولن ۽ فعلن ۾ وڏو تضاد ڀانيم. ڇو ته سر عديل (ايڊمنسٽريٽر ۽ اداري جو مالڪ) جڏهن هاءِ اسڪول ٽيچر هو تڏهن کان ديني لاڙي نماز، قرآن ۽ سنت جو وڏو پابند هو، ديني تبليغ جي سلسلي ۾ ڪيترائي ڀيرا ملڪ جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ الله ۽ سندس رسولؐ طرف لاڙي رکڻ ۽ سندن حڪمن جي بجاآوري ڪرڻ لاءِ ويندو رهندو هو. گورنمينٽ جي نوڪري کان پوءِ جڏهن هو رٽائرڊ ٿيو تڏهن هن پنهنجي ئي شهر ۾ هڪ پرائيويٽ اسڪول کوليو، جتي به هو تدريسي تعليم سان گڏوگڏ ديني تعليم جي به تبليغ ڪندو رهندو آهي هر روز ڪڏهن پاڻ ته ڪڏهن پرنسپال اسيمبلي جي دوران ٻارن کي پنهنجي تقرار ۾ دين طرف راغب ٿيڻ جون ڳالهيون، مذهبي ڪمن ۾ دلچسپي رکڻ لاءِ اتساهيندا رهندا آهن ۽ اسان يعني استادن کي به اها ئي ڳالهه ڪندا آهن ته ٻارن کي ديني تعليم به گهڻي کان گهڻي ڏيو. جيڪا ڳالهه بحيثيت مسلمان جي، صحيح ۽ سٺي آهي. آئون به ته سندن شخصي اصول پٽاندر ڳالهه ڪئي. آئون سندس اصولن جا ته ليڪا نه لتاڙيا جو مون کي ان ڳالهه تي ننديو پيو وڃي. ٻئي ڏينهن تي پرنسپال ۽ سر عديل وري آفيس ۾ گهرايو جتي شيواني جا والدين اڳ ئي ويٺل هئا.
”جي سر!“
”هي شيواني جا والدين آيا آهن ۽ اوهان کان ان ڳالهه جي حوالي سان پڇڻ آيا آهن“ سر عديل چيو. ان کان اڳ جو آئون پنهنجو موقف ٻڌايان انهن هڪ هندو چيو سائين اوهان اسان جي ٻارن کي ڪجھه پڙهائڻ بجاءِ رڳو مذهبي ڳالهيون ڪيو ٿا جيڪا ڳالهه صحيح نه آهي.
”جي آئون ته اهڙي ڪا ڳالهه نه ڪئي آهي جنهن ڪري اوهان ايڏا پريشان ٿيو آهيو اصل ۾ ڪڏهن ڪڏهن نصاب جي ڪم پوري هجڻ کان پوءِ اهڙيون ڳالهيون کين ٻڌائيندا آهيون جيڪي سندن جي ڀلي لاءِ هونديون آهن ان ڏينهن کين نماز جي ليڪچر دوران ٻارن کي ان جي فضيلت بيان ڪئي، ان ڪلاس ۾ صرف توهان جا ئي نه پر ٻين مسلمانن جا ٻار به زير تعليم آهن اهو ان ڪري به کين ٻڌايو ويندو آهي ته جيئن کين ديني تعليم کان به کين آراسته ڪيو وڃي.
”سر عديل اڳئين ڀيري به اوهان پاڻ اسلامي ڳالهيون ڪيون، جن سان اسان جي ڪجھه مائٽن اوهان وٽ پنهنجا ٻار روڪي ڇڏيا ۽ هاڻ اهڙو معاملو اسان سان به ٿيو آهي. سائين اسين هاڻ اوهان جي اداري مان مطمئن ناهيون سو سڀاڻي کان اسان به پنهنجي شيواني کي ڪنهن ٻي اسڪول ۾ ايڊميشن وٺرائي ڏينداسين“. اهو چئي هو اٿي هليا ويا. سر عديل کين پويان سَڏُ ڪندو رهيو پر هو ڪونه رڪيا.
”اوهان ڪلاس ۾ اهڙي قسم جون ڳالهيون ڪندي، اهو لحاظ پو نه ڪيو ته ڪلاس ۾ سڀ مسلمان به نه آهن پر ڪجھه هندو ٻار به پڙهن ٿا. انهن ڳالهين جي ڪهڙي ضرورت آهي“ سر عديل ڪاوڙ واري لهچي ۾ چيو.
”سر جن ڳالهين لاءِ اوهان مون کي روڪيو پيا ته اهڙين ڳالهين جي ضرورت نه آهي، مان اوهان کي اهو ٻڌائيندو هلان ته اوهان پنهنجي اسڪول جي اندر ته اهڙين ڳالهين جي ئي پرچار ڪئي آهي ۽ ڪندا رهيا آهيو. اوهان جي اها ڳالهه ته ڪلاس ۾ سڀ مسلمان نه پر غير مسلم به آهن سو سر هي ته هڪ ڪلاس ۾ ٻه يا ٽي غير مسلم ٻار آهن، پر جڏهن ته اوهان روزانو اسيمبلي دوران پنهنجي تقرير ۾ ديني پرچار ڪندا رهيا آهيو، ان وقت ته هڪ يا ٻه ٻار نه پر ڪيترائي غير مسلم ٻار هوندا آهن، پوءِ اوهان ان ڳالهه جو احتياط ڇو نه ڪندا آهيو؟ هڪ دفعي اسيمبلي دوران اوهان جي ڪيل تقرير جا لفظ مون کي اڃا تائين ياد آهن، جنهن ۾ اوهان چيو هو ته ”ٻارو! اڄ اوهان اهو عزم ڪيو ته اوهان وڏا ٿي دين اسلام جي خدمت ۽ تبليغ ڪندؤ. هن دنيا ۾ دين جي تبليغ کان سواءِ ٻيو ڪوبه ڪم افضل نه آهي سو اوان هاڻي سان ئي پنهنجو اهو ذهن ٺاهي ڇڏيو ته اسان پنهنجي زندگي صرف ۽ صرف دين جي خدمت لاءِ وقت ڪري ڇڏينداسين. دنيا جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ هليا وينداسين“. سر! ٻيو ته اهڙيون ڳالهيون اوهان ڪيترائي ڀيرا ميٽنگس ڪوٺائي اسان سڀني استادن کي پنهنجي ڳالهين ۾ ان ڳالهه جو ئي گهڻو زور وٺرايو آهي ته ٻارن ۾ مذهبي جوش پيدا ڪيو وڃي. ٻارن کي گهڻي کان گهڻي پنهنجي مذهب متعلق ڳالهيون ٻڌائي سندن دل ۾ مذهب لاءِ دلچسپي پيدا ڪريو جيڪو عمل ثواب ۾ شمار ٿئي ٿو سو اسان ته اوهان جي ڳالهين جا تابع ٿي، اهڙي ئي پرچار ڪئي آهي“. مون ساري حقيقتن کي سندس آڏو بيان ڪيو.
ٻئي ڏينهن تي اسڪول اٽينڊ ڪرڻ کان پوءِ موڪل مهل هڪ پٽيوالي هڪ لفافو ڏنو. گهر اچي کولي ڏٺم ته ڪجھه پئسا ۽ هڪ پنو هو. جنهن تي لکيل هو ته ”سر سوري! سڀاڻي کان اوهان اسان جي اداري ۾ پڙهائڻ نه ايندا. اسان اوهان جي جاءِ تي هڪ ٻي ٽيچر رکي ڇڏيو آهي. اوهان جي ايل ڏينهن جا پئسا اوهان کي موڪلجن پيا، اوهان جي ڪري اسان جي اسڪول تي ناڪاري اثر پئجي رهيا آهن جنهن ڪري والدين پنهنجن ٻارن کي ٻين اسڪولن ۾ موڪلين پيا. اسان اهڙي مالي کوٽ کي ڪنهن به ڳالهه سان سمجهوتو نه ٿا ڪري سگهون هاڻ به مان شيواني جي والدين کي هٿ جوڙيا آهن ۽ ايلاز ڪري کين راضي ڪيو آهي ته آئندهه اهڙي ڪائي ڳالهه نه ٿيندي. اهو سڀ ڪجھه ان لاءِ ته آئون نه ٿو چاهيان ته مون کي ڪو مالي خسارو ٿئي“.
ٻي لمحي آئون پئسن کي ڏسي سوچن جي حوالي ٿي وڃان ٿو ته اڄ جو هي انسان پئسي لاءِ ته هر شيءِ کي وساري ۽ هر شيءِ سان سمجهوتو ڪري ٿو، پر پئسي ڪاڻ پنهنجي مسلمانيت ۽ خدا سانبه سمجهوتو ڪري سگهي ٿو؟؟؟؟
***