سهروردي سلسلي جا روحاني اڳواڻ ۽ ملتاني خانقاهه جا سجاده نشين
بغداد ۾ شيخ عبدالقادر جيلاني جي لاڏاڻي کان پوءِ شيخ ابو نجيب هڪ سال تائين ۽ ان کان پوءِ ڪيترائي سال شيخ شهاب الدين بغداد جي روحاني سربراهي جو نظام تمام سهڻي نمونه نڀايو. ان زماني ۾ شيخ بهاء الحق والدين زڪريا ملتاني ڪامل مرشد جي تلاش ۾ هندستان مان نڪري اسلامي دنيا جا ملڪن جا ملڪ گهمندو ڦرندو رهيو، تان جو پاڻ بغداد ۾ شيخ شهاب الدين جي مجلس ۾ وڃي پهتو ڄڻ ته هن کي جنهن املهه ماڻڪ جي تلاش هئي سو ملي ويو. مرشد ڪا مل به پوري ٻاجهه ۽ شفقت فرمائي فقط ٽن هفتن جي عبادت، ذڪر فڪر وغيره کان پوءِ کيس خلافت عطا ڪري، ملتان ڏانهه موٽي وڃڻ جو حڪم ڏنو ته ننڍي کنڊ ۾ سهروردي سلسلي جا بنياد مضبوط ڪري. شيخ زڪريا ملتاني جي جدوجهد زبردست ڪامياب ٿي. پاڻ ملتان، اُوچ، ۽ ٻين جاين تي سهروردي سلسلي جون مشهور خانقاهون قائم ڪيون. شيخ زڪريا ملتاني جي مشهور خليفن ۾ شيخ اسماعيل قريشي، شيخ حسين، شيخ نٿو، شيخ فخر الدين ابراهيم عراقي، سيد جلال سرخ بخاري ۽ شيخ صدرالدين عارف مشهور آهن. شيخ زڪريا ملتاني جي قائم ڪيل خانقاه جا سجاده نشين:
1. شيخ بهاء الحق والدين محمد زڪريا ملتاني (566هه 666هه عمر 100 سال)
2. شيخ صدرالدين محمد عارف بالله.
3. شيخ رڪن الدين قطب عالم.
4. شيخ اسماعيل شهيد.
5. شيخ محمد حاجي.
6. شيخ رڪن الدين اسماعيل سمر قندي
7. شيخ عماد الدين محمد.
8. شيخ صدرالدين عليم.
9. شيخ يوسف شاهه.
10. شيخ برهان الدين اسماعيل.
11. شيخ يحيٰ.
12. شيخ شهرالله.
13. شيخ بهاء الدين.
14. شيخ ڪبير المنير.
15. شيخ محمد قاسم.
16. شيخ ڪبير.
17. شيخ بهاء الدين ثاني.
18. شيخ محمد قاسم ثاني.
19. شيخ وجيهه الدين.
20. شيخ محمد زڪريا.
21. شيخ محمد زمان.
22. شيخ محمد غوث.
23. شيخ بهاء الدين لقب ڀاون شاهه.
24. شيخ محمد غوث.
غالب گمان آهي هن بزرگ شيخ محمد غوث جي سجاده نشيني واري دؤر ۾، ڪاماري شريف (ٽندو الهيار) جي بزرگ پير اشرف شاهه قريشي جو والد صاحب پير محمد غوث قريشي سنڌ مان غوثيه جماعت جي فقيرن جي اڳواڻي ڪندي ملتان پهچندو هو. اهڙو حوالو ڪتاب اذڪار قلندري مان ملي ٿو. والله اعلم.
25. شيخ ولايت شاهه.
26. مخدومه بي بي راجي.
27. مخدوم شاهه محمود.
28. مخدوم بهاول بخش.
29. مخدوم حسن بخش.
30. مخدوم مريد حسين.
31. مخدوم سجاد حسين.
32. مخدوم شاهه محمود حسين.
(نوٽ: هيءَ لسٽ اردو ڪتاب درس غوثيھ (صفحه 33 کان 35 تائين) تان ورتي وئي آهي.)
غور طلب:
خانقاهه شيخ بهاء الحق والدين زڪريا ملتاني جي سجاده نشينن جي مٿين لسٽ تي نظر وجهڻ سان هيءَ سوال ذهن تي اچي ٿو ته، بزرگ خليفه پيرو فقير شورو جن ڏينهن ملتان ڏي ويندو هو ته انهن ڏينهن خانقاه جو سجاده نشين ڪير هو؟ پر جيئن ته اسان کي انهن سجاده نشين بزرگن جا سال ولادت ۽ سال وفات ملي نه سگهيا آهن فقط نالن جي مٿين لسٽ ميسر ٿي سگهي آهي تنهنڪري يقين سان ڪجهه به چئي نه ٿا سگهون. البت هڪ اندازي مطابق چئي سگهون ٿا ۽ ان بابت مٿي ڪتاب اذڪار قلندري جو حوالو به ذڪر ڪيو اٿئون ته، ”جن ڏينهن ڪاماري شريف (ٽنڊي الهيار) وارو پير محمد غوث قريشي (پير اشرف شاهه قريشي جو والد) ملتان ڏي جماعتون وٺي ويندو هو، تن ڏينهن ملتان واري مذڪوره خانقاه جو سجاده نشين شيخ محمد غوث هو.“ اسان جي پيش ڪيل مٿين لسٽ ۾ شيخ محمد غوث جو چوويهون نمبر آهي. هاڻي غور ڪرڻ کپي ته، پير محمد غوث شاهه قريشي ڪاماري واري جو سال وفات 1230هه آهي ۽ ان وقت بزرگ خليفو پيرو فقير شورو 44 (چوئيتاليهه) سالن جو هو ته اهڙي صورت ۾ هي چئي سگهجي ٿو ته، خليفي پير وفقير شوري کي سندس استاد حافظ محمد حسن کٽي اندازاً ان وقت ملتان ڏي بيعت ڪرائڻ لاءِ وٺي ويو هوندو جڏهن خليفو پيرو فقير وڌ ۾ وڌ ويهارو سالن جو هوندو. ٿي سگهي ٿو ته، ان وقت سجاده نشين ٽيويهون نمبر شيخ بهاء الدين عرف ڀاون شاهه هجي، پر جي اهو نه هوندو ته، چوويهون نمبر سجاده نشين شيخ محمد غوث ته لازمي هوندو. جيڪڏهن اسان جي انهي اندازي کي گمان غالب طور تسليم ڪيو وڃي ته پوءِ هي ڳالهه صحيح بيهندي ته، خليفي پيرو فقير شوري پنهنجي ايامڪاري ۾ ٽن چئن سجاده نشينن هر هڪ: چوويهون نمبر شيخ محمد غوث، پنجويهون نمبر شيخ ولايت شاهه، ڇويهون نمبر مخدومه بي بي راجي جو دؤر ڏٺو ۽ ٻڌو. خليفو پيرو فقير شورو غالب گمان مطابق انهن بزرگن جي دؤر ۾ ملتان وڃي درگاهه تي حاضري ڏيندو هو ۽ ذڪر فڪر جي تلقين ۽ هدايت نصيحت حاصل ڪندو هو. هڪ واقعو به هن ڪتاب ۾ ”حالات، واقعات“ جي عنوان هيٺ ذڪر ٿيل آهي. سو هيءَ ته ”هڪ ڀيري کير کڻي روانا ٿيا ته واٽ تي برسات پئجي وئي. زوردار برسات ۾ به وڃي منزل تي پهتا ۽ حويلي جي ڏيڍيءَ تي پهچي دروازي تي ڌڪ هنيائون ته، جيجيءَ ٻانهي کي چيو ته، ٻاهر وڃ، پيرو فقير برسات ۾ کير کڻي آيو آهي، تنهن جا ڪپڙا پسي ويا هوندا ۽ هي سڪل ڪپڙا کڻي وڃي ڏئينس ته پائي ۽ وٽانئس کير به کڻي اچ. ٻانهي ٻاهر نڪري جڏهن پيرو فقير وٽ پهتي ته، پيرو کانئس پڇيو ته، هي ڪپڙا ڇو کڻي آئي آهين؟ ته ٻانهي وراڻيو ته، جيجيءَ ڏنا آهن ته پيرو فقير جا ڪپڙا برسات ۾ پسي ويا هوندا، سو هي سڪل ڪپڙا پائي. پيرو فقير اهو ٻڌي ٻانهي کي چيو ته، جيجي امان کي وڃي چئو ته، الله جي مهرباني ۽ اوهان جي دعا سان، آئون ڪڪرن جي مڙيئي مٿڀرو پئي آيس ۽ منهنجا ڪپڙا برسات ۾ پسڻ کان بچي ويا آهن.“ انهي ذڪر ٿيل واقعي ۾ جنهن بي بي سڳوري جو تذڪرو اچي ٿو منهنجي غالب گمان ۾ اها اُها ئي مخدومه بي بي راجي آهي جنهن جو سجاده نشيني واري لسٽ ۾ ڇويهون نمبر اچي ٿو. وڌيڪ الله بهتر ڄاڻي ٿو.