خليفي پيرو فقير شوري جي دؤر جون تاريخي جهلڪيون
ٻارهين صدي هجري جو زمانو، هڪ زبردست مردم خيز زمانو ٿي گذريو آهي. هڪ طرف اسلامي بادشاهت جي زوال يا زبوني جا آثار ظاهر ٿي رهيا هئا، ته ٻئي طرف هر هڪ اسلامي ملڪ ۾ هزارن جي تعداد ۾ عالم، عارف ۽ شاعر پيدا ٿي رهيا هئا. هندستان يا ترڪي کي ڇڏي فقط سنڌ جي ننڍڙي ٽڪري تي نظرو جهبي ته، ان زماني ۾ جڏهن سنڌي زبان زنده ۽ اَمر بنجي وئي، اسان جي سنڌ ۾ سوَن جي تعداد ۾ صاحب ڪمال بزرگ موجود هئا. سنڌ جو مرڪزي شهر ٺٽو، ان دؤر ۾ وڏن وڏن عالمن، چوٽي جي شاعرن ۽ عارفن ڪاملن سان ڀرپور هو. ان کان سواءِ سنڌ جي ننڍن ڳوٺن ۾ به ڪيترائي ڪامل، ڪماليت وارا بزرگ موجود هئا.
هيٺ اسان ٻارهين صدي هجري جي ڪن بزرگن عالمن جا تاريخ ولادت ۽ وفات لکي، ان سان خليفي پيرو فقير شوري جي ولادت ۽ وفات واري سال کي ڀيٽي پڙهندڙن آڏو هي ڳالهه واضح ڪرڻ گهرون ٿا ته، پاڻ فقير صاحب جن به سنڌ جي انهن ئي باڪمال بزرگن ۾ شمار ٿين ٿا.
1. مشهور بزرگ ۽ سنڌ جي سرتاج صوفي شاعر شاهه عبداللطيف ڀٽائي جي وفات 1165هه مطابق 1752ع ۾ ٿي. جنهن کان 21 (ايڪيهه) سال پوءِ پيرو فقير شوري جي ولادت ٿي.
2. مخدوم محمد هاشم ٺٽوي جيڪو ڪلهوڙا دؤر ۾ قاضي القضاة رهيو پاڻ سنڌ ۾ قرآن حديث ۽ فقه ۾ ايتري مهارت رکندو هو جو کيس سنڌ جو امام ڪري مڃيو وڃي ٿو. مخدوم محمد هاشم (ولادت 1104 هه وفات رجب 1174هه = مطابق 1761ع) جي وفات کان ٻارهن سال پوءِ پيرو فقير جي پيدائش ٿي.
3. مخدوم محمد معين ٺٽوي جيڪو شاهه ڀٽائي جي دوستن مان هو (وفات 1161هه مطابق 1748ع) جي وفات کان 25 (پنجويهه) سال پوءِ پيرو فقير شورو پيدا ٿيو.
4. حضرت شيخ بهاء الدين زڪريا ملتاني جي مريد مخدوم عبدالرئوف مٽياري واري جي وفات 1166هه مطابق 1753ع ۾ ٿي، جنهن کان 20 (ويهه) سال پوءِ پيرو فقير جي پيدائش ٿي.
5. مشهور محدث شاهه ولي الله دهلوي 1176هه ۾ وفات ڪئي جنهن کان 10 (ڏهه) سال پوءِ پيرو فقير جي ولادت ٿي.
6. ٽنڊي الهيار جي مشهور بزرگ مخدوم ميان صابر ولهاري نقشبندي، جنهن جي زيارت لاءِ شاهه ڀٽائي به خود هلي آيو، تنهن جي وفات 1135هه مطابق 1722ع ۾ ٿي. ان جي وفات کان 51 (ايڪونجاهه) سال پوءِ پيرو فقير پيدا ٿيو.
7. مشهور نقشبندي بزرگ ۽ مجاهد شهيد مخدوم عبدالرحيم مڱريو گرهوڙي (ولادت 1152هه شهادت 1192هه مطابق 1778ع) جي شهادت کان 6 (ڇهه) سال اڳ پيرو فقير پيدا ٿيو.
8. ضلع خيرپور تعلقي گمبٽ ڳوٺ درازا جو سچل سرمست حافظ عبدالوهاب (ولادت 1152هه مطابق 1739ع ۽ وفات 2 رمضان 1231هه) پيرو فقير شورو، سچل سرمست جي ولادت کان 34 (چوٽيهه) سال پوءِ پيدا ٿيو ته، سچل جي وفات کان 75 (پنجهتر) سال پوءِ به پيرو فقير زنده رهيو.
9. ڪامارو شريف (ٽنڊو اولهيار) جي پير اشرف شاهه قريشي (ولادت 1214هه مطابق 1799ع ۽ وفات 1277هه مطابق 1860ع) سانول سائين پير اشرف شاهه قريشي ڪامارائي جي پيدائش کان پيرو فقير 27 (ستاويهه) سال اڳ پيدا ٿيو، يعني ته پير اشرف شاهه جي ڄمڻ وقت، پيرو فقير شورو ستاويهه سالن جو هو. جڏهن پير اشرف شاهه قريشي جيڪو حضرت غوث بهاء الدين جي اولاد مان آهي ۽ سهروردي سلسلي جو بزرگ آهي تنهن جي وفات ٿي ته، پيرو فقير شورو 88 (اٺاسي) سالن جو عمر رسيده هو، جيڪو پوءِ 120 سالن جي عمر ۾ سن 1306هه ۾ لاڏاڻو ڪري ويو.
10. شاهه عنايت رضوي نصرپوري جي وفات 1160هه ۾ ٿي. جنهن کان 26 (ڇويهه) سال پوءِ پيرو فقير شوري جي ولادت ٿي.
11. نصرپور جو مشهور ڪافين جو بادشاهه سيد مصري شاهه (ولادت 1245هه مطابق 1828ع ۽ وفات 1335هه مطابق 1906ع) مصري شاهه کان 59 (اوڻهٺ) سال اڳ پيرو فقير پيدا ٿيو ۽ مصري شاهه جي وفات کان 29 (اوڻٽيهه) سال اڳ پيرو فقير وفات ڪري ويو.
پيرو فقير شوري جي ڄمڻ وقت ۽ سندس حياتي ۾ خاص ڪري هي تاريخي واقعا ٿيا.
(الف) 3 جمادي الاول 1186هه مطابق 2 آگسٽ 1772ع تي سنڌ جو حاڪم ميان غلام شاهه ڪلهوڙو وفات ڪري ويو انهي ئي سال پيرو فقير شوري جي پيدائش ٿي.
(ب) پيرو فقير شوري جي پيدائش کان 4 (چار) سال اڳ سنڌ جي مشهور شهر حيدرآباد جو سنگ بنياد رکيو ويو. حيدرآباد جي سنگ بنياد جي تاريخ قرآن شريف جي هن آيت: يارب اجعل هذا البلد آمناً (اي پالڻهار هن شهر کي امن ۽ سلامتي وارو بناءِ) مان نڪري ٿي اها تاريخ انهي آيت جي ابجد جي حساب سان ”1182“ هه ٿئي ٿي.
(ج) خليفو پيرو فقير شورو جڏهن ستن سالن جو ٿيو ته سندس اباڻي ڳوٺ پيرو فقير کي ويجهو مشهور شهر ٽنڊو آدم جو بنياد 1779ع ۾ پيو. هن شهر جو باني آدم خان مري هن علائقي جو وڏو سخي مرد ۽ نيڪ انسان هو. سندس مقبرو تعلقي کپري ۾ آهي.
(د) ميان غلام شاهه ڪلهوڙي جي وفات کان پوءِ، ڪلهوڙا حڪمران پنهنجي فوجي عملدار ٽالپرن سان ڦٽائڻ لڳا. ڪلهوڙا حڪمرانن ۾ ميان يار محمد اخلاق ۽ فضيلت ۾ بهترين شخص هو. ٻئي درجي تي ميان نور محمد ڪلهوڙو ۽ ٽئي درجي تي ميان غلام شاهه ڪلهوڙو هو.
(هه) ڪلهوڙن ۽ ميرن جي وچ ۾ اختلاف وڌندا سخت دشمني ۽ عداوت تائين پهچي ويا. تان جو هڪ ٻئي جي خون جا پياسا بنجي پيا. نتيجي ۾ سن 1196هه مطابق 1782ع ۾ هالاڻي ميدان وٽ ڪلهوڙن ۽ ميرن جي وچ ۾ هڪ فيصلي ڪن لڙائي لڳي. جنهن ۾ ڪلهوڙن شڪست کاڌي ۽ مير فتح علي خان ٽالپر ڪامياب ٿيو.
(و) ڪلهوڙن جي حڪومت جو دؤر تقريباً اسي ٻياسي سال رهيو، جنهن کان پوءِ ميرن جو دؤر آيو. جيستائين ميرن جو پاڻ ۾ اتفاق، ٻڌي ۽ هڪ ٻئي جي صلاح ۽ مشوري سان حڪومتي انتظام هلائڻ جو سلسلو رهيو، تيستائين ته مير سٺي نمونه حڪومت هلائيندا رهيا. پر تقريباً سٺ سالن بعد جڏهن منجهن هڪ ٻئي سان نااتفاقي ۽ اندروني اختلافن جو سلسلو ايترو وڌيو جو سنڌ تي ميرن جو راڄ به ضلعن، تعلقن جي صورت ۾ ورهائجي رياستي انتشار جو شڪار ٿي ويو، ته ٻئي پاسي سمنڊ پار ڌارئي انگريز، واپاري صورت ۾ اچي سنڌ جي مختلف شهرن ۾ پنهنجون واپاري ڪوٺيون قائم ڪري، ميرن ۾ هڪ ٻئي لاءِ وڌيڪ نفرت ۽ نفاق جو ٻج وجهي ميرن جي حڪومت جا بخيا اکيڙي ڇڏيا. نيٺ انگريز ملڪ گيري جي هوس ۽ سنڌ کي پنهنجي بيٺڪ بنائڻ جي لالچ ۾ ميرن سان جنگ جوٽڻ جا منصوبا ٺاهڻ لڳو. آخرڪار سر چارلس نيپئر حيدرآباد تي ڀرپور حملو ڪيو ۽ مياڻي جي مشهور جنگ لڳي. جنهن ۾ سنڌ جي حڪمران ميرن هارايو ۽ گورا انگريز ڪامياب ٿي ويا. جنهن جي نتيجي ۾ سنڌ جي مقامي ماڻهن جو راڄ ختم ٿي ويو. اهو ئي سبب آهي جو 1149هه مطابق 1843ع وارو اهو سال سنڌ لاءِ منحوس ثابت ٿيو جنهن ۾ سنڌ جي آزادي هميشه لاءِ سلب ٿي وئي.
(ز) مخدوم ابوالحسن سنڌي جيڪو سنڌي الف ب وارن ٻاونجاهه اکرن جي سٽا ۽ ترتيب جو باني ۽ پڻ سنڌي صورتخطي جو باني تسليم ڪيو وڇي ٿو ۽ انهي ڪم ۾ ساڻس شامل سنڌي عالمن جي تيار ڪيل عربي رسم الخط ۾ سنڌي صورتخطي کي جديد پيرايه ۾ سن 1853ع ڌاري مڪمل طرح جوڙي راس ڪيو ويو. جنهن کان پوءِ سنڌي پرائمري اسڪولن جو سلسلو شروع ڪيو ويو. اهڙي طرح سنڌ جي وڏن وڏن شهرن جي اسڪولن ۾ ديسي ماڻهن کي انگريزي سيکارڻ جو به بندوبست ڪيو ويو.
(ح) سن 1871ع ۾ وڏن شهرن کان اڳتي وڌائي ننڍن شهرن ۾ به سرڪاري سطح تي سنڌي اسڪول قائم ڪرڻ شروع ڪيا ويا. انهي ڪري سنڌي پرائمري تعليم ڪجهه قدر عام ٿيڻ لڳي. انگريز آفيسرن کي به سنڌي سکڻ جو حڪم ڪيو ويو. خليفي پيرو فقير شوري کي هلندڙ هجري سال 1438هه تائين وفات ڪندي 132 (هڪ سؤ ٻٽيهه) سال گذري ويا آهن پر جي سندس ولادت کان وٺي هيستائين جو عرصو شمار ڪنداسون ته پورا 252 (ٻه سؤ ٻاونجاهه) سال ٿين ٿا. جڏهن ته شاهه ڀٽائي کي لاڏاڻو ڪندي هلندڙ هجري سال 1438هه تائين 273 (ٻه سؤ ٽيهتر) سال يعني ذري گهٽ پوڻا ٽي سؤ سال گذري ويا آهن.