سنڌ جي زمين تي قبضي جي هٻڇ
پنجاب سان واسطو رکندڙ وفاقي وزير ميان غلام مصطفيٰ کر قومي اسيمبلي اجلاس ۾ چيو آهي ته تربيلا ڊيم جي متاثرن لاءِ سنڌ کي اڃا 19،333 ايڪڙ زمين ڏيڻي آهي. هن ايوان کي ٻڌايو آهي ته تربيلا جي متاثرن لاءِ پنجاب ۽ سنڌ ۾ ڌار ڌار 30 هزار ايڪڙ ايراضي رکي وئي هئي.
پنجاب صوبي ته پنهنجي صوابديدي ڪوٽا مهيا ڪئي پر سنڌ 81-1997ع دوران صرف 10 هزار 447 ايڪڙ ايراضي مهيا ڪئي آهي. ان ڪري سنڌ کي اڃا 19،333 ايڪڙ زمين ڏيڻي آهي.
سنڌ جي عوام کي هيل تائين مختلف ”قومي“ رٿائن جي حوالي سان ڪيتري زمين کان محروم ڪيو ويو آهي. اهو حساب نه ته اسان لڳائڻ جي تڪليف ڪئي آهي، نه وري ”اصل اقتدار ڌڻين“ اوڳرائيڏ يڻ وقت ان جو ڪو ڪاٿو ڪيو آهي. جنهن ڪري بئراج جي زمينن کان وٺي فوجي ڇانوڻين لاءِ ڪتب آندل زمينن ۽ انهن تي آباد اوپرن ماڻهن جو وڏو انگ ٻڌائي ٿو ته سنڌ جي زمين تي ٻاهران آيل ماڻهن جو گهيرو هڪ ڀوائتي ۽ خوفناڪ صورتحال اختيار ڪري چڪو آهي. بدين، ميرپور خاص، نواب شاهه، خيرپور ۽ سکر ضلعن ۾ بئراج جي پاسي وارين سون ورنين زمينن مان هتان جا ديس ڌڻي ڪو اُپراسو حاصل ڪرڻ بدران هاڻ انهن کي صرف حسرت ڀرين نظرن سان ئي ڏسي سگهن ٿا.
سکر بئراج وارين زمينن کان پوءِ هندستان مان لڏي آيل جي آؤ ڀڳت ڪرڻ لاءِ نه صرف ڪراچيءَ جي خالي پڊن تي هٿ صاف ڪيا ويا، پر سنڌ جي اندرين علائقن ۾ هندن وٽ سنڌي مسلمانن جون گروي ٿيل زمينون به لُٽ جو مال سمجهي ٻاهران آيل پناهگيرن کي الاٽ ڪيون ويون. ڪراچيءَ ۾ ڪي ڊي اي جوڙي ان ذريعي ڪالونائيزشين جو عمل شروع ڪيو ويو. صدين کان آباد سنڌي ڳوٺ ڊاهي، ماڻهو لڏائي ناظم آباد، پي سي ايڇ ايس، ڊفينس، ڊي ايم سي ايڇ ايس، گلشن اقبال، ملير، نيو ڪراچي جي نالن سان هائوسنگ اسڪيمون جوڙيون ويون. جنهن سان هڪ طرف ڌرتي ڌڻي پنهنجن اباڻن پڊن ۽ ملڪيتن کان محروم ڪيا ويا، ته ٻئي طرف ڌارين ماڻهن جي رهائش ٿيڻ ڪري ڪراچي شهر مڪمل طور اوپرو بڻجي ويو آهي. اڄ صورتحال اها آهي جو سنڌ جي گاديءَ وارو شهر پنهنجي سڃاڻپ وڃائي ويٺو آهي. ان کي ڪوبه پنهنجو سمجهڻ يا ڪرڻ لاءِ تيار ناهي. هر ماڻهو لُٽ جو مال سمجهي، ان مان پنهنجون جهوليون ڀرڻ لاءِ هڪ ٻئي تي هٿيار تاڻي بيـٺو آهي.
پاڪستان ٺهڻ کان اڳ بئراج جون زمينون پنجاب جي ماڻهن کي ان لاءِ ترجيحي بنيادن تي ڏنيون ويون، ڇاڪاڻ ته هنن گورن انگريزن جي نمڪ حلالي جو فرض نه صرف خوش اسلوبيءَ سان ادا ڪيو هو، پر عالمگير جنگ ۾ آقائن لاءِ جانيون به گهوري ڇڏيون هيون. ان جي ڀيٽ ۾ سنڌي ته ”حر تحريڪ“، ”روپلوڪولهي جي بغاوت“ ۽ ”هيمون ڪالاڻي جي ارڏائي“ جي صورت ۾ قابض انگريز خلاف جدوجهد ۾ مصروف هئا. تنهن ڪري انگريزن مٿي ڦرين سنڌين کي معاشي طور ڪنگال ڪرڻ ۽ سندن قوت کي ڪمزور ڪرڻ لاءِ اهڙو طريقيڪار اختيار ڪيو، جو هڪ طرف بئراج علائقي ۾ پنجابي آبادگار آڻي سنڌين جي معاشي سگهه تي لت ڏني ته ٻئي طرف سندن ڌرتي تي ڌاري يلغار جا در کولي ڇڏيا.
پياري پاڪستان ٺهڻ کان پوءِ ان وقت جي وزيراعظم لياقت علي خان مهاجر ڪامورا شاهيءَ رستي سنڌ کي پنهنجو زيردست ڪرڻ لاءِ ڪوڙن ڪليمن جا در کولي ڇڏيا. ڪوڙا قسم کڻي، شاهد بيهاري، سنڌ جي زمينن کي مُفت جو مال سمجهي هڙپ ڪيو ويو. ڌرتي ڌڻي پنهنجن وسيلن تي هي بيداد ڏسندا رهيا. جن ماڻهن ڪوڙن ڪليمن تي اهي زمينون حاصل ڪيون، انهن ڌرتيءَ جي مٽي سان ڪجهه پل به وفا نه ڪئي. هڪ هٿ سان ڪوڙا ڪليم حاصل ڪيا ته ٻئي هٿ سان انهن جو وڪرو ٿيندو رهيو. هن هيراڦيري ذريعي ڪن لکنوي ۽ دهلوي بنجي ڪراچيءَ ۽ حيدرآباد ۾ وڃي پر ساهيا ته ٻين وري لٽ جي مال مان ڪارخانا ۽ فيڪٽريون هڻي پاڻ کي سيٺين ۽ سرمائيدارن ۾ تبديل ڪري ڇڏيو.
ون يونٽ ٺهڻ کانپوءِ سنڌ جي زمينن ۽ وسيلن تي ٻي لشڪر ڪشي ٿي. پنجابين جا قافلا سنڌ جون زمينون والارڻ لڳا. ون يونٽي حڪمرانن فتح ٿيل علائقي وانگر سنڌ جي سرحدن کي زمين تي قبضو ڪندڙن لاءِ کولي ڇڏيو. پوءِ ڏسندي ڏسندي ”چڪ“ ٺهڻ شروع ٿي ويا. يونين ڪائونسلن، ٽائون ڪاميٽين، ميونسپل ڪائونسلن جون ميمبريون، چيئرمينيون ته ساڳيون رهيون پر انهن تي چهرا تبديل ٿي ويا. آباديءَ جي بنياد تي زمين جي قبضي کي سياسي ۽ معاشي طاقت ۾ تبديل ڪيو ويو. ٻاهرين آبادڪارن کي عسڪري سگهه مهيا ڪرڻ لاءِ رٽائرڊ فوجي جنرلن کي ملڪ سان وفاداري ۽ محبت جي سلي ۾ سنڌ جون زمينون عطا ٿيڻ لڳيون. جيڪو سلسلو اڄ به جاري آهي. ملڪ لاءِ قرباني ڏيندڙن کي پنهنجن ئي علائقن ۾ انعام ۽ تحفا ڏيڻ بدران سنڌ کي قربان ڪرڻ جو سلسلو شروع ٿيو. پوءِ پرائيءَ ڌرتيءَ تي قبضي جي هٻڇ ايتري ته وڌي وئي جو ڪرڪيٽ جا ٻه ڇڪا هڻندڙ لاءِ به سنڌ جي زمين حاضر ناظر هئي. رٽائرڊ جنرلن کانپوءِ ڪرڪيٽرن، اسڪواش، هاڪي، بيڊمنٽن جي پنجابي ۽ پٺاڻ کيڏاڙين لاءِ سنڌ سونا آنا ڏيندڙ ڪڪڙ بڻجي وئي.
جيڪڏهن هيءُ سلسلو هتي ئي ختم ٿئي ها پوءِ به شڪر ڪجي ها. پر ان کانپوءِ اڄ تائين فوجي ڇانوڻين، صنعتي علائقن، پولٽري ۽ زرعي فارمن جي نالي ۾ سنڌ جي زمين تي قبضي واري عمل زور شور سان جاري آهي. جنهن ۾ ڊئمن جي متاثر ٿيندڙ ماڻهن کي زمينون الاٽ ڪرڻ، ڪشميرين لاءِ ڪالونيون اڏڻ جي نالي ۾ پلاٽ رکڻ ۽ بهارين لاءِ اڳواٽ رٿابندي طور ڪچيون آباديون جوڙڻ وارو بيداد به پنهنجي پوري قوت ۽ خوفناڪين سان شامل آهي.
زمين ڦٻائڻ جي هن هوس ۽ لالچ کي ڪٿي به ٽاڪو لڳندو نظر نه ٿو اچي. هڪ طرف پنجاب جي تربيلا ڊيم جي باقي متاثرن کي آباد ڪرڻ لاءِ وڌيڪ 20 هزار کن ايڪڙ زمين جي گهر پئي ڪئي وڃي، ته مٿان وري ڪالاباغ ڊيم ٺاهڻ وارو دڙڪو به موجود آهي. هاڻ جيڪڏهن تربيلا جي متاثرن نالن وڌيڪ زمين تي قبضو ڪيو ويو ته سڀاڻي ڪالاباغ بند جي متاثر پنجابين ۽ پٺاڻن لاءِ خبر ناهي ته ڪٿي سڄي سنڌ جي گهر نه ڪري ويهي رهن. پوءِ ته سنڌ جي اصل ڌڻين کي گوريلا بڻجي وڻن تي گذارڻو پوندو. ڇاڪاڻ ته فلسطينين وانگر کين ڪير به پنهنجي زمين تي عارضي پناهگير طور رهڻ جي به اجازت نه ڏيندو.
هڪ طرف سنڌ جي زمين تي قبضي جو هي خوفناڪ منصوبو جاري آهي، ته ٻئي طرف اصل ديس واسين تي نظر ڦيرائڻ سان اهي لنڱ ڪانڊاريندڙ حقيقتون سامهون اچن ٿيون ته انهن جي تمام وڏي آبادي نه صرف بي گهر ۽ بي زمين آهي پر ڳڀي ڳڀي لاءِ محتاج بنائي وئي آهي. سنڌ ۾ اهڙا لکين خاندان موجود آهن، جن وٽ پنهنجي لاءِ زرعي زمين جو ٽڪرو ته ڇا پر گهر اڏڻ 90 چورس وال جو پلاٽ به موجود ڪونهي. پر سنڌ جي مال تي سخاوت ان پهاڪي جو روپ وٺي چڪي آهي ته مال پرائو دل بي رحم!
سنڌ جي زمين تي هن قبضي سان جيڪي به سازشون، مڪاريون ۽ منافقتون لاڳاپيل آهن، انهن جو توڙ ڪنهن به طرح ملڪ سان محبت ٿي نه ٿو سگهي. ڪو ڀلي ايئن سمجهندو هجي، ته سنڌ جي زمينن تي قبضي ۽ والار سان ملڪ جون پاڙون مضبوط ٿينديون ۽ ان جو وجود دائمي ۽ ابدي بنجي ويندو. پر تاريخ ۾ ٿيل اهڙا تجربا ۽ انهن جا نتيجا انتهائي ڀيانڪ نڪتا آهن. ان قبضي گيريءَ کي دائمي بنائڻ لاءِ جيڪي به سازشون سٽيون وينديون آهن، اهي اڳتي هلي واريءَ جي ديوار ثابت ٿيون آهن. اڄ اهڙن طالع آزمائن لاءِ اسرائيل ۽ فلسطينين وچ ۾ ٿيندڙ نئين سر صفبندي هڪ سبق آهي.
اسان قبضي گيري جي شوق ۾ الف اگهاڙي ٿي بيٺل پنجاب جي قيادت کي صلاح ڏينداسين ته سنڌ جي وسيلن کي ڦٻائڻ واري نيت کي تبديل ڪري تاريخ مان سبق حاصل ڪندي، نه صرف هيل تائين ٿيل قبضن کي مڪمل آجو ڪن پر انهن مان ٿيل اُپت ۽ ان تي ٿيندڙ وياج جا به ليکا چُڪتو ڪن. ڇاڪاڻ ته اڄ زمانو تيزيءَ سان تبديل ٿي رهيو آهي ۽ ڪابه طاقتور قوم ڪنهن ٻي هيڻي ۽ ڪمزور قوم تي نه ته گهڻو عرصو پنهنجو قبضو برقرار رکي سگهي ٿي، نه وري انهن جي وسيلن کي بنا اوڳرائي جي هضم ڪري سگهي ٿي. هي اسان جو نه پر تاريخ جو فيصلو آهي.
[b](ڇپيل، روزانو جاڳو ڪراچي، 23 جون 1995ع)[/b]