باب ٽيون
اجنبي شهر ۾ ڪنهن شخص پاران سنڌي ڳالهائڻ تي حيران به ٿي ويا ته خوش به ۽ يڪدم ٻنهي چيو ها اسان سنڌي آهيون.
توهان کي خبر ناهي ته ڪراچيءَ جون حالتون اڄ ڪلهه ٺيڪ ناهن ۽ توهان پيا رستي تي بيگاهه وقت پيا ڀٽڪو؟
ان اجنبي شخص سمجهائڻ واري انداز ۾کين چوي ٿو.
هن جي ڳالهائڻ ۽ سمجهائڻ ۾ کين پنهنجائپ محسوس ٿي. جنهن ڪري هنن کيس ٻڌايو ته هو ڪراچيءَ ۾ نوان آيا آهن ۽ هنن کي جنگ پريس جي پويان ريلوي ڪالوني جي ڪوارٽر نمبر ايس 105 گلي نمبر 10 وڃڻو آهي، جتي هنن جو دوست اقبال سندن انتظار ڪري رهيو آهي.
تنهن تي ان اڻ ڄاتل شخص کين چيو ته توهان پريشان نه ٿيو، هو به ريلوي ڪالونيءَ ڏانهن وڃي رهيو آهي، کيس ڪراچيءَ جي رستن جي چڱيءَ ريت خبر آهي، مان توهان کي پنهنجي دوست وٽ پهچائيندس.
هو ٻئي ڄڻا ڏاڍو خوش ٿين ٿا، انڌي کي اک جو ملي وئي هُئي ۽ هو ان اڻ ڄاتل شخص پٺيان هلڻ لڳن ٿا.
اجنبي شخص جيڪو هيو ته سنڌي پر کانئس نالو، ذات پڇڻ جي هنن ۾ همت نه ٿي ٿي، خوف ۾ وڪوڙيل جو هُئا. بت ۾ ڀريل هو، ڊگهو قد، اکيون وڏيون ۽ شايد اوجاڳي جي ڪري ڳاڙهيون لال ٿي ويون هيس ۽ سندس سانوري گول مٽول مُنهن تي دهشت طاري ڪري رهيون هيون. احمد کي ان شخص مان ڊپ پئي لڳو، ان ڪري آهستي خالد کي سرٻاٽ ڪندي چيائين يار هيءُ ماڻهو ته عجيب ۽ خوفناڪ ٿو لڳي، ڪٿي ڪنهن مصيبت ۾ نه وڃي پئون؟
ڳالهه ته صحيح ٿو ڪرين، پر ڪيون ڇا؟ ٻيو ڪو رستو به ته نه ٿو سُجهي. ڪيون ٿا توڪل. خدا ٻيڙا پار ڪندو، خالد به کيس پنهنجي اُلڪي بابت آگاهي ڏيندي چيو.
جملو اڃا پورو مس ڪيائين ته ان شخص روڊ تي نظر آيل هڪ ٽئڪسي واري کي هٿ ڏنو ٽئڪسي ڦيرو کائي اچي هنن جي ڀرسان بيٺي ۽ ان شخص ٽئڪسي ڊرائيور سان ڳالهايو، هنن ٻنهي جي حالت ڪنهن هيسيل هرڻي واري هُئي. ان شخص ۽ ٽئڪسي ڊرائيور ۾ ڪجهه بحث هليو. شايد ڪرايي تي نه پئي ٺهيا؟ ۽ نيٺ معاملا طئه ٿيڻ بعد ان شخص هنن کي سڏ ڪري ٽئڪسيءَ ۾ ويهڻ لاءِ اشارو ڪيو.
ٽئڪسي ڪڏهن ڪراچيءَ جي وڏن روڊن تي ڪڏهن وري ننڍن رستن تان هوا کي چيريندي هلندي رهي، هوا سبب هنن کي ٿوري سردي محسوس ٿي رهي هُئي، جنهن ڪري احمد ته اجرڪ اوڍي ڇڏيو هو، پر خالد وٽ ڪابه شيءِ نه هجڻ ڪري ڏڪيو پئي. ڪيترن هنڌن تي گاڏيون، ٽائر ۽ ڪجهه سامان ۽ دوڪان سڙيل هُئا، جن مان اڃا دونهون نڪري هوا کي ڀاڪر پائي ان ۾ جذب ٿي رهيو هو، سڄو شهر خاموش هيو. ڪٿي، ڪٿي ڪا گاڏي نظر آئي پئي يا ٽئڪسي ڀر مان گذري پئي، باقي ماڻهو ته ڄڻ نطر ئي ڪو نه پئي آيا. شهر ڄڻ قبرستان جو ڏيک ڏئي رهيو هو، شهر جي اهڙي حالت ڏسي ويتر هنن جي ذهن ۾ خوف اچي واسو ڪيو. سڀ چپ ڪري ويٺا هُئا.
خاموشيءَ کي ٽوڙيندي ٽئڪسي ڊرائيور کين چوي ٿو ته
سائیں! لگتا ھے آپ لوگ سندھی ھو؟
اجنبي شخص ڏانهس نهاري ٿو ۽ پوءِ اٽڪي اٽڪي چويس ٿو ته
"ھاں! ھم سندھی ھیں۔"
سائیں میں آپ کو پھچان گیا تھا۔ اس لئے میں ٹئکسی کو سیدھی سڑک پر نھیں لایا۔ ٽئڪسي ڊرائيور چيو:
اجنبي شخص کانئس پڇي ٿو ” وہ کیوں؟“
سائيں، کل میں دو سندھیوں کو لالو کھیت لے جارھا تھا، کہ غنڈوں نے میری ٹئکسی کو روکا اور انھیں اتار کر، ان پر گولیاں برسائيں۔ سائيں وہ بچاری موقع پر ھی مرگئے،یہ شھر جیسے آپ سندھیوں کے لئے مقتل بن گيا ھے، لیکن آپ ڈرین نھیں، میں آپ کو کسی بھی صورت اپنی منزل پر پھنچائونگا۔
ٽئڪسي ڊرائيور هنن کي آٿت ڏيندي چيو.
ٽئڪسي ڊرائيور جي آٿت باوجود به ان جي لفظن هنن جي جسم مان ڄڻ ساههُ ڪڍي ڇڏيو ہو، دل ۾ سوچيائون ٿي ٽئڪسي وارو ته انهن ويچارن کي ڪون بچائي سگهيو، جن کي لالو کيت کنيو پئي ويو، ته اسان کي خاڪ بچائيندو؟
خالد سوچي ٿو ته آيا ته مستقبل جي تلاش ۾ آهن، پر هتي ته مستقبل بجاءِ پهرين ڏينهن ئي خوف ۽ دهشت هنن جو استقبال ڪيو آهي. ڇا هو به ائين بي موت رستي تي ماريا ويندا؟
خوف سبب ڪجهه ڪڇي پڇي ڪو نه پئي سگهيا. ڄڻ نانگ سونگهي ويو هجين. سندن نڙي خشڪ ٿي وئي. چپ چاپ ويٺا رهيا.
اوچتو ڊرائيور ٽئڪسيءَ کي بريڪ هنئي، اوچتي بريڪ سبب هنن کان ڇرڪ نڪري ويو، ڄڻ بريڪ هنن کي حوصلي ۾ آڻي وڌو هو.
ٽئڪسي ڊرائيور چيو ته؛
سائيں! جنگ پریس اسٹاپ آگیا ھے۔
هي ٽڪسيءَ مان لٿا ۽ پنهنجي حصي جو ڪرايو ڏيڻ لاءِ اجنبي شخص ڏانهن هٿ وڌائين ٿا مگر ان صاف انڪار ڪندي هنن کان ڪرايو نه ورتو ۽ پاڻ ڪرايو ٽئڪسيءَ واري ڏنو.
ٽئڪسي هوا ۾ دونهون اڏائيندي اڳئين روڊ تي هلڻ لڳي ۽ هي ٻئي ڄڻا ان اجنبي شخص پويان هلندا رهيا.
ريلوي جون پٽڙيون ڪراس ڪندي سج هنن جواستقبال ڪرڻ لاءِ پنهنجا ڪرڻا آڇي ٿو. هنن کي هن علائقي ۾ زندگيءَ جا ڪجهه آثار نظر آيا ٿي، يعني ماڻهن جي ٿوري گهڻي اچ وڃ هُئي، ڪجهه دوڪان ۽ هوٽلون به کين کليل نظر آيون، جتان ماڻهو صبح جو سيڌو وٺي رهيا هُئا، ڪجهه ماڻهو هوٽل تي ويٺي گيهه ۾ تريل اوڦراٽن جا گرهه هڻندي ان جي مٿان چانهن جا ڍُڪ ڀري رهيا هئا.
هنن هڪ گهٽي مٽائي وري ٻي گهٽي مٽائي، ٽين گهٽيءَ ۾ داخل ٿين ٿا، نيٺ هڪ جڳهه تي بيهي ان اجنبي شخص هٿ جي اشاري سان هنن کي چيو ته اهو سامهون آهي ڪوارٽر نمبر ايس 105
اهو چئي ان اجنبي شخص هنن کان موڪلايو ۽ هليو ويو.
هو کانئس نالو پڇڻ ۽ سندس مهرباني به ادا نه ڪري سگهيا، ڇاڪاڻ ته پريشانيءَ هنن کي ڄڻ وائڙو ڪري ڇڏيو هو.
اتي بيٺي احمد چيو ”آيا آهيون زندگيءَ جي ڳولا ۾ هتي ته موت ٿو نظر اچي“
خالد کيس آٿت ڏيندي چيو ته ” سهڻا اسان موت کي مارينداسين“
ڪوارٽر ايس 105 جو دروازو هنن جي سامهون هيو، در کڙڪائڻ بعد يڪدم کليو، ڄڻ ڪو هنن جي انتظار ۾ ويٺو هجي، سندن يار اقبال سامهون بيٺو هو ۽ هي ٽئي دوست ڀاڪرين پئجي ويا. ڪيتري دير تائين ڄڻ هڪٻئي کي پئي ڏٺن، ڄڻ سالن جي جدائي کانپوءِ مليا هجن، سو به رڻ پٽ بيابان ۾. هڪٻئي سان ملي سندن ٿڪ ئي لهي ويا.
اقبال ڪجهه ڏينهن اڳ ڪراچي پهتو هو، کيس سندس مٽ عبدالعزيز ٻرڙي معرفت ريلوي کاتي ۾ نوڪري ملي هئي ۽ رهڻ لاءِ ڪوارٽر به. جنهن ڪري هنن کي ڪراچي اچڻ لاءِ اقبال همٿايو ۽ خط لکي کين جلد پهچڻ لاءِ چيو هو.
ڪچهري ڪندي خالد اقبال کي چيو ته يار ڪاش! اسان به ٻرڙا هجون ها ته اسان کي به نوڪري ملي پئي ها! پر اسان ته سنڌي آهيون ان تي ٽنهي دوستن ڪوارٽر ۾ وٺي ڏاڍا ٽهڪ ڏنا. ٽهڪ ڏيڻ جو سبب اسان مان ڪنهن کي معلوم نه هو.
اقبال جي ڊيوٽي صبح جو 8 وڳي کان شروع ٿيندي هُئي 2 وڳي واپس ٿيندو هو ۽ هنن لاءِ هوٽل تان ماني ۽ چانهه وٺيو ايندو هو. کين ٻڌايو هئائين ته کيس بڪنگ ڪلرڪيءَ مان سُٺي آمدني ٿئي ٿي. صاحب وڏو زور ڏيڻ کان پوءِ ئي ته کيس بڪنگ ڪلرڪ رکرايو هو. شام جو گڏجي ڪراچي گهمڻ لاءِ نڪرن ٿا، ڪراچيءَ جي ڪشادن روڊن ۽ سوڙهين گهٽيين کان وٺي مزار قائد تائين جو سفر سندن روز جي رولاڪين ۾ شامل هو، سمنڊ جو ڪنارو کين ڏاڍو وڻندو هو. خاص ڪري شام جي وقت، سمنڊ جون لهرون ۽ هوا من کي لطف ڏينديون هين ۽ هي ٽئي يار خاموش ويهي سمنڊ ڪناري جي ماحول جو مزو وٺندا هئا، خاص ڪري ڪيڏي مهل ڪا خوبصورت ناري آڏو گذرندي هُين ته وات پٽيو پيا ان کي گهوريندا هُئا، سندس سونهن سندرتا تان پيا پنهنجي مُنهن قربان ٿيندا هئا، پر سواءِ اکيون ٺارڻ ۽ خيالي پلاءَ جي کين ڦٻندو ڪجهه به نه هو، ڇاڪاڻ ته شرم ۽ حياءَ سندن جسم ۾ ڪٽي ڪٽي ڀريل هو، جنهن ڪري ڪا پاسو ڏيندي به هُين ته وڇِ وانگر ٽهي ويندا هُئا ۽ اهي ڳالهيون ياد ڪري ڀوڳ چرچا پيا ڪندا هُئا ۽ انهن يادن تي پيا ٽهڪ ڏيندا هئا ۽ پنهنجا ڏک ۽ وڇڙيل يار جي جدائيءَ کي وسارڻ جي ناڪام ڪوشش ڪندا هُئا.
ڪراچيءَ ۾ ڪجهه علائقن ۾ نسلي فساد ڪجهه جهڪا ٿي ويا هئا يا وري ڪورنگي، ناظم آباد، ملير ۽ ٻين علائقن ۾ جهيڙا هلندڙ هئا. جتان ڪڏهن ڪڏهن هنن کي سنڌي ماڻهن جي مرڻ جون خبرون پيون ملنديون هيون، پر هنن جي رهائش واري علائقي، صدر، چندريگر روڊ وارن علائقن ۾ ٺاپر هُئي. جنهن ڪري اُتي زندگي روان دوان هُئي. جنهن ڪري رات جي وقت جي رولاڪين جو مزو پيا وٺندا هُئا، هلڪي روشني، هوا جا سسراٽ ۽ هنن جا ٽهڪ خاموشي کي ٽوڙڻ جي ڪوشش ۾ مصروف هوندا هُئا.
ڪوارٽر نمبر ايس 105 جي ڀر ۾ ڪوراٽر نمبر 106 ۾ دادو جا رهواسي محمد شمن پنهنجي ڪٽنب سميت اچي رهڻ لڳو. محمد شمن کي به ريلوي ۾ ڪلرڪي ملي هُئي، صوم صلوات جو پابند آهي. عمر 50 سال کن ٿينديس. سندس ڌيءُ جو نالو راڻي آهي، جهڙو نالو اٿس اهڙي ئي خوبصورت ۽ خوب سيرت آهي، ڪاليج ۾ انٽر ۾ داخلا ورتي اٿس ۽ هاڻي روز ڪاليج اچڻ وڃن ڪري سندس سونهن سڀيتا جي چرچا به ڪالوني ۾ باهه وانگر پکڙجي رهيا هُئا، پر مجال آهي جو هوءَ ڪنهن ڏانهن اک کڻي به نهاري. پر نوجوان هُئا جيڪي ڀونئرن وانگر پيا سندس اڳيان پٺيان ڦرندا هُئا ۽ راڻيءَ جي هڪ نهار تي ڪالونيءَ جا جوانڙا جانيون لٽائڻ لاءِ تيار هئا، جيتوڻيڪ سندس هڪ مرڪ پسڻ لاءِ ٽنهي دوستن سميت ڪيترائي جوانڙا ڪلاڪن جا ڪلاڪ اُس ۾ بيهي ڪاراٽجي ويندا هئا. هوءَ ڪتابن جو بيگ کڻي جڏهن ڪاليج لاءِ نڪرندي هئي ته چوڏس سندس حسن جا پاڇولا ڦهلجي ويندا هئا. هوا ۾ سندس کليل ذلف رقص ڪندا هئا. جوانن جون ته ڇا پوڙهن، پڪن جي دلين جي ڌڙڪن به راڻيءَ کي ڏسڻ کان پري پري تائين مار ڪندي هئي ۽ ريلوي ڪالونيءَ جي مکيه گهٽيءَ ۾ خاموشي ڇانئجي ويندي، نون ڏسندڙ نوجوانن جي هٿن مان ٿانو ڇڏائجي ويندا هئا.
راڻي جيڪا خوبصورتيءَ جو انمول روپ هئي، 18 سالن جي گوري، ڊگهو قد، سنهڙا چپ، چهنبڪ جهڙي چيلهه، صورت ۽ سيرت سبب سندس رشتي لاءِ اميدوارن جون قطارون سندس گهر لڳي وينديون هيون. سندس ماءُ، پيءُ اهڙي صورت حال کان تنگ اچي چُڪا هئا. کيس ڪاليج وڃڻ کان به منع ڪيو هئائون پر راڻيءَ کي پڙهڻ جو شوق هو.
راڻيءَ کي ڪالوني جي ڇڇورن ڪيترائي دفعا ڇيڙڻ جي به ڪوشش ڪئي پر هن مڙسيءَ سان انهن حالتن جو مقابلو ڪيو هو. تمام گهڻي با اعتماد ۽ مغرور ڇوڪري هُئي. ڪنهن کي اصل گاهه ئي نه وجهندي هُئي.
راڻي او راڻي! ماءُ جي سڏ تي راڻي ڪتاب تان ڌيان هٽايو ۽ جواب ڏيندي چيائين جي چوائيم امان.
راڻي جي اهڙي پيار ڀرئي جواب تي ماءُ ڏاڍو خوش ٿي، اصل من ۾ بهارون مرڪڻ لڳس.
ڌيءُ هاڻي ڪتاب جي پچر ڇڏ ۽ گهر جي ڪم ۾ هٿ ونڊاءِ، تنهنجو پيءُ ڄاڻ آيو، ماني اڃان ناهي پڪي، کيس بک لڳي هوندي. ماءُ کيس چيو.
جواب ۾ راڻي چيو امان بس هڪ منٽ ۾ اچان ٿي. تون بس ٿانو ڌوئي رک، مان ماني پاڻهي پچائي وٺنديس.
راڻي کي ڪتاب پڙهڻ جو تمام گهڻو شوق آهي، جنهن ڪري سندس ڪمري ۾ ڪتابن جا ڍڳ لڳل آهن، پڙهڻ سان گڏ گهر جي ڪم ڪار لاءِ به سگهڙ عورت آهي. هر ڪم ۾ ماءُ جي ڀرجهلي هجڻ ڪري ماءُ به مٿس گهور گهور پئي ويندي آهي.
پڙهائي، گهر جو ڪم ڪار ۽ پنهنجي ٻن ننڍن ڀائرن کي ٽيوشن به پاڻ پڙهائيندي آهي.
هڪ ڏينهن ٽئي دوست ريلوي ڪالونيءَ جي جهوپڙا هوٽل تي ويٺا هُئا. بيرو آيو ۽ هنن جي آڏو پاڻيءَ سان ڀريل جڳ رکندي چيو حڪم ڪيو چانهن، ماني، بوتل، پڪوڙا، سنبوسه؟ ڇا کائيندئو؟
احمد کيس چيو ته کير پتي چانهن پيئنداسين، جلد ٽي چانهيون کڻي اچ. چانهن جو آرڊر ڏئي اڃا بس ڪين ته اوچتو خالد جي نظر سامهون ويٺل هڪ شخص تي پئي، مهانڊن ۾ ڄڻ کيس سڃاتل ٿي لڳو، خالد، احمد جو ڌيان ان شخص ڏانهن ڇڪايو، احمد کيس سڃاڻي ورتو ”يار اهو ته اهو اجنبي شخص آهي، جنهن اسان کي هت پهچايو هو ۽ ٽئڪسي جو ڪرايو به نه ورتو هئائين.“
ٽئي ڄڻا اٿي وڃي ساڻس مليا، هو به ڏاڍي قربائتي نموني هنن سان مليو ۽ هنن کي به پنهنجائپ جو احساس ٿيو، گهڻن ڏينهن کان پوءِ کين ڪو سنڌي مليو هو، چيائين ويهو چانهه پيو. هنن کيس زور ڀريو ته نه هو هنن جي چانهه پئي.
کين چيائين ته چانهه توهان جي يا منهنجي ڳالهه ساڳي آهي. ڪو حساب ٿورئي آهي. پر هي به ٻاراڻي ضد تي لهي پيا هُئا. ڄڻ هو هنن جو وڏو هجي ۽ هي سندس اولاد ۽ ڪنهن شيءِ تي ضد ڪري کيس مڃائڻو هجي.
کين چيائين ٻاراڻو ضد ڇڏيو، ويهو ۽ حال احوال ڏيو ته توهان کي پنهنجو دوست مليو يا نه؟
ها ها، هي آهي نه اقبال_ خالد سندس اقبال ڏانهن ڏيان ڇڪائيندي اشارو ڪيو.
هن اقبال سان ٻيهر هٿ ملايو ۽ هي به سندس آڏو پيل ٽيبل وارين ڪرسين تي ويهي رهيا. هڪٻئي سان رسمي دعا سلام ڪرڻ کان پوءِ کانئن پڇيائين ته ڏيو خبر، ڪراچيءَ ۾ هاڻي ڇا ٿا ڪيو؟
خالد کيس چيو ته اقبال کي ريلوي ۾ ڊيوٽي آهي. باقي اسان ٻئي بيروزگار، روزگار جي تلاش ۾ اڃا نه نڪتا آهيون ۽ ڪراچيءَ گهمڻ ۾ لڳي ويا آهيون. گهمڻ مان واندا ٿي روزگار جي ڳولا ڪنداسين.
جنهن تي هن اجنبي شخص کين چيو ته ڏاڍو سٺو، جو سنڌي به ڪراچيءَ کي پنهنجو ڪرڻ لاءِ روزگار جي ڳولا ۾ هتي نڪتا آهن.
خالد کيس چيو ته سائين ان ڏينهن ته تڙ تڪڙ ۾ اسان توهان کان نالو ۽ ٻيو تعارف پڇڻ ئي وسري ويا هُئاسين. جيڪڏهن مهرباني ٿئي ته پنهنجو تعارف ڪرايو؟
هن کين چيو ته واقعي ان رات توهان تمام گهڻو هيسل هُئا، پر ياد رکجو، ڪراچي هيسيل ماڻهن جو ناهي، هي شهر پٿر دل انسانن جو شهر آهي، هتي احساسن بنا ئي ماڻهو کي رهڻو پوي ٿو، ڇا وهي واپري ٿو پاڙي واري کي ڪا ڪل ئي نه پوندي آهي، ٻيو ته ٺهيو پاڙي واري کي اها به خبر گهٽ هوندي آهي ته سندس پاڙي ۾ ڪير رهي ٿو، ڪٿان جو آيو آهي، پر توهان جي خبر هتان جي غنڊن کي ضرور پئجي ويندي، ڇاڪاڻ ته توهان سنڌي آهيو.
هن پنهنجو تعارف ڪرائيندي کين ٻڌايو ته هن جو نالو محمد موسيَ آهي ۽ هو به ريلوي ۾ ننڍڙو ملازم آهي ۽ سامهون واري گهٽيءَ نمبر 13 جي هڪ ڪوارٽر ۾ رهندو آهي.
ٽنهي دوستن سندس مهرباني ادا ڪئي. چانهه پيتي ۽ کيس سڀاڻي رات واري ماني گڏ کائڻ جي صلاح ڪئي. جنهن تي هن پهريان ته انڪار ڪيو بعد ۾ هنن جي زور ڀرڻ تي حامي ڀري.
هي کانئس موڪلائي روانا ٿيا.
ٻئي ڏينهن رات جا 8 ٿيا هُئا ته هو هنن وٽ آيو، اڌڙوٽ عمر جو هو ۽ هروڀرو چچلائپ سندس طبيعت ۾ شامل نه هُئي. هي ٽئي ڄڻا پاڻ ته ماني ڪندا ڪونه هُئا، ان ڪري اقبال ٻاهران هوٽل تان ماني وٺي آيو. ماني کائڻ کان پوءِ ڪافي دير تائين سندن ڪچهري هلي، ذاتي، سياسي، معاشي، فلمي دنيا بابت اڪيچار ۽ ڏاڍا تفصيلي حال احوال ڪيائون، ڪيڏي ڪيڏي مهل چرچا ڀوڳ به ڪيائون ٿي. جيئن ڪچهري ۾ بوريت محسوس نه ٿئي.
هُن کين ٻڌايو ته اسين سنڌي پنهنجي ڌرتيءَ تي نڌڻڪا آهيون ان ڪري جو اسان جي وڏن ۽ نه وري اسان پنهنجي ڌرتيءَ جي مالڪي ڪرڻ لاءِ تيار آهيون! ڪراچي اسان جو شهر آهي سنڌي ماڻهن جي ملڪيت آهي پر اسان هتي روزگار لاءِ دربدر آهيون ۽ پناهگير اسان جي وسيلن تي قابض ٿيو ويٺا ٺٺ ڪن. اسان بي وس ۽ لاچار بڻجي پيا خودڪشيون ڪيون. روزگار لاءِ ڪراچي ايندڙ سنڌي ماڻهن کي هتان تڙيو پيو وڃي. کين ماري لاش ڳوٺن ڏانهن موڪليا پيا وڃن. جيئن سڄي سنڌ ۾ خوف ۽ حراس پئدا ڪجي ۽ ٻيا سنڌي ڪراچي ڏانهن وک کڻڻ لاءِ هزار دفعا سوچين. توهان ڏسو پيا نه روز هتي سنڌي ماڻهو پيا مارين ۽ اسان جا ليڊر خاموش آهن چپ آهن..........!!!
خالد کانئس پڇيو ته پوءِ ڇا ڪرڻ گهرجي؟_
هن کين چيو ته ٻڌي ۽ پنهنجا شهر ڇڏائڻ لاءِ ويڙهه ڪرڻ گهرجي.
خالد اٻهرائپ ڪندي چيو ته پوءِ اٿو ته هلي سنڌي ماڻهن کي ماريندڙن سان هلي ٿا هينئر ئي هڪ هڪاڻي ڪيون.
چريا ائين اڪيلا وڙهنداسين ته بي موت مارجي وينداسين. اسان جو دشمن طاقتور آهي، رياست به ان جي سرپرستي ڪري ٿي، انهن وٽ هٿيار آهن ۽ اسان وٽ ڪجهه به نه، هٿين خالي_ هن کين سمجهائيندي چيو.
پوءِ ڇا ڪجي؟ احمد کانئس سوال ڪيو.
جنهن تي هن وراڻيندي چيو ته ان لاءِ اسان کي سنڌي ماڻهن ۾ سياسي سجاڳي پئدا ڪرڻي پوندي، پنهنجي ڪمزوريءَ کي طاقت ۾ بدلائڻو پوندو ۽ هڪ ڊگهي ويڙهه وڙهڻي پوندي، اجتماعي ويڙهه.
محمد موسي سان ڪيل ڊگهي ڪچهري هنن کي ڏاڍو متاثر ڪيو. جنهن ڪري هنن طئه ڪيو ته هاڻي سياسي ڪچهريون جاري رکبيون.
محمد موسيَ هنن کان موڪلائي هليو ويو، رات ڪافي گذري چُڪي هئي ۽ ٿڪاوٽ سبب ٽنهي اوٻاسين پئي ڏنيون، جنهن ڪري ڪنهن به لفظ ڳالهائڻ بنا ئي هيٺ ڪالين تي سمهڻ شروع ڪيو ۽ هڪٻئي پٺيان خواب ننگر ڏانهن هليا ويا.
ٻئي ڏينهن محمد موسيَ وري هنن وٽ آيو ۽ پوءِ روزانو اهڙيون ڪچهريون معمول بڻجي ويون، هنن کي به روزگار مليو ڪو نه پئي ان ڪري اُهي ڪچهريون هنن لاءِ وڏي آٿت ۽ سهارو پئي بڻيون.