سنڌ جي تباهه ٿيل تعليم کي ڪير بچائيندو !؟
اسان جي سنڌ جو جيستائين تعليم نظام بھتر نٿو ٿي سگهي، تيستائين اسان ڪجهه به نٿا ڪري سگهون ۽ اسين طاقتور هوندي به ڪمزور آهيون ۽ ڪمزور ماڻهو ڪڏهن به ميدان ماري نٿو سگهي. اسان جي ۽ سنڌ جي اصل طاقت ۽ وڏي ۾ وڏو هٿيار تعليم آهي. تعليم نه رڳو اسان سنڌ جي ماڻهن لاءِ مضبوط هٿيار آهي پر اونداهيءَ ۾ روشني آهي. علم انسان جي ٽين اک آهي پر اسان جون هن وقت ٽئي اکيون ختم آهن. اسان ننڍي هوندي نصابي ڪتابن ۾ پڙهي آيا آهيون ته علم تلوار کان تيز، تکو ۽ ان سان گڏوگڏ طاقتور به آهي. پر افسوس جو اسان پنھنجي طاقت پاڻ وڃائي ويٺا آهيون ۽ نه ئي ان طرف ڪنھن جو ڌيان آهي. ميران ٻائيءَ چيو ته،”محبت هڪ اهڙو هٿيار آهي، جيڪو هر ديوار کي پاش پاش ڪري ڇڏيندو آهي.“ پر مان وري چوندو آهيان ته علم هڪ اهڙو سگهارو ۽ طاقتور هٿيار آهي، جيڪو هر طاقتور ۽ مضبوط ماڻهوءَ کي به بري کان بري شڪست ڏئي سگهي ٿو. علم کان سواءِ هر خوبصورت شيءِ بدصورت لڳندي آهي. تعليم سڀني مسئلن جو حل آهي. سنڌي ٻوليءَ جي مھان ۽ عظيم شاعر، مفڪر ۽ عالم شيخ اياز به چيو ته، ”آزاديءَ جو صحيح شعور تعليم کانسواءِ ناممڪن آهي“ ۽ اهو بلڪل درست به آهي. ڇاڪاڻ ته جڏهن اسان وٽ تعليم هوندي ته شعور به هوندو. تعليم نه هوندي ته پوءِ شعور وري ڪٿان ۽ ڪيئن ايندو...!؟ تعليم ئي اسان کي شعور، ڏاهپ ۽ عقل ڏئي ٿي. تعليم ئي اسان کي صحيح رستي ۽ صحيح منزل ڏانهن وٺي ويندي، تعليم ئي اسان کي سڄڻ ۽ دشمن جي سڃاڻپ جي ڄاڻ ڏئي ٿي. تعليم ئي اسان جي اگهوڙ ننڊ پيل شعور کي جاڳائي ۽ گرمائي سگهي ٿي.
جرمن تي جڏهن آمريڪي سامراج بمباري ڪري رهيو هو ته هٽلر پنھنجي قوم کي خطاب ڪندي چيو هيو ته،”جيڪڏهن عوام مري ٿو ته مرڻ ڏيو، جيڪڏهن عزتون لٽجن ٿيون ته لٽجڻ ڏيو، جيڪڏهن معيشت تباهه ٿئي ٿي ته تباهه ٿيڻ ڏيو پر هر حال ۾ پنھنجي تعليم ۽ تعليمي ادارا بچايو.“ پر افسوس جو هت سنڌ اندر پنھنجي تعليم ۽ پنھنجا تعليمي ادارا بچائڻ بدران پاڻ هٿ وٺي تباهه و برباد ڪري رهيا آهيون. پوري سنڌ جي تعليم ۽ تعليمي ادارا تباهه و برباد لڳا پيا آهن. سنڌ حڪومت سان گڏوگڏ سنڌ جي ڪنھن به سياسي، سماجي، ادبي، صحافي ۽ قومپرست ڌر جي ڪَنَ تي جونءَ به ڪونه ٿي چُري. سڄي سنڌ جي تعليمي صورتحال اهڙي آهي، تڏهن ته پرويز مشرف جھڙو ڊڪٽيٽر ماڻهو به اهڙي راءِ ٿو جوڙي ته سنڌ جاماڻهو اڻ پڙهيل ۽ جاهل آهن، انهن کي نوڪريون ڪھڙيون ڏيون.
سنڌ جي تعليم جيڪا ڏينھن به ڏينھن سڌرڻ بجاءِ بگڙجندي ٿي وڃي، آخر ان کي بھتر ڪيئن بڻائجي...!؟ ان کي بھتر ڪير بڻائيندو...؟ تعليم کي بگاڙڻ ۽ ختم ڪرڻ ۾ وڏي ۾ وڏو هٿ تعليم کاتي جي آفيسرن جو آهي، سپروائيزرن کان وٺي ADEO ۽ ٻين بالا آفيسرن تائين جيڪي ڊيوٽي نه ڪندڙ استادن کي نوٽيس يا نوڪريءَ کان فارغ ڪرڻ بجاءِ ان کان غنڊن جيان منٿليون وٺي رهيا آهن. سنڌ جي ڪيترن ئي ڳوٺن ۾ اسڪولن جون عمارتون ته ٺھيل آهن ۽ اُتي استاد به مقرر ڪيل آهن پر پوءِ به اُهي اسڪول سالن کان بند پيل آهن ۽ مٿي رڪارڊ ۾ اهو ڄاڻايل هوندو آهي ته اسڪول هلن پيا. جيڪڏهن ايئن حساب ڪنداسين ته سڄي سنڌ ۾ الائي جي ڪيترا اسڪول آهن جيڪي بند پيا آهن يا وري وڏيرن جون اوطاقون ۽ گودام بڻيل آهن. انهن بند پيل اسڪولن جا آيل ايس ايم سي فنڊ ڪيڏانھن پيا وڃن. انهن جي به مالڪي ڪرڻ وارو ڪير ڪونهي. سنڌ جي نه رڳو پرائمري تعليم تباهه ۽ برباد آهي پر هاءِ اسڪولن، ڪاليجن ۽ يونيورسٽين تائين اهو ساڳيو ئي حشر آهي. اسڪولن ۾ هڪ ته استاد اچن ڪونه ٿا، جيڪي وري اچن ٿا سي وري ٻارن کي پڙهائڻ بجاءِ پنھنجي موبائيل فونن تي مصروف لڳا پيا آهن. جيڪي استاد ڊيوٽيءَ جا پابند، محنتي ۽ هوشيار آهن، انهن کي نظر انداز ڪيو ٿو وڃي. سنڌ جي تعليم جو اهڙو حشر ڏسي اکيون پاڻي نه پر رت جا ڳوڙها ڳاڙينديون آهن.
سنڌ جا سڄڻ سياسي، ادبي،مذهبي ۽ قومپرست ڌريون به الائي ڇو خاموش بڻيل آهن؟ هُو سنڌ سان ٿيندڙ ٻين زيادتين لاءِ ته هاءِ گهوڙا ڪن ٿا ۽ وڏيون وڏيون دعوائون به ڪن ٿا ته اسين سامراجين ۽ ٻين قوتن کي سنڌ ۽ سنڌي ماڻهن جا حق ڦٻائڻ ڪونه ڏينداسين. پر پوري سنڌ مان ڪنھن به سياسي، سماجي، ادبي ۽ ٻين ڌرين ڪڏهن ان لاءِ هاءِ گهوڙا، واويلا ڪونه ڪئي آهي ته سنڌ جي تعليم تباهه پئي ٿئي، ان کي بچائڻ گهرجي. تعليم جي سڌاري ۽ بھتريءَ لاءِ ڪوبه ڪنھن به ماڻهوءَ احتجاج ناهي ڪيو. مظاهرا، بک هڙتالون ۽ روڊ بلاڪ ناهنِ ڪيا، آخر ڇو؟ سنڌ جي تعليم جي مالڪي ڪير ڪندو؟ سنڌ جي تعليم کي تباهيءَ جي ڪناري کان ڪير بچائيندو؟ ڇا تعليم سنڌ جو وڏي ۾ وڏو مسئلو ناهي؟ ڪنھن ڳوٺ ۽ شھر جي بجلي بند ڪئي ٿي وڃي ته به ان جي لاءِ احتجاج رڪارڊ ڪرايو پيو وڃي. مظاهرا ۽ بک هڙتالون ڪيون پيون وڃن. پر تعليم طرف ڪنھن جو به ڌيان ڪونهي. ڇا توهان سڀ سنڌ سان پيار ڪندڙ چاهيو ٿا ته سنڌ جي تعليم تباهه و برباد ٿئي!؟ جيڪڏهن نه ته پوءِ سڀ گڏجي سنڌ جي تعليم کي بچائي، هڪ آواز ٿي وڃون. ٽيمون ٺاهي پنھنجي پنھنجي تعلقي جي اسڪولن ۽ ڪاليجن ۾ وڃون ۽ استادن کي پابند ڪيو ته تعليم سان دشمني نه ڪيو. پنھنجي پنھنجي اسڪولن ۽ ڪاليجن ۾ ٽائيم سان اچو. توهان استاد آهيو، ٻارن جو مستقبل تعليم جو مستقبل توهان جي هٿن ۾ آهي. استاد رهبري ۽ عظيم پيشو آهي، ان جو ڀرم رکو. گوسڙو ۽ گهر وٺي پگهار کائيندڙ استادن جي لسٽ هٿ ڪري انهن کي ڊيوٽي ڪرڻ تي پابند ڪيون ۽ اُتان هيڊ ماستر کي اهو بائونڊ ڪرايون ته اسڪول دوران ڪنھن به استاد کي موبائيل رکڻ جي اجازت نه ڏني وڃي. جيئن استاد اسڪول جي ٽائيم تي اسڪول پھچن ته پنھنجون موبائلون هيڊ ماستر وٽ جمع ڪرائين. تعليم کي درست ڪرائڻ لاءِ اهو عمل به ضروري لاڳو ڪيو وڃي ته تعليم سان لاڳاپيل سمورن آفيسرن، استادن ۽ ڪلارڪن جي اولاد کي ڪنھن به پرائيوٽ اسڪول ۾ داخلا نه ڏني وڃي. انهن جي اولاد کي به سرڪاري اسڪولن ۾ پڙهندي ته پوءِ اُهي پنھنجي اولاد خاطر ٻين غريب هاري مزدورن جي اولاد کي به شوق ڪري پڙهائيندا. تعلقن جي ADEOs کي پابند ڪجي ته ڪنھن به گوسڙو يا سفارشي استاد کان رشوت نه وٺي. انهن کي اسڪول اچڻ لاءِ پابند ڪري، جيڪڏهن ايئن ڪيو ويندو ته سنڌ جي تباهه ٿيل تعليم بھتريءَ ڏانھن وڌي سگهي ٿي.
تعليم کي بھتر بنائڻ ۾ سڀ کان وڏي ۾ وڏو ڪردار سپروائيزر ۽ ADEOs کي نڀائڻو پوندو. نا اهل ۽ رشوت خور ۽ سعودي عرب مان آيل بوسڪيءَ جي جوڙي ۽ پرفيوم تي ڪنھن به استاد کي ڊگهي موڪل ڏيڻ واري سپروائيزر ۽ اي ڊي او کي هٽائي ان جي جاين تي سٺن ۽ ايماندار آفيسرن کي مقرر ڪيو وڃي. منھنجون هي کٽيون مٺيون ڳالهيون گهڻن استادن کي ڪونه وڻنديون. پر انهن استادن کي ضرور سٺيون لڳنديون ۽ وڻنديون جيڪي محنتي ۽ پنھنجي استادي پيشي سان سچا آهن ۽ استادي پيشي جو ڀرم رکيون ويٺا آهن. سنڌ جي سڄاڻ ڌرين صحافين، اديبن، قومپرستن ۽ سماج سڌارن کي به گهرجي ته تعليم جي بھتريءَ لاءِ اڳتي اچن، اسان سنڌ جي تعليم کي بھتر بنائڻ ۾ سڦلتا ماڻي ته اهو هڪ وڏو تاريخي ڪم ٿي ويندو.