موت هڪ حقيقت
ڪائنات ۾ “اشرف المخلوقات” جو اُتم درجو رکندڙ انسان توڙي جو حياتيءَ جي اهميت کان چڱي ريت واقف هوندي به “آتم هتيا” ڪري خود ئي حياتيءَ جي حسين حقيقتن ۽ فطرت جو مُنڪر بڻيو آهي. جڏهن سندس ذهن ۾ خودڪشيءَ جو خلل پيو ته ماڻهو پنهنجي جيون جي انت لاءِ ڪڏهن آسان حل ڪڍيو آهي ته ڪڏهن نهايت ئي عبرتناڪ طريقو استعمال ڪري خودڪشيءَ ڪئي آهي. “موت” فطري عمل آهي، جنهن مان هر ساهواري کي گذرڻو آهي، يعني زندگي کي موت اچڻ جي حقيقت کان ڪير انڪار نٿو ڪري سگهي.گھڙيو گھاٽ ڊهندو.
“زندگي ۽ موت” هڪ ئي وقت هڪٻئي کان فاصلو به رکن ٿا، ته هڪٻئي کي وار کان به ويجها آهن. پر نيٺ آخر زندگي هار کائي ٿي، موت فتح حاصل ڪري ٿو.پر موت جا سبب ڪهڙا آهن؟ موت زندگي کي چوطرف گردش ڪري ٿو، ساهوارن جي سموري جاکوڙ ۽ جفاڪشي زندهه رهڻ لاءِ آهي، پر اها جاکوڙ موت سان پُڄاڻي تي پهچندي آهي. زندگي کي موت ڪيئن ايندو آهي؟ ڄمندي ئي مرڻ، بيمارين ۾ مرڻ، حادثن ۾ مرڻ، يا ڄمار پوري ڪري فطري موت (فزيڪل ڊيٿ) مرڻ سميت موت جي مختلف سبب جي ڪري زندگي هارائي ويندي آهي، پر ڪائنات ۾ هيستائين لکين انسان پنهنجي هٿن سان غيرفطري موت “خودڪشي” ڪري مري چڪا آهن. اهڙي غيرفطري موت مرڻ لاءِ انسان ڪهڙا ڪهڙا وحشيانه طريقا استعمال ڪيا آهن، موت جي انهن طريقن تي نظر گھمائڻ سان پتو پوندو ته انسان پنهنجي حسين حياتي کي انتم ڪرڻ خاطر جڏهن جنونيت جي سوچ جي ور چڙهندو آهي ته پنهنجو پاڻ سان ڪهڙو حشر ڪندو آهي؟

رسي سان پاڻ کي ڦاهي ڏيئي خودڪشي ڪرڻ
رسي سان ساهه ڪڍڻ وارو هي طريقو ڦاهي جي سزا يافته قيدي تي پڻ استعمال ٿيندو آهي. پر هتي رسي ذريعي “خودڪشي” ڪرڻ جا واقعا سموري دنيا ۾ ڏٺا ويا آهن، پر پسمانده ملڪن ۾ هي طريقو عام رهيو آهي. سنڌ ۾ خودڪشين جا گھڻا واقعا ٿين ٿا. جنهن ۾ خاص طور سنڌ جا ضلعا ٿرپارڪر، ميرپورخاص، بدين، ٺٺو، عمرڪوٽ، سانگهڙ، ٽنڊوالهيار، حيدرآباد شامل آهن. رسي ذريعي خودڪشي جو هي طريقو ٻهراڙي وارن علائقن ۾ تمام گھڻو استعمال ڪندي ڏٺو ويو آهي. خودڪشي ڪندڙ عورتون گھرن جي ڇت ۾ رسو ٻڌي خودڪشي ڪن ٿيون ته مرد جهنگ منهن ڪري وڻن ۾ رسو ٻڌي خودڪشي ڪن ٿا. رسي ڳچي ۾ وجهي لڙڪي پوڻ سان ڪنڌ جو مڻڪو به ٽُٽي پوڻ سان گڏ ساهه جي نلي بند ٿيڻ ڪري چند لمحن ۾ موت واقعي ٿي ويندو آهي. رسي ذريعي خودڪشي ڪندڙ ماڻهو جي زبان وات کان فوري طور ٻاهر نڪري ايندي آهي. رت جو دورو (بلڊ سرڪيوليشن) بند ٿيڻ ڪري زبان جو رنگ واڳڻائي ٿي ويندو آهي. خودڪشي ڪندڙ فوتي جو ميڊيڪل ٿيڻ دوران گھڻو ڪري ظاهري حالتن جو جائزو ورتو ويندو آهي. پوسٽ مارٽم (لاش جي چيرڦاڙ) نه ٿيندي آهي. قانوني ڪاروائي ۾ فقط “اتفاقي موت” لکيو ويندو آهي. لاش وارثن حوالي ڪيو ويندو آهي. پوسٽ مارٽم ان صورت ۾ ٿيندو آهي جڏهن ان جو مطالبو ڪيو ويو هجيءَ يا پوليس کي قتل جو شڪ هجي.

زهر پي آتم هتيا ڪرڻ
“زهر” پي مرڻ خودڪشي جو خطرناڪ طريقو آهي، هن طريقي ۾ اڄڪلهه استعمال ٿيندڙ زهر زرعي دوائون آهن. جنهن ڪري خودڪشي جو هي طريقو به عام طور ٻهراڙين ۾ استعمال ٿئي ٿو، جتي فصل جي ڦوهاري لاءِ جيت مار زرعي دوائن جو استعمال ڪيو ويندو آهي. ٻهراڙين ۾ ٿيندڙ خودڪشين جي واقعن ۾ زرعي دوائن جو واهپو ان ڪري گھڻو آهي جو اهو زرعي زهر اتي آساني سان دستياب آهي. ٻهراڙي جا هاري ماڻهو فصل تي ڦوهاري لاءِ دوائون گهرن، اوطاقن، لوڙهن، گاهه، ڊڀن سميت ٻنين تي قائم عارضي جھوپڙين ۾ رکندا آهن. جتي ٿوري گھڻي ڳولا سان زرعي زهر آساني سان مليو وڃي. هون عام طور ته سمورا زهر (پوائزن) خطرناڪ ۽ تڪڙو موت ڏيندڙ آهن پر ان ۾ ڪجهه خاص ڪوالٽي جون زهريليون دوائون آهن. جن ۾ ڪيواڪران، ٿايوڊان، ٽالسٽار، ڪلوروپائري فاسٽ، سائپرميٿرين، ڊيلٽاميٿرين، ڪراٽي، اميڊاڪلوپرڊ (پائوڊر) وغيره انتهائي خطرناڪ زهر آهن. جيڪي خودڪشيون ڪندڙ ماڻهو موت لاءِ استعمال ڪندا آهن. زهر پيئندڙ ماڻهو مرڻ تائين وڏي عذاب مان گذرن ٿا. ڪيترن ئي ماڻهن کي فوري طور الٽي ۽ جلاب به ٿي ويندا آهن. پر ان جي باوجود زهر معدي مان ٿي رت ۾ شامل ٿيڻ سان بلڊپريشر کي گھٽائڻ سان گڏ دل جي دڙڪن کي ختم ڪندو آهي. جنهن بعد اکين جي نظر، دماغ ۽ ساهه جون نليون سخت متاثر ٿيڻ ڪري موت جلدي ٿي ويندو آهي، پر ڪڏهن ڪڏهن خودڪشي ڪندڙ ماڻهو کي وقت سر ڪنهن قابل ڊاڪٽر تائين پهچايو ويندو آهي ته زهر جو اثر ختم ڪندڙ دوائن سان معدو صاف (واش) ڪرڻ سان گڏ لاڳاپيل علاج ترت ڪرڻ سبب زندگي بچي ويندي آهي. پر ائين تمام گھٽ ٿيندو آهي.

نشي آور گوريون کائي مرڻ
نشي آور گورين ڊائزي پام، ايٽي وان، زينيڪس، ايلپ وڏي تعداد ۾ کائي خودڪشي ڪرڻ جا واقعا شهري علائقن جي نوجوان طبقي ۾ گھڻا رڪارڊ ٿيندا آهن. مرڻ لاءِ استعمال ٿيل هن طريقي جو علاج به فوري طور ٿيڻ ۽ الٽي ذريعي گوريون ضايع ڪرڻ ذريعي ئي زندگي کي بچائي سگهجي ٿو. ٻي صورت ۾ موت گھڻو ڏور نه هوندو آهي. خودڪشي جي خيال سان نشي آور گورين جو وڏو تعداد ۾ استعمال معدي کي سخت متاثر ڪندو آهي.

گھڻو شراب پي مرڻ
شراب عام طور نشي ڪارڻ پيتو وڃي ٿو، پر خودڪشي جي ٻين ڪوششن مان بچي ويل ماڻهو به موت جي تلاش ۾ وسڪي سميت ڪچو ٺرو گھڻي مقدار ۾ واپرائي غيرفطري موت مري خودڪشي ڪن ٿا. نشي جي صورت ۾ دُت ۽ خطا ٿيڻ، بتالي جي حالت ۾ بي هوش ٿيندڙ ڪيترائي ماڻهو گلين، رستن، چوڪن ۽ گھٽين ۾ نظر اچن ٿا.جيڪي ڪڏهن ڪڏهن لاوارث حالت ۾ مئل ڏٺا وڃن ٿا، اسان جي اردگرد ۾ اهڙا ڪيترائي واقعا ٿيندا رهن ٿا. پر انهن تي گھڻو ڌيان نه ڏنو ويندو آهي.

ڪارو پٿر کائي خودسوزي ڪرڻ
ڪاري پٿر جو نالو گذريل ڪجهه عرصي کان ٻڌڻ ۾ اچي ٿو، بنيادي طور “ڪارو پٿر” وارن جي اڇاڻ کي ڪارو ڪرڻ جي ڪم اچي ٿو. يعني ڪارو رنگ ڪندڙ هڪ ڪيميڪل آهي. جيڪو پنساري جي دڪانن تان پندرهن ويهه روپين ۾ آساني سان مليو وڃي، ڪجهه عرصي کان ميڊيا ۾ ڪارو پٿر کائي “خودڪشي ” ڪرڻ جا ڪيترائي ڪيس منظرعام تي آيا آهن. “ڪارو پٿر” کائي خودڪشي ڪندڙن ۾ پنجانوي سيڪڙو عورتن جو انگ شامل آهي. ڪارو پٿر کائي خودڪشي ڪندڙ ماڻهو جو سڀ کان پهرين گلو متاثر ٿئي ٿو. ڪارو پٿر سڀ کان پهرين ساهه جي نلين ۾ ڳري پکڙجي ويندو آهي. جنهن بعد فوري طور ساهه جون نليون مڪمل طور بند ٿي وينديون آهن. ماهر ڊاڪٽرن جو چوڻ آهي ته ڪارو پٿر کائي خودڪشي ڪندڙ ماڻهن جي زندگي بچڻ جي اميد تمام گھٽ هوندي آهي. اسپتالن تي پهچڻ کان اڳ اهي ماڻهو موت جي ور چڙهي ويندا آهن.

پاڻي ۾ ٻڏي مرڻ
خودڪشي لاءِ پاڻي ۾ ٻڏي مرڻ جو هي طريقو به گھڻو استعمال ٿئي ٿو. زندگي مان بيزار ماڻهو پاڻ کي اونهي پاڻي ۾ اڇلائي مريو وڃن، نامياري اديب علامه آءِ آءِ قاضي پڻ پاڻ کي سنڌو درياهه جي حوالي ڪيو، ڀلوڙ نوجوان شاعر ماٺيڻي اوٺي ۽ قومي ڪارڪن عرفان مهدي کان ويندي تائين ڪيترن ئي نالي وارن ماڻهن پڻ پاڻي ۾ ٻڏي انت آندو. ورجينا وولف پنهنجي ڪوٽ جي کيسن کي پٿرن سان ڀري پاڻ کي پاڻي ۾ اڇلائي خودڪشي ڪئي. ٿر ۾ ٿيندڙ اڪثر خودڪشيون پاڻي جي اونهن کوهن ۾ ٽپي ڪيون وڃن ٿيون، جنهن ۾ عورتن جو انگ مردن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ نظر اچي ٿو، ٻڏي مرندڙ ماڻهو پاڻي جي کوهن، تلائن، کاڻ، واهن، ڪينالن، ڍنڊن، درياهن ۾ پاڻ کي اڇلائي خودڪشي ڪن ٿا. هن طريقي سان خودڪشي ڪندڙ ماڻهو چند منٽن ۾ موت جي ور چڙهيو وڃن، پاڻي ساهه جي نلين مان ٿيندو ڦڦڙن ۾ ڀرجي ويندو آهي، جنهن بعد پيٽ پڻ پاڻي سان ڀرجي ويندو آهي. پاڻي ۾ ٻڏندڙ ماڻهو کي فوري طور ماهر ڊاڪٽرن تائين پهچائي گھربل علاج ٿيڻ سان زندگي بچائي سگهجي ٿي، پر دير ٿيڻ ڪري انساني زندگي ضايع ٿي ويندي آهي. جيسين ساهه هوندو آهي ته پاڻي ۾ ٻڏندڙ ماڻهو بلڪل هيٺ تر ۾ هوندو آهي، پر جڏهن ساهه جو سڳو ٽٽي ويندو آهي ته خودڪشي ڪندڙ ماڻهو جو لاش تري پاڻي جي مٿين سطح تي ايندو آهي. ڪڏهن ڪڏهن لاش گھڻن ڏينهن بعد هٿ اچڻ ڪري سڄُي، ڳري، سڙي آبي جيتن جڻن جي کاڌ خوراڪ ٿيڻ ڪري انتهائي ڀوائتو ۽ عبرتناڪ بڻجي ويندو آهي.

بجلي ۾ هٿ هڻي مرڻ
دنيا ۾خودڪشيون ڪندڙ لاتعداد ماڻهو بجلي ۾ هٿ وجهي شاٽ ذريعي به مرن ٿا. بجلي ذريعي شاٽ لڳڻ سان مرندڙ ماڻهو بجلي جي پول تي چڙهي هاءِ پاور تارن ۾ هٿ وجهي يا گھرن ۾ استعمال ٿيندڙ بجلي جي آلاتن ۾ هٿ وجهي به خودڪشي ڪن ٿا. هن طريقي سان مرندڙ ماڻهو سيڪينڊن ۾ مري ويندا آهن. زوردار شاڪ جي جهٽڪي سان فوري طور دل بند ٿي ويندي آهي، جسم به سڙي ويندو آهي، بجلي جي هاءِ پاور جي شاٽ مان بچڻ جا تمام گھٽ چانس هوندا آهن. شهري علائقن ۾ خودڪشي جا هن قسم جا واقعا ٿيندا رهن ٿا. اهڙن مامرن کي گھڻو ڪري اتفاقي موت جو نالو ڏيئي هميشه لاءِ ختم ڪيو ويندو آهي.

اوچائي تان پاڻ کي اُڇلائي آتم هتيا ڪرڻ
خودڪشي لاءِ پاڻ کي اوچين عمارتن، پهاڙن ۽ پولن تان اُڇلايو ويندو آهي، جنهن سبب ماڻهن جا عضوا ٽُٽي پوندا آهن. دماغ يا ٻين نازڪ عضون ۾ ڌڪ لڳڻ ڪري پڻ موت واقعي ٿئي ٿو. هن طريقي سان خودڪشي ڪندڙ ماڻهن کي فوري طور اسپتالن ۾ پهچائي طبي گھرجون پوريون ڪيون وڃن ته حياتي بچي ويندي آهي. پر زخم گھڻا لڳڻ ۽ گھڻو رت وهڻ ڪري موت جو راڪاس تمام ويجهو ٿي ويندو آهي.

گاڏي يا ٽرين هيٺيان اچي مرڻ
نامياري شاعره ساره شگفته پڻ پاڻ کي ڪراچي ۾ هڪ ٽرين اڳيان اڇلائي خودڪشي ڪئي، ڪيترائي خودڪشيون ڪندڙ ماڻهو پاڻ کي مارڻ خاطر ٽرينن ۽ گاڏين اڳيان اڇلائيندا آهن. اهڙي خطرناڪ موت ذريعي مرندڙ ماڻهن جو ڪڏهن ڪڏهن لاش به سلامت نه ملندو آهي. اهڙي عبرتناڪ موت تي نازڪ مزاج من رکندڙ ماڻهن جا لڱ ڪانڊارجي ويندا آهن. هلندڙ ٽرين يا ڪنهن گاڏي مان جهمپ ڏيئي پاڻ کي ڦٽو ڪري به خودڪشيون ڪيون ويون آهن. اهڙا ڪيس شهري علائقن ۾ ظاهر ٿيندا آهن. جن ي عمر جي حد سورنهن سالن کان چاليهه سالن تائين نوٽ ڪئي وئي آهي.

تيز ڌار اوزار سان گلو ڪپي مرڻ
خودڪشي ڪندڙ ماڻهو جڏهن مرڻ جو ارادو پڪو ڪندا آهن ته ته پوءِ اهو قطئي ڪونه سوچيندا آهن ته موت جو طريقو ڪيترو خطرناڪ ۽ ايذائيندڙ آهي! تيز ڌار ڇُرين، ڪاتين ۽ ٻين اوزارن سان پنهنجو گلو ڪپي، يا ساهه واري نلي ڪٽي پاڻ کي ماريو وڃي ٿو. هن طريقي سان رت گھڻو وهڻ به موت جو ڪارڻ بڻجي ٿو. ڪيتريون عورتون ۽ مرد هن طرح مرڻ کان اڳ پنهنجن ٻارن کي يا هڪٻئي کي به ماري ڇڏيندا آهن. ميرواهه گورچاڻي ۽ حيدرآباد ۾ به اهڙا واقعا ٿيا هئا. ميرواهه ۾ هڪ ڀوپي پنهنجين ٽن نياڻين کي مبينا طور تيز ڇُري سان ڪهڻ بعد پنهنجو انت آڻي ڇڏيو،

پسٽل، رائفل يا بندوق سان فائر ڪري مرڻ
خودڪشي جو هي طريقو سموري دنيا ۾ استعمال ڪن ڪيو وڃي ٿو، پسٽل، بندوق يا ٻي ڪنهن گولي يا ڪارتوس واري هٿيار سان آتم هتيا جو طريقو به ايترو ئي پُراڻو آهي جيترو اهي هٿيار پراڻا آهن. هن طريقي سان خودڪشي ڪندڙ ماڻهو دماغ، وات، سينو، پيٽ،ڦڦڙ، دل تي هٿيار رکي فائر ڪن ٿا، جنهن بعد ڪيتري به ڪوشش ڪجي پر پرحياتي بچائڻ ناممڪن بڻجي ويندي آهي. خودڪشي جو هي انتهائي خطرناڪ طريقو آهي.جڳ مشهور ناول نگار ارنيسٽ هيمنگوي به پنهنجي وات ۾ رائفل سان فائر ڪري خودڪشي ڪئي اهڙي ريت هن طريقي سان خودڪشي جا انيڪ واقعا دنيا ۾ ٿي چڪا آهن، هي موت جو کيل چند سيڪنڊن جو هوندو آهي، گھڻو ڪري ته خودڪشي ڪندڙ ماڻهو اسپتال تائين پهچڻ کان اڳ موت جو شڪار ٿي ويندو آهي، هن طريقي سان ڪيل خودڪشي ۾ بچڻ جا چانس به نه هجڻ جي برابر آهن.
