• سماج جي چوٿين منزل
ارتفاق چوٿون يا سماج جي چوٿين درجي متعلق شاهه صاحب جي مٿين تحقيق مان معلوم ٿئي ٿو ته رڳو هڪ امير جي فرمانبرداري مرڪزيت لاءِ تمامم ضروري آهي.هن دور جا نوجوان ان کي ضروري سمجهن نٿا سمجهن .ان سلسلي ۾ علامه عبيد الله سنڌي رحه جي طرفان ان مسئلي جي تشريح ٻڌائي وڃي ٿي .
استاد صاحب جن لکيو آهي ته:
”اڄ ڪالهه جي سيسي نظامن ۾ اهل علم هڪ امير جي اطاعت کي مرڪزيت لاءِ ضروري نٿا سمجهن.انهن جي نظر ۾ ان شيءِ سان خرابيون پيدا ٿيڻ جا امڪان آهن.شاهه صاحب جن ان جو علاج ٻڌايو آهي ته:”هڪ بورڊ(ڪميٽي) هجي جنهن جي ميمبرن جي هٿ ۾ الڳ الڳ اختيار هجن“مون کي جيتري خبر آهي ته هڪ به مذهبي مولوي وٽ ان قسم جو فڪر ڪو نه ٿو لڀي.شاهه صاحب فرمائي ٿو ته هڪ ڪامل رياست ۾ جنهن ۾ ڪيترائي فرد هوندا آهن.نظام قائم رکڻ لاءِ هڪ اهڙو ماڻهو هجڻ گهرجي جيڪو اڪيلو سڀني
ڪمن جي پرگهور لهي ۽ اهو ئي ”امام الحق“ هوندو آهي.پر ان سان گڏ هي به لکيو اٿن ته ”وقلنا يوجد ذالک“معني اهڙو ماڻهو گهٽ ملندو آهي. تنهن ڪري گهڻو ڪري ٻه ٽي ڪم هڪ ماڻهوءَ جي هٿ ۾ هوندا آهن ۽ باقي ٻيا ڪم ٻين ماڻهن وٽ هوندا آهن.
شخصي حڪومت بدران قوم جي دانشورن جي اها تجويز پارلياماني نظام جي شروعات ٿي سگهي ٿي.(ڪاش)ان پاسي تڏهن ڌيان ڏنو وڃي ها“
”اقترابات“جنهن مان مطلب الله تعالي جو قرب حاصل ڪرڻ جا ذريعا ۽”ارتفاقات“جنهن جو مطلب آهي معاشي ،سياسي ۽ اجتماعي فڪير ۽ سوچ شاهه صاحب وٽ انهن ٻنهي لاءِ اسلام سڌو رستو ٻڌائي ٿو.
اسلام قيصريت ۽ ڪسرويت کي ختم ڪري ارتفاقات ۾ وچٿري واٽ پيدا ڪئي.شاهه ولي الله صاحب جي حڪمت ۽ دانائي واري طبيعت جو هي خاص ڪمال آهي ته انهن هي ٻڌايو ته رسول الله صلي الله عليه وسلم جن جي اچڻ جي مقصدن مان هڪ هي به هيو ته معاشي اڻبرابريءَ کي ختم ڪرڻ فرمائن
(ماهوار الرحيم اردو ص13 اپريل 1964ع)