• پيداوار جا ذريعا
”ولقد مکناکم في الارض وجعلنا لکم فيها معايش“(اعراف)
ترجمو:اسان توهان کي زمين تي حڪومت ڏني آهي ۽ توهان لاءِ زمين ۾ زندگيءَ جو سامان رکيو اٿئون.
شاهه ولي الله صاحب ڪمائڻ جي بنيادي وسيلن مان پوکي راهيءَ(زراعت) کي ايتري اهميت ڏني آهي جو جنهن به ملڪ ۾ ان جا وسيلا موجود نه هوندا ۽ ان کان بي پرواهي ڪئي وئي ته ان ملڪ جي حالت ڪڏهن به سڌري نه سگهندي. ان ملڪ جي تباهي لازمي آهي ڇاڪاڻ ته ڪچي مال جي پيداوار کان سواءِ واپار هلي ئي نه سگهندو ۽ نه وري هنر ۽ ڪاريگريون ئي ڪارائتيون ٿي سگهنديون.
جيئن شاهه صاحب جن فرمايو آهي ته:
”پوءِ جيڪڏهن (ڪنهن به) ملڪ جي رهواسين جي گهڻائي هنر ۽ ڪاريگري ۽ شهري سياست ۾ رڌل رهندي ۽ پوک يامال جي حفاظت ۽ پالنا ڏي ٿورا ماڻهو ڌيان ڏيندا ته انهن جي دنياوي شهري زندگي خراب ٿي پوندي.“ (اسلام ڪا اقتصادي نظام .مولانا حفظ الرحمان سيوهاروي ص 168)
حجته الله البالغه ۾ شاهه صاحب لکيو آهي ته:
”پوءِ جڏهن ڪنهن ملڪ جي رهواسين مان گهڻا ماڻهو ان قسم جي(بي فائدي)ڪمن ۾ لڳي ويندا آهن ته پوءِ واپار ۽ زراعت جهڙا ڪم ۽ هنر ڇڏي ڏيندا آهن ۽ جڏهن شهر جا رئيس ۽ امير معاش جي غلط طريقن تي خرچ ڪندا آهن تڏهن اهڙا ماڻهو شهريت جي انتظام ۽ ضرورتن کي تباهه ڪري ڇڏيندا آهن ۽ آهستي آهستي اهي خراب ڪم انهن لاءِ مصيبت جو سبب بنجي پوندا آهن جيڪي مکيه ۽ ضروري ڪمن ۽ ڌنڌن ۾ مشعول آهن.مثلن پوک ،واپار ۽ هنر وغيره اهڙا (غير هنري) خراب ڪم ،پورهيتن ۽ ڌنڌوڙين لاءِ ڳرن ٽئڪسن جو سبب بنجي ويندا آهن.جيترو هڪ عضوي جي تڪليف ٻين عضون تائين پهچي ويندي آهي يا جيئن ڇتي ڪتي جي گگ وچڙندڙ هوندي آهي.“