ليکڪ پاران (ويب ڇاپي لاءِ)
هن سفرنامي جا، مختلف پبلشرن طرفان، ٽي چار ڇاپا نڪري چُڪا آهن.
هن تازي اليڪٽرانڪ ڇاپي جي ڪمپوزنگ ۽ سيٽ اپ، سکر جي نوجوان پروفيسر ۽ انٽرنيٽ ۽ ويب جي ڄاڻو عبداللطيف انصاري صاحب ڪئي آهي، جنهن جي پروف ريڊنگ ڪندي هن وقت پنهنجون لکيل اڌ صدي کن اڳ جون ڳالهيون دلچسپ ۽ عجيب لڳن ٿيون، جڏهن آئون 65 سالن جو پوڙهو نه پر 24 سالن جو نوجوان مئرين انجنيئر هوس. دنيا اڃا ايڏي ترقي نه ڪئي هئي پر تڏهن به اسان جو ملڪ پاڪستان، گھڻن ملڪن کان بهتر، تعليم يافته، سڌريل ۽ ماڊرن هو. اسان جي ملڪ کي نه فقط جهاز ران ڪمپني، هوائي ڪمپني ۽ مشهور تعليمي ادار اهئا پر انهن جي ڪارڪردگي به بهتر هئي. ڪيترن سالن بعد سريلنڪا، ملائيشيا ۽ سنگاپور جهڙن ملڪن ۾ اهي شروع ٿيا جن کي اسان جي پاڪستانين شروع ڪرايو. آمريڪي ڊالر سرڪاري توڙي غير سرڪاري طور اسان جي چئن روپين برابر هو.
هتي اهو به لکندو هلان ته انهن ڏينهن ۾ اسان جي ملڪ جي ڪيترين ئي شين جو دنيا ۾ مٿانهون مان هو. اڄ جي پڙهندڙن کي شايد حيرت لڳي، پر اها حقيقت آهي ته انهن ڏينهن ۾ اسان جي ملڪ جي سوٽي ڪپڙي ۽ ڪاٽن جو دنيا ۾ وڏو کاپو هو. اسان جي ملڪ جي کنڊ ۽ چانور ايڏو سرپلس ٿيا ٿي، جو جهاز ڀري ٻاهرين ملڪن ڏي وڪرو ڪيا ويا ٿي. اسان جي ملڪ جي مڇي ۽ گانگٽن جي پڻ وڏي هاڪ هئي ۽ 1968 کان پوءِ به ڪيترا سال اسان جا جهاز ڪپهه، ڪپڙي، ڌاڳي، چانورن، مڇي ۽ گانگٽن سان ڀرجي ڏور اوڀر جي ملڪن ۽ يورپ ڏي ويا ٿي ۽ اسان جي ملڪ پرڏيهي ناڻو ڪمايو ٿي. ٿائلنڊ، هانگ ڪانگ، سنگاپور ۽ ملائيشيا جهڙا ملڪ جيڪي اڄ يورپي ملڪ لڳن ٿا، 1968 ۾ اسان جي ملڪ جي مقابلي ۾ ڄڻ ٻهراڙيءَ جا ڳوٺ هئا، جڏهن اتي نه ايتري ٽيڪنالاجي عام ٿي هئي ۽ نه ڪي بهتر هائيجنڪ حالتون هيون. انهن ڏينهن ۾ اڃان بنگلاديش پاڪستان هو. ملڪ جو حاڪم فوجي ڊڪٽيٽر ايوب خان هو. فلمي دنيا ۾ اميتاڀ بچن اڃان عام نه ٿيو هو. بالي ووڊ ۾ شمي ڪپور ڇانئيل هو جنهن جو ذڪر هن ڪتاب جي آخري ڇاپي ۾ ’ليکڪ پاران‘ واري عنوان هيٺ ڪري چُڪو آهيان. سرڪاري ٽي.ويءَ تان فقط اڌ ڪلاڪ سنڌي پروگرام نصيب ٿيندو هو. روبينا ۽ محمد يوسف ٽاپ جا ڳائڻا هئا ۽ هاڻ مائي ڀاڳيءَ کي ريڊيو تي ڳائڻ جو موقعو ڏنو پئي ويو. ڪراچيءَ جي صدر ۾ وڃبو هو ته شمشيرالحيدريءَ جي آفيس ۾ چانهه پيئبي هئي جيڪو نئين زندگي رسالي جو ايڊيٽر ٿيو هو. هڪ ڏينهن سندس آفيس مان اٿي سامهون فوٽوگرافر وٽ امرجليل، عبدالڪريم بلوچ، تاج بلوچ ۽ مون هڪ گروپ فوٽو ڪڍرايو هو. ان جون اسان 12 ڪاپيون ٺهريايون هيون. ڪنهن وٽ اها ڪاپي هجي ته مون ڏي ضرور E-Mail ڪري.
ڪراچيءَ ۾ زينب مارڪيٽ وٽ ميوزيڪل فائونٽين لڳل هو جنهن مان پاڻي نڪرڻ تي ميوزڪ وڳي ٿي۽ رات جو رنگين بتيون. هي ڦوهارو 1966 ۾ لڳايو ويوهو جنهن کي ڌارين ملڪن جا ماڻهو ڏسڻ ايندا هئا. ڪوالالمپور ۾ اهڙو ڦوهارو 1991 ۾ لڳو ۽ اڃان تائين قائم آهي ۽ اسان وٽ لڳل ڦوهاري کي پنهنجن ئي ماڻهن چئن پنجن سالن اندر ڀڃي ڇڏيو. 1968 ۾ جڏهن منهنجي جهازَ ڪراچي بندرگاهه پئي ڇڏيو ته ڪراچيءَ ۾ حبيب بئنڪ جهڙي 25 ماڙ ڊگھِي عمارت هئي. سنگاپور ۾ 1972 ۾ ٽماڙ عمارت پيپلس پارڪ نالي ٺهي هئي. ڪراچيءَ جي ڪيترين ئي عمارتن ۾ لفٽون هونديون هيون اسٽيٽ بئنڪ جي عمارت ۾ ته اسڪاليٽر به هو، جن شين جو اڃان ڪيترن ملڪن ۾ تصور به نه هو. دبئي هڪ ٺارو شاهه جهڙو ڳوٺ هو، جنهن ۾ هاڻ بجلي آئي هئي نه ته ان کان اڳ اتي رهندڙ مورج منگھناڻي جهڙا واپاري گھر جي استعمال لاءِ گاسليٽتي هلندڙ ريفريجرير انگريزن جي ڪالوني ’عدن‘ مان گھرائي استعمال ڪندا هئا. بهرحال هي منهنجو سفرنامو ان تناظر ۾ پڙهيو وڃي ۽ هڪ نوجوان تازو گرئجوئيٽ شاگرد جو ئي لکيل سمجھيو وڃي جنهن کي ڪا علم، ادب، سياست، سماجي تحريڪن ۽ تاريخ جي ڪا خاص ڄاڻ نٿي رهي. سو ظاهر آهي توهان کي ان اندر ڪيتريون اوڻايون پوڻايون، ٻاراڻيون ڳالهيون ۽ بيوقوفيون به نظر اينديون.
بهرحال هي ڪتاب ’منهنجو ساگر منهنجو ساحل‘ منهنجي سفرنامن جي ڊگھي ڏاڪڻ جو پهريون ڏاڪو آهي.
سائين عبداللطيف انصاريءَ جو ٿورائتو آهيان جنهن پڙهندڙن لاءِ منهنجي هن ڪتاب کي اليڪٽرانڪ ميڊيا ۾ آندو آهي
الطاف شيخ
16 فيبروري 2009، ڪراچي
E-Mail: altafshaikh2005@gmail.com