سونهن ۽ سڳنڌ جو ڀنڊار
الطاف شيخ اٽڪل پندرهن سالن کان پنهنجا سفرناما لکي رهيو آهي ۽ مون کي خبر ناهي ته هيستائين جملي ڪيترا ڪتاب شايع ڪرائي چڪو آهي. مون ڪي پڙهيا آهن، ڪي سونگھيا آهن ۽ ڪن جي خبر ئي ڪانهيم.
جيڪي پڙهيا اٿم، سي هڪ ئي رات ۾ پورا ڪيا اٿم. جيڪي ڏٺا اٿم، سي وٺي نه سگھيو آهيان. جيڪي سونگھيا اٿم، سي ٻين جي هٿن مان جھٽي. تنهن هوندي به الطاف کي ۽ الطاف جي لکڻين کي آءٌ شروع کان ڄاڻان.
جڏهن هو “سنڌباد جهازي” نه بڻيو هو ته سندس سڀ کان پهريون سفري مضمون “نئين زندگيءَ” ۾. مون “منهنجو جاني ته جهاز ۾” عنوان ڏيئي ڇپيو هو.
پوءِ ڪجھه ٻيا سفري مضمون به هن “نئين زندگيءَ” ۾ ڇپڻ لاءِ مون کي ڏيڻ جي مهرباني ڪئي.
هاڻي هي سيلر(Sailor) ، بسيٽ سيلر (Best Seller) بڻجي ويو آهي.
انهيءَ دوران مون ادب جي ميدان مان کسڪي، صحافت جي پڙ ۾ پير رکيو آهي. اهو ڪم آءٌ اڳي به ڪري چڪو آهيان، تنهن ڪري ٻي تڪليف ڪانهيم، پر اخبار جو ايڊيٽوريل لکندي ادبي نمونو اچيو وڃي. ۽ ادبي ڳالهيون لکندي ايڊيٽوريل وارو نمونو اچيو وڃي.
اهڙيءَ حالت ۾ اوچتو مون کي ڪتاب جي ناشر، “نيو فيلڊس” جي نوجوان سربراهه، ميان فيروز ميمڻ، “لنڊن تائين لفٽ” تي چار صفحا لکڻ لاءِ چيو آهي. پر نه هن کي منهنجي هاڻوڪي مغزي مونجھاري جي خبر آهي ۽ نه وري کيس اها خبر آهي ته آءٌ رڳو هنگامي حالتن ۾ لکي سگھندو آهيان. يارن انهيءَ ڪري مشهور ڪيو آهي ته مون کان ڪجھه لکائڻ لاءِ مون کي ڪمري ۾ بند ڪري، سگريٽ جا 2، 3 پاڪيٽ اندر اڇلي ڇڏبا آهن.
اها ڳالهه مون کي فيروز سان ته ڪرڻي ڪانه هئي، تنهن ڪري الطاف جي جگري ناتن ڪري پاڻ سان پاڻمرادو هنگامي حالت لاڳو ڪري، ڪجھه لکڻ ويٺو آهيان.
هونئن به الطاف پنهنجن سفرنامن تي ٻه اکر، مهاڳ ۽ تعارف گھڻو ڪري ليکڪن بدران ليکڪائن کان لکائڻ پسند ڪيا آهن، سو کيس ڪاڻ ته آهي ئي ڪانه. اهو هن ڪري آهي جو هو فطري طرح مٽيءَ کان وڌيڪ پاڻيءَ جو ماڻهو ٿي ويو آهي. پاڻي پيدائش جو سرچشمو آهي: ۽ هن وقت اها وهيل ۽ شارڪ، سپين ۽ موتين، ۽ ننڍين وڏين مڇين جي ڪائنات آهي. الطاف کي جڏهن انهيءَ ڪشاديءَ ڪائنات جي تنگ ۽ طويل تنهائين مان مٽيءَ جي دنيا ۾ پير پائڻ جو وجھه ملي ٿو، تڏهن هو پنهنجي جهاز جي “گپت غفا” ۾ پاڻ وندرائڻ لاءِ ڪنارن تان چهرن، آوازن ۽ مٽيءَ جي من پسند سونهن ۽ سڳنڌ جون سپيون ميڙي، يادگيرين جي جھول ڀري ٿو. سندس جھول ۾ پيل يادگيرين جي چونڊ ايڏي خوبصورت آهي جو هن ڀيري جڏهن اها ڪاغذي چادر تي اٿلائي اڻڏٺل ڪنٺن تان ڪٺا ڪيل ڪوڏ، سپيون ۽ موتي اسان جي اڳيان رکي ٿو ته سندس ذوق ۽ ذهانت کي داد ڏيڻو پوي ٿو. سندس هر ڪتاب ان ڪري سونهن ۽ سڳنڌ جو ڀنڊار آهي.
تنهن هوندي به، شارڪ ۽وهيل جي مقابلي ۾، ننڍين مڇين جي مقدر کي سمجهڻ لاءِ هن ڪڏهن به سمنڊ جي گھراين ۾ گھوتو نه هنيو آهي. هو سپيءَ سونهن ته ڏيکاري ٿو، پر ان جي موتي سانڍڻ واري ڪرڀ جو احساسن نٿو پيش ڪري. هو دنيا جي مختلف ملڪن جي سياسي، اقتصادي، تاريخي، سماجي ۽ ثقافتي نظامن جو ايترو اڀياس به نٿو ڏئي، جيترو عام پرڏيهي مخزنون پيش ڪنديون رهن ٿيون.
الطاف ايڏو محبوب نه، پر محدود ضرور آهي. هو پنهنجي ملڪ جي اخلاقي قدرن جو ايڏو پابند آهي جو ڪن حالتن ۾ دنيا جي گوناگون ذهني ميراث جي موتين جو وڏو حصو سندس نظر ۾ ڪو به قدر نٿو رکي. اهو سندس پنهنجو اخلاق ته آهي، پر اخلاقي جوابداري ناهي، تنهن ڪري هاڻي کيس اهو به ڪي ڏيڻ کپي، جيڪو هيستائين نه ڏنو اٿس.
الطاف پنهنجي سر هونئن به ايڏو ڪم ڪيو آهي جو سندس پير ڌوئي پيئڻ کپن. سنڌ جي هن سپوت نه رڳو ٻاهرين ملڪن کي سنڌ سان متعارف ڪرايو آهي، بلڪه ٻاهرين ملڪن ۾ سنڌ جو ناماچار وڌائڻ جي ڪوشش به ڪئي آهي. هن ساڳئي وقت سنڌي نوجوانن کي سامونڊي زندگيءَ جو روزگار اختيار ڪرڻ لاءِ مدد ۽ رهبري به ڪئي آهي.
سامونڊي سفرنامن ۽ سامونڊي ڪهاڻين کان هٽي، “لنڊن تائين لفٽ” سندس خالص ادبي ڪوشش آهي. هو انهيءَ ميدان ۾ به ڪامياب آهي ۽ سندس وڏي ڪاميابي پنهنجي نالي جي اها ساک آهي، جيڪا پڙهندڙن وٽ مقبول ليکڪن لاءِ سند هوندي آهي.
اسان جا اڄوڪا گھڻا ڪهاڻيڪار جيڪي اڃا به او_ هينري ۽ موپاسان جي اسٽائل کي ماڊل بڻائي لکي رهيا آهن، تن لاءِ الطاف جي چونڊيل، دنيا جي مختلف ٻولين جي جديد ڪهاڻين جا ترجما سٺو مثال ثابت ٿيندا.
شمشير الحيدري