ذاتي گھر
گھر جو سامان هڪ جاءِ کان ٻي جاءِ تائين ڍوئڻ وارو ٽانگو ۽ ان جي اڳيان پويان، مٿان هيٺان ٻڌل رسيون، انهن مڙني شين جون يادون هن جي ذهن ۾ ائين تازيون هيون ڄڻ هينئر ڪالهه جي ئي ڳالهه هجي.
نئين مسواڙي گھر ۾ پهچي ڪڏهن ڪجھه ساسرون، ڪڏهن ڏيئي جو لاپ ته ڪڏهن هڪ ٻه شيشي جو گلاس يا دوا جون شيشيون ضرور ڀڳل ملنديون هيون. گھڻو ڪري ڪنهن شيشي يا دٻي جو ڍڪ کلڻ ڪري تيل، سرڪو يا هن جي ماءُ جي هٿن جي ٺهيل چٽڻي ڪپڙن تي ڪري پوندي هئي. اهڙن موقعن مهلن تي هن جو پيءُ پنهنجو پاڻ کي پٽيندي چوندو هو:
“بس وڏي ذليل شيءِ آهي، هيءَ غربت.”
اهي سڀ ڳالهيون هن جي ماءُ پيءُ جي وچ ۾ نوان نوان جھيڙا پيدا ڪنديون رهيون. نئين مسواڙي گهر ۾ آئي اڃا ڪو گھڻو وقت به نه گذرندو هو ته وري ٻئي گھر جي ڳولا جي ضرورت پوندي هين. ان جا به ڪيترائي سبب هئا. ڪڏهن مسواڙ وقت تي نه ڏيڻ ڪري ٿاڻي ۽ ڪورٽن جا چڪر کائڻا پوندا هين ۽ اهڙي موقع تي آخر ۾ هنن جي گھر جون مڙيئي شيون ٻاهر گھٽيءَ ۾ اڇلايون وينديون هيون ۽ گھر بدلائڻ کان سواءِ ٻيو ڪو چارو نه هوندو هو. ڪڏهن گھر جو مالڪ جاءِ جي مرمت جو بهانو ڪري کين ٻاهر ڪڍي ڇڏيندو هو. ڪڏهن هو پاڻ ان گھر ۾ رهڻ جو بهانو ڪري کانئن گھر خالي ڪرائي وٺندو هو ۽ پوءِ وري ساڳيو ٽانگو- ساڳي شين جي ڀڄ ڀور ۽ اهو ئي ماءُ پيءُ جو جھيڙو.
هيستائين هي همراهه شهر جي ذري گھٽ هر پاڙي ۾ رهي چڪا هئا. اڄ به شهر جي جنهن علائقي مان هو لنگھيو ٿي ته کيس ڪانه ڪا پراڻي ياد اکين اڳيان ڦري ٿي ۽ سندس مرحوم پيءُ جا هي جملا سندس ڪنن ۾ ٻريا ٿي: “دنيا ۾ گھر، آخرت ۾ ايمان.”
جڏهن هن 1930ع ۾ مئٽرڪ پاس ڪئي ته ماءُ پيءُ ٻئي گذاري چڪا هئس. نوڪري ملندي ئي هن فيصلو ڪيو ته جيستائين پنهنجو گھر نٿو ٺاهي، شادي نه ڪندو. سڄا سارا پنج سال هن ڪپڙن جي فقط هڪ جوڙي ۾ گذارو ڪيو. نه سگريٽ پيئڻ جي عادت پاڻ ۾ وڌائين ۽ نه شراب کي هٿ لاٿائين. نه سئنيما تي ٿي ويو ۽ نه ٿيٽر ۾. بيڪار هيڏانهن هوڏانهن رُلڻ پنڻ کان به پاڻ کي بچائيندو هو ته متان ڪٿي ڪاشيءِ وٺڻ تي دل چوي. مطلب ته هڪ ڊگھو عرصو درويش واري زندگي گذاريندو رهيو.
پورن پنجن سالن جي ڀڄ ڊڪ ۽ اڌ بک اڌ ڍءُ جي زندگي گذارڻ بعد وڃي ڪي ٻه هزا رپيا مس بچايائين. هن جهڙي حيثيت واري هڪ سرڪاري ڪاموري لاءِ اها هڪ چڱي خاصي رقم ٿي. ملڻ لاءِ ته هڪ هزار رپين ۾ به گھر ملي ٿي ويو پر اهو ايترو ته ڊٺل ۽ پراڻو ٿي مليو جو منجھس رهڻ ڪنهن خيال کان صحيح نه هو. آخرڪار هن سوچيو ته ڇو نه هڪ ننڍڙو گھر ٺهرايو وڃي. هن سمنڊ جي ڪناري تي، پڪي رستي جي ڀرسان ڪنهن سهڻي جاءِ تي گھر ٺهرائڻ ضروري ٿي سمجھيو. گھر جي اڳيان ڇپر ٽڪرو به ضروري هو. انهن سڀني شرطن تي هڪ ئي وقت فقط ٻه پلاٽ ئي وڪامي رهيا هئا. هڪ جي قيمت ٽي ۽ ٻئي جي ساڍا ٽي هزار رپيه هئي. هونءَ ته هڪ هزار مان ان کان به وڏا پلاٽ ملي سگھيا ٿي پر اهي هن جي دل وٽان نه هئا سو هن اهو ئي سوچيو ته ڪجھه وقت پئسا ڏوڪڙ گڏ ڪيا وڃن.
1937ع ۾ پنهنجي پاڇي ٿيل سڀ رقم جيڪا ان وقت تائين چار هزار رپيا ٿي چڪي هئي کيسي ۾ وجھي گهر مان ٻاهر نڪتو. هن کي پڪ هئي ته پنهنجي پسند کان به سٺو پلاٽ هاڻ انهن پئسن مان وٺي سگھندو. سڀ کان پهرين هو اهو ئي پلاٽ ڏسڻ ويو. جنهن جي قيمت ڪجھه سالاڳ ساڍا ٽي هزار هئي. ان پلاٽ جو اڌ وڪامي چڪو هو. ان تي هڪ بنگلو به ٺهي چڪو هو. پلاٽ جو مالڪ باقي اڌ حصي جا پنج هزار گھريا ٿي.
هاڻ هو ٽن هزار رپين واري پلاٽ تي ويو، جنهن جي مالڪ ان لاءِ ڇهه هزار رپين جي گھر ٿي ڪئي. لاچار ان هزار رپين واري پلاٽ تي پهتو جيڪو هن کي پهرين کان پسند ڪونه هو. ان پلاٽ جي به هاڻ قيمت ساڍا چار هزار رپيا ٿي وئي هئي. سو لاچار ٿي هن سڀ پئسا بئنڪ ۾ موٽائي اچي رکيا. هاڻ هڪ نئين ولولي سان هو پهرين کان به وڌيڪ ڪفايت شعاري سان ڏينهن گذارڻ لڳو. بوٽن ۽ ڪپڙن تي چتيون وڌنديون ويس. هو اهو ئي سوچڻ لڳو ته پرواهه ناهي جي گھر سمنڊ جي ڪناري تي کڻي نه ٺهي سگھي پر شهر جي ڪنهن به علائقي ۾ ٺهي وڃي ته صحيح ٿيندو. مطلب ته پلاٽ وٺي گھر ٺاهڻ. گھر جون شيون وٺڻ ۽ پوءِ شادي ڪري ٻارن وارو ٿيڻ جا منصوبا هن جي اندر ۾ٺهندا رهيا.
جڏهن 1943ع شروع ٿيو ته هن وٽ پنج هزار رپيا گڏ ٿي چڪا هئا. هيڏي ڪنجوسيءَ ۽ ڏکيا ڏينهن گذاريندي به هنوٽ ان کان وڌيڪ پئسا گڏ ٿي نه سگھيا. سبب اهو هو جو هاڻ شين جي قيمت ۾ ڏينهن رات واڌارو ٿي رهيو هو. جنهن پلاٽ جي قيمت پهرين پنج هزار هئي هاڻ ان تي چار گھر ٺهي ويا هئا. پلاٽ جو هڪ ننڍڙو ٽڪرو اڃا باقي بچيل هو. مالڪ ان لاءِ ڇهه هزارٿي گھريا.
شهر اندر پلاٽ وٺڻ جو هاڻ هن خيال به لاهي ڇڏيو. سوچيائين ته شهر کان ٻاهر ئي ڪو هڪ پلاٽ ملي وڃي ته به گذارو ٿي سگھندو. پر پٽ ملي ته ملي ڪٿي؟ آخر سندس ڪفايت شعاري ۽ ڪنجوسي حد تائين پهچي وئي. هن کي نه کائڻ جو شوق رهيو نه پيئڻ جو.بس پئسن گڏ ڪرڻ جو ڀوت سندس مٿان ڏينهن رات سوار هو.
هاڻ هن جي نوڪري به وڏي ٿي وئي هئي. پگھار وڌي چڪو هو. جيتوڻيڪ هر مهيني پهرين کان وڌيڪ پئسا ملڻ لڳس، تڏهن به 1950 تائين هو فقط ساڍا ست هزار رپيا گڏ ڪري سگھيو. ايترن پئسن ۾ پلاٽ ڀور خريد ڪرڻ_ ؟ جنهن ٻڌو ٿي تنهن مٿس کليو ٿي. ايترن پئسن ۾ شهر ۾ گھر ته پري پر ٻهراڙيءَ ۾ ڪا جھوپڙي اڏڻ لاءِ به پٽ ٽڪر ملڻ ڏکيو پئي لڳو. جنهن پلاٽ جو اگھه ڪجھه سال اڳ ٻه هزار هو، هاڻ ان جي ڏهين حصي جي قيمت چاليهه هزار هئي.
پلاٽ خريد ڪرڻ لاءِ وڌيڪ ڏوڪڙ گڏ ڪرڻ کان علاوه ٻيو ڪهڙو چارو هو؟ سو هن پئسا گڏ ڪرڻ جي رفتار اڃا به تکي ڪري ڇڏي. گھر جو نقشو هن جي ذهن ۾ بلڪل چٽو چپاٽو هو. هڪ ولائتي نموني جو ڪاڪوس، هڪ ديسي پڻ، هڪ پنهنجي سمهڻ جو ڪمرو ۽ هڪ مهمانن جي ٽڪڻ لاءِ. هڪ ماني کائڻ جو ڪمرو ۽ هڪ ڊرائينگ روم. گھٽ ۾ گھٽ ٻارن لاءِ هڪ ڌار ڪمرو به ضروري هو. پهرين هيٺ مٿي ٻه ماڙ واري گھر جو سوچي رهيو هو پر هاڻ هڪ ماڙ جي گھر تي ئي خوش هو. ڇو ته ڪافي وڏي عمر ٿي وئي هيس ۽ هاڻ هو ڪجھه ٿڪجي به پيو هو.
1954ع تائين هن وٽ ڏهه هزار رپيا گڏ ٿي چڪا هئا. هو هڪ دفعو وري پلاٽ جي ڳولا ۾ نڪتو. پر هاڻ انهن پئسن ۾ شهر جي آسپاس ته نه البت ٽيهه ميل کن پري ڊٺل ڦٽل زمين تي جاءِ ملڻ جو ئي آسرو هو. هن فيصلو ڪيوته کائڻ پيئڻ ۽ ڪپڙي گنديءَ تي اڃا به سختي ڪري ڪجھه وڌيڪ بچت ڪئي وڃي. هاڻ هن جي خيالن ۾ به ڦيرو اچي چڪو هو. هن کي فقط هڪ ننڍڙي پلاٽ جي ضرورت هئي، جنهن تي هڪ ننڍڙو گھر ٺهرائي سگھجي. پنج ڪمرا نه سهي ٻن ۾ ئي گذارو ٿي ويندو. ديسي ۽ ولائتي ڪاڪوس ته هن جي دماغ مان ڪڏهن کان نڪري چڪا هئا. بس هڪ ٻه ڪمرا ٺهي وڃن ته هو پنهنجي گهر جي ڇت هيٺ رهي سگھي ۽ جيئن ئي گھر ٺهي ته پوءِ ٻيو ڪم- شادي ڪري.
1956 ع ۾ هو نوڪريءَ تان رٽائرڊ ٿيو ۽ پينشن ۾ ايترا پئسا مس ٿي مليس جنهن ۾ وڌيڪ بچت ڪرڻ ته ممڪن نه هو. نوڪريءَ جا سڄا سارا ڇويهه سال هن پائي پائي ڪري ڪل ٻارهن هزار روپيا گڏ ڪيا هئا. ايتري گھٽ رقم مان نه شهر اندر نه شهر ٻاهر، نه سمنڊ ڪناري تي نه جبل جي چوٽيءَ تي پلاٽ حاصل ڪرڻ ممڪن هو. دل جي مراد اڄ به ايتري ڏکي هئي جيترو ڇويهه سال اڳ هئي. گھر جي لاءِ پٽ حاصل ڪرڻ جي لڳاتار اون هن کي پنهنجي اصل عمر کان ويهه سال کن وڌيڪ پوڙهو ڪري ڇڏيو هو ۽ هينئر به هن جي ڪنن ۾ سندس پوڙهي پيءُ جا اهي لفظ ٻُري رهيا هئا:
“دنيا ۾ گھر، آخرت ۾ ايمان.”
آخرڪار هو ان نتيجي تي پهتو ته دنيا ۾ گهر ته اڻ ٿيڻي ڳالهه آهي. هاڻ گھٽ ۾ گھٽ هن کي ٻي جهان جو ئي خيال ڪرڻ کپي.
هڪ ڏينهن شام ڌاري هو پلاٽن جي ڳولا ۾ سڄي شهر جي خاڪ ڇاڻي ٿڪجي ٽٽجي موٽي رهيو هو ته هڪ قبرستان تي نظر پيس. هو اندر لنگھي ويو. ڪيڏو پرسڪون ۽ سانتيڪو ماحول هو. بلڪل هن جي خوابن جي گھر جهڙو- سهڻو باغيچو، گل، سائي ڇٻر-جڏهن هن سائي گاهه ۽ ذاتيرن گلن جي وچ ۾ هڪ سنگ مر مر جي قبر ڏٺي ته هن جي دل ئي دل ۾ خيال آيو:ڇو نه مري وڃڻ کانپوءِ ههڙي ئي هڪ خوبصورت قبر کي پنهنجو آرام گاهه ٺاهيو وڃي. آخر هڪ ڏينهن موت ته اچڻو ئي آهي، پوءِ ڇو نه زندگيءَ ۾ ئي هن قبرستان ۾ هڪ قبر لاءِ جاءِ خريد ڪري پنهنجي مرضيءَ موجب هڪ پڪو مقبرو ٺهرائجي؟
قبرستان هڪ ننڍڙي ٽڪريءَ تي، سمنڊ جي بلڪل سامهون هو. شاهه بطوط جي ڊگهن وڻن جي ڇانولي ۾ هميشه جي ننڊ سمهڻ هن تلخ زندگيءَ کان ڇا بهتر ناهي، جتي مٿو لڪائڻ لاءِ هڪ جھوپڙي به نٿي ملي؟
ٻئي ڏينهن هو ڀڄي ڊڪي قبرستان جي کاتي ۾ پهتو. هن پنهنجي قبر لاءِ پٽ خريد ڪرڻ چاهيو ٿي.
جواب مليو: جنهن قبرستان ۾ توهان قبر لاءِ جاءِ گھرو ٿا اتي باقي بچيل خالي پٽ ويڪو ناهي. پر جيڪڏهن توهان چاهيو ته هڪ ٻئي قبرستان ۾ جيڪو پڻ هن وانگر سهڻي هنڌ تي آهي هڪ قبر لاءِ پٽ ويهن هزار رپين ۾ ملي سگھندو.
هن شرم کان ڪنڌ جھڪائي وراڻيو:
“ڇا ان کان ٿورو سستو، منهنجي حيثيت سارو ڪنهن ٻئي هنڌ قبر لاءِ پٽ ملي سگھندو؟”
جايون ته ٻين هنڌن تي به گھڻيون ئي هيون ۽ پندرهن، ٻارهن، اڃا به گھٽ ڏهن هزارن تائين ملي سگھيون ٿي. هو ٽُٻيءَ ۾ پئجي ويو. گھر جي پلاٽ وانگر لڳاتار ڪوششن جي تجربي هن کي اڇت فيصلي لاءِ مجبور ڪيو. هن سوچيو ته اڃا به دير ڪندس ته قبرن جون قيمتون به ايترو چڙهي وينديون جو پاڇي ڪيل سڄي رقم مان ڪٿي به وٺي نه سگهندس. سو قانون جي ڪاروائي سڄي پوري ڪري هن هڪ ٻئي قبرستان ۾ بنا ڏسڻ وائسڻ جي هڪ قبر جيترو پٽ خريد ڪري ورتو. جڏهن هو ان قبرستان ۾ پهتو ته ڏٺائين ته تمام جھريل، ڊٺل ۽ ويران قبرستان هو جنهن جون ڀتيون به ڪلراٺجي ويون هيون. پر ان هوندي به هو خوش هو. هن جي اکين ۾ هڪ عجيب جوت پيدا ٿي ۽ هن رڙ ڪندي چيو:
“واهه واهه! هيءَ ئي هڪ اهڙي جاءِ آهي، جيڪا منهنجي پنهنجي آهي. منهنجي پنهنجي- منهنجي پنهنجي.”
نوڪريءَ وارن ڏينهن ۾ جهڙيءَ طرح هو ڏهاڙي آفيس ويندو هو، هاڻ ان طرح صبح سوير سڌو قبرستان وڃي ٿو. سندس دل زمين جي هڪ ٽڪري خريد ڪرڻ ڪري خوشين سان ڀرجي وئي آهي. هو ان ئي ملڪيت جي احساس ۾ آئيندي جي قبر واري جاءِ تي وڃي ويهي ٿو. هو ان هنڌ تان گاهه گوچر ۽ ڪک پن ٻهاريندو رهي ٿو ۽ چوڌاري گل پوکڻ ۾ سڄو ڏينهن گذاري ٿڪجي ٽٽجي نهايت حسرت ۽ بي صبريءَ مان ان ڏينهن جو انتظار ڪري رهيو آهي، جڏهن هو پنهنجي ذاتي گهر ۾ رهي سگھندو ۽ سو به هميشه هميشه لاءِ.
(ليکڪ: عزيز تسين، ترڪي)