جهازن جي نوڪرين ۾ موڪلن جا مسئلا
اهو طريقو جهازين لاءِ به سٺو آهي، جو ڪي ڪي خانگي جهاز ران ڪمپنين جا مالڪ جيڪڏهن پگھار جي، کاڌي پيتي جي يا ڪا ٻي سهوليت نه ڏيندا آهن ته ان جهازيءَ جي سرڪاري طرح مدد ڪئي ويندي آهي ۽ ڪمپنين تي زور آندو ويندو آهي. ساڳئي وقت جهاز ران ڪمپنين جا مالڪ کانئن مقرر ڊيوٽي کان وڌيڪ ڪم نٿا وٺي سگھن، جو هنن کي نوڪري ڏيڻ يا کسڻ وارا پاڻ ناهن.
ڪي ڪي مشهور ۽ سٺيون جهازران ڪمپنيون جن جا روسٽر ٺهيا پيا آهن ۽ اهي سرڪاري شپنگ ڪمپنيءَ جي معرفت ساڳيا ساڳيا ماڻهو رکڻ جي ڪوشش ڪن ٿيون. اهو ان ڪري ته سندن ناموس ڪري هرڪو ماڻهو انهن ڪمپنين ۾ وري وري نوڪري ڪرڻ چاهي ٿو. مثال طور جيئن پاڪستان جي نئشنل شپنگ ڪارپوريشن آهي. اهڙي طرح ڪجھه فارين نئشنل شپنگ ڪارپوريشنس آهن. اهڙي طرح ڪجھ فارين ڪمپنيون به آهن. جيئن ڪويت شپنگ ڪمپني آهي. پي اينڊ او ڪمپني ته هميشه پاڪستان جا خلاصي رکي. خاص ڪري سرحد پاسي جا پٺاڻ. جيڪي، همٿ، محنت ۽ ايمانداريءَ سان هن ڪمپنيءَ ۾ نوڪري ڪندا اچن ۽ ان وفاداريءَ جي بدلي ۾ پي اينڊ او ڪمپني به سندن پرگھور لهندي اچي ۽ پگھارن کان علاوه کين بونس ۽ رهڻ لاءِ گھر پڻ ٺاهي ڏنا اٿس. پر هاڻ ٻڌڻ ۾ اچي پيو ته ڪجھه شڪايتن ڪري هن ڪمپنيءَ پنهنجي پاليسيءَ ۾ ردوبدل آندي آهي ــ جا پڻ عام ڳالهه آهي. جيئن خمينيءَ کان اڳ ايران جي مشهور آريا شپنگ ڪمپني هميشه هندستاني پنهنجن جهازن تي رکندي هئي، پر خميني جي اچڻ کان پوءِ هندستاني ۽ فلپينين کي ڪڍي انهن جي جاين تي پاڪستاني جهازين کي رکيو پيو وڃي، جيڪي شراب نٿا پيئن.
اسان جي ملڪ ۾ اڄڪلهه سڀ خانگي جهازران ڪمپنيون ۽ سرڪاري ڪمپنيون ملائي هڪ ئي ”پاڪستان نئشنل شپنگ ڪارپوريشن“ ٺاهي وئي آهي، پر ڪيترائي پاڪستاني واپاري اهڙا آهن جن جا جهاز ٻاهرين ملڪن ۾ رجسٽر ٿيل آهن. جيئن انڊس شپنگ ڪمپني، ادريس شپنگ ڪمپني، اورينٽل شپنگ ڪمپني ۽ گوڪل صاحب جي گلف ايسٽ شپنگ ڪمپني وغيره، جيڪي ڪمپنيون گھڻو ڪري پاڪستاني آفيسر ۽ خلاصي رکن. پر اهي ڪمپنيون (پرائيويٽ) ۽ ولايتي، هيٺين عملي وانگر آفيسرن کي ه هميشه لاءِ پڪو رکڻ بدران سال سال جي مدي لاءِ Sail ڪرائين. ڪي ڪي ڪمپنيون نوَ نوَ مهينن جو مدو رکن ۽ نوَ مهينا جتي به پورا ٿين ته ڪمپني جي خرچ تي ان آفيسر يا خلاصي کي هوائي جهاز رستي گھر موڪليو ويندو آهي ۽ ضرورت تي وري نئون Contract اتي جو اتي يا مهيني اڌ کان پوءِ ڪيو ويندو آهي.
هاڻ ته ڪجھه ڪمپنين ـــ آريا شپنگ ڪمپنيءَ، ڪجھه عرب ملڪن جي جهازران ڪمپنين، نوڪريءَ جو مدو گھٽائي ڇهه مهينا به ڪري ڇڏيو آهي. جنهن ۾ اسان جا ماڻهو به خوش آهن، جو ڇهه مهينا جلدي گذريو وڃن ۽ مهينو اڌ موڪل ڪري، ضروري گھرو ڪم ڪاريون لاهي، تازا ٿي وري نوڪريءَ تي چڙهن. ڇو ته هيءَ سامونڊي نوڪري اهڙي آهي، جو هڪ دفعو نوڪريءَ تي ماڻهو چڙهيو ته پوءِ شادي مرادي، موتي فوتي يا ٻين ڪمن ڪارين تي يڪدم موڪل ملڻ ڏکي آهي، جو جيسين مهينو ڏيڍ اڳواٽ اطلاع نه ڪجي ۽ ڪمپني بندوبست نه ڪري تيسين يڪدم Relieve ڪرڻ وارو ماڻهو ملڻ ڏکيو آهي ۽ اڄڪلهه هونءَ ئي جهازن تي Automation گھڻي ٿيڻ ڪري جهاز تي عملي جو تعداد گھٽجي بنهه سخت ضرورت وارن ماڻهن جو وڃي ٿيو آهي. سو هڪ ماڻهوءَ جي غير موجودگي به جهاز جو هلڻ مشڪل بڻايو ڇڏي. ڪجھه انشورنس ڪمپنين ۽ بندرگاهه اٿارٽين جا قاعدا قانون به سخت ٿي ويا آهن. مثال طور اسان جو هي جهاز هتي جپان ۾ بيٺو آهي ۽ ڪنهن جهازي ــ چيف آفيسر يا سيڪنڊ انجنيئر جي گھر ڪو مسئلو ٿي ٿو پوي ۽ هن کي پاڪستان وڃڻ لاءِ موڪل کپي. آفيس وارا کڻي موڪل به ڏين ۽ جهاز هڪ ماڻهو بنا، تڪليف سان ئي سهي، هلي به سگھي، پر انشورنس ڪمپني نه مڃيندي. هوءَ اهو ئي چاهيندي ته ان جاءِ تي ان ئي وقت اوترو ئي قابل ماڻهو جهاز ران ڪمپنيءَ جا مالڪ موڪلين نه ته ٻي صورت ۾ جهاز جو ڪنهن به قسم جو حادثو ٿيو ته انشورنس ڪمپني ٻڌل نه رهندي ۽ اها ڳالهه وري جهاز ران ڪمپني قبول نه ڪندي. ڇو جو جهاز کڻي ڪيترو به نئون هجي ۽ هر مشڪل کي منهن ڏئي سگھي، پر تڏهن به جهاز ران ڪمپني دل نه جھليندي، جو ٿي سگھي ٿو ڪو دشمنيءَ ۾ يا حادثي طور جهاز کي باهه لڳي وڃي، ٽڪر ٿي وڃي يا ٻڏي وڃي ته ڪروڙها روپين جو جهاز ۽ ان کان پنجوڻي ڏهوڻي ماليت جوسامان ڪير ڀري ڏيندو.
پاڪستاني ملڪي ڪمپني وري به هڪ جهازيءَ جي مجبوري ڏسي ڪجھه نه ڪجھه بندوبست ڪري وٺندي آهي.ڪو موڪل تي هوندو ته ان کي سندس خواهش يا پنهنجي مرضي يا آرڊر تي به گھرائي Fly ڪري وٺندي پوءِ کڻي ٻنهي جو ڀاڙو موڪل وٺندڙ کان ڀرائي وٺي، پر في الحال مجبور جو ڪم ته ٿي ويندو. ۽ هڪ اهو به سبب آهي، جو ٻاهرين ملڪن جي جهازن تي چئوڻو پنجوڻو پگھار هجڻ جي باوجود به گھڻا ماڻهو پاڪستاني ڪمپني ۾ رهڻ وڌيڪ پسند ڪن ٿا. ان کان سواءِ جهاز هر وقت واپس ڪراچي ايندا رهن ٿا ۽ کين ٻن ٽن مهينن بعد ڪراچيءَ ۾ مهينو کن رهڻ جو موقعو مليو وڃي ۽ اهو عرصو به هڪ قسم جو اڌ موڪل سمجھڻ کپي. پنهنجي ملڪ جي ڪمپنيءَ جي جهازن تي نوڪري ڪرڻ جو اهو به فائدو آهي ته اسان جا جهازي ٻاهرين ملڪن مان گھر جي استعمال جو چڱو خاصو سامان: سيڪنڊ هئنڊ ريفريجريٽر، ٽي وي کان فرنيچر، موٽرسائيڪل تائين آڻيندا رهن ٿا، جو ٽئڪس ڏيڻ کان پوءِ به چڱو سستو پوي ٿو يا خدا ناخواسته ڪا بيماري ٿيو پوي ته به هنن کي گھڻو فڪر نه ٿو ٿئي. جيئن هن دفعي هڪ خلاصي کي آنڊي جي آپريشن ڪوريا ۾ ڪرائڻي پيئي ۽ هو اتي رهجي ويو. پر سندس سامان سڙو سندس ڪو دوست مائٽن کي پهچائي ڇڏيندو. پاڻ چاق ٿيڻ بعد ڪمپنيءَ جي ڪنهن ٻي جهاز تي موٽي ايندو يا پي اين آءِ ڪلب (انشورنس ڪمپني ٽائپ) جي خرچ تي باءِ ايئر ڪراچيءَ ايندو. اهڙي طرح هڪ ٻئي خلاصي کي هرنيا جي تڪليف آهي. پر هو چاهي ٿو ته آپريشن ڪراچيءَ ۾ مائٽن اڳيان ٿئي ۽ هن کي اها تسلي آهي ته ڪجھه ڏينهن بعد جهاز کي ڪراچيءَ وڃڻو ئي آهي نه ته ڌارين ڪمپنين جا جهاز ڪڏهن ڪڏهن يڪو سال ته ڇا، پنج پنج سال به ڪراچيءَ نٿا اچن.