جيڪا پاڻ ڪنواري هُجي....
هڪ دفعي جپان ۾ ڊيوٽي ميس ۾ چانهه جي ڪوپ تي ڪچهري هلي رهي هئي، رات جا اٺ کن ٿيا هئا. ڪجھه همراهه اڃا اوساڪا شهر جي ڪنڊ ڪڙڇ ۾ گھمي رهيا هئا. هن دفعي جهاز، جپان ۾ چڱا ڏينهن بيٺو هو. موسم به سٺي هئي. انجڻ روم جو به گھڻي ڀاڱي ڪم سمنڊ تي يا ڏور اوڀر جي شروعاتي ملڪن: ملايا، ٿائلنڊ ۽ فلپين ۾ لاهي ڇڏيو هوسين. آءٌ تن ڏينهن ۾ جهاز جو ٿرڊ انجنيئر هوس. جپان جي شهر ۾ پهريون دفعو شايد آيو هوس يا پهريون دفعو چڱي طرح گھمڻ لاءِ مليو هو سو خوش هوس.
سيڪنڊ انجنيئر چيو: ”هي ته ڪجھه به ناهي، آءٌ جڏهن فارين ڪمپنيءَ جي جهاز تي هوندو هوس ته اهو جهاز جاپان ته خبر ناهي ڪيترا دفعا ايندو هو ۽ هر بندرگاهه ۾ ڪيترو وقت يڪساهي بيٺو هوندو هو. ان جهاز جي ڪهڙي ڳالهه ڪجي. اڄڪلهه جي ماڊرن جهازن تي ڪم ڪندڙ توهان جهڙا انجنيئر انهن جهازن جي مشينن بابت ته سوچي به نه ٿا سگھن. روز سمنڊ تي بريڪ ڊائون هوندي هئي ۽ بندرگاهن ۾ اوور هالنگ ۽ سروري. جهاز رنڊيءَ وانگر مٿان نئون نڪور لڳندو هو هيٺ انجڻ روم ۾ وڃي ڏس ته ڪٻاڙخانو هوندو هو. بس ائين ئي ڌڪن ٿاٻن تي هلندو هو ــ نڌڻڪن يتيم ٻارن وانگر.
”هڪ دفعي هتي جپان ۾ سندس مشينري اهڙي خراب ٿي پئي جو يڪا ٽي مهينا متسوبشي ورڪشاپ وارا مرمت ڪندا رهيا. جهاز جا انجنيئر رڳو ڪڏهن ڪڏهن انجڻ روم ۾ وڃي باڊي بلڊنگ ڪري موٽي ايندا هئا. هڪ ڏينهن مون به سلينڊر هيڊ واري پليٽ فارم تي ڪڇو پائي ڏنڊ پئي هنيا ته مٿان چيف انجنيئر اچي ويو. چي، ”هي انجڻ روم آهي يا ڀولوءَ جو آکاڙو....؟“
”ڀولوءَ جو آکاڙو ـــ مون فقط دل ۾ ورندي ڏني. ان جهاز جو هڪڙو جنريٽر ته سڄو نڪري ورڪشاپ ۾ ٺهڻ ويو هو. ڪرئنڪ شافٽ جي اها حالت هئي، جو ان لاءِ ورڪشاپ خاص بيئرنگ تيار ڪري ڏني هئي، جهڙو گولي پيالي وارو سنڌُ (Hip Joint). پوءِ جڏهن ڊگ ڊگ ، ڊگ ڊگ ڪري جنريٽر هليو ته مين بيئرنگ ۾ شافٽ ائين ٿي گھمي ڄڻ ڪو مهري اٺ گپ ۾ هلي رهيو هجي.
يوڪوهاما پورٽ اٿارٽيءَ وارا به هن جهاز مان تنگ ٿي پيا ته ڪڏهن جان ڇُٽندي. ٽن مهينن کان هي مروان جاءِ والاريو ٻيٺو آهي. رڳو رکي رکي ڪارو دونهون ٿو ڪڍي.آخر ٻن ٽگن Tags ذريعي ڇڪي آڻي ائنڪريج (کلي سمنڊ) تي ڇڏيائون ته باقي مرمت پاڻهي اتي ترسي ڪريو ۽ اتان ئي هليا وڃو. پر بئالر آخر تائين صحيح نه ٿيڻا هئا سي نه ٿيا. ماڳهين هلندڙ جنريٽر به بيهي رهيا. نياپي موڪلڻ لاءِ بيٽريون به چارج ٿيل نه هيون جو کڻي وائرليس ڪجي. آخرڪار بندرگاهه وارن کي لئمپ ذريعي سنگنل ڪيوسين ته پائلٽ موڪلي اسان کي ٽگن ذريعي اندر گھرايو وڃي. پر پورٽ وارا اسان جي جهاز مان ڪو اهڙا ڪڪ ٿيو ويٺا هئا جو ڳالهه ٻڌڻ بنا ساڳيو جواب ته مهرباني ڪري لنگر هتان کڻي ڪوريا هليا وڃو. ڪوريا ۾ توهان جي جهاز لاءِ ڪارگو انتظار ڪري رهيو آهي.“
.......................................................
شنگھائي ۾ پهچڻ سان فرج انجنيئر شهر جو چڪر هڻي اچي ڊيوٽي ميس ۾ خبرون ٻڌايون:
”يار چيني اسان جو ڏاڍو خيال ڪن ٿا. ٻين ملڪن جا ماڻهو کڻي هتي هجن يا نه پر پنهنجن ملڪن جا چڱا خاصا آهن. فرينڊشپ اسٽور ۾ ته پي آئي اي جي هڪ ايئر هوسٽس به نظر آئي.“
”پاڪستان ۾ ٻوڏ آئي آهي ان بابت ته جيڪر خبر چار وٺينس ها. هوءَ ويجھڙائيءَ ۾ آيل هوندي.“ فورٿ انجنيئر چيو.
”ڇڏيار. آءٌ ريفريجريشن انجنيئر، منهنجي حيثيت ئي ڪهڙي. چيف انجنيئر يا ڪئپٽن هجان ها ته پاڻ ئي ڊوڙي اچي ملي ها. خير مون به کنگھيومانس ڪونه. اهو به چين ٿي پيو آهي، جي بئنڪاڪ، بالي يا برمودا هجي ها ته اهڙين تهڙين تي پهرين نگاهه به نه وجھان ها.“
هڪ دفعي ڪجھه دير فلمي دنيا جون ڳالهيون ڪندي فورٿ انجنيئر چيو: ”هن جهاز جو جيڪو اڳيون چيف انجنيئر هيو، ان تي هڪ هالي وڊ جي فلم ايڪٽريس مرندي هئي.“
”ڪهڙي فلم ايڪٽريس...؟“ سيڪنڊ آفيسر ٽهڪ ڏيندي پڇيس، ”اهڙو افعال مون کي ته منجھس نظر ڪونه آيو هو جو فلم ائڪٽريس مريس! يا ته هوندي ڪا اهڙي ئي شميم آرا جهڙي.“
”ڪهڙي شميم....؟“ ڪئڊٽ پڇيو.
”آهي هڪڙي ٻڪريءَ مهانڊي. اڄڪلهه ته شايد ئي فلمن ۾ ڪا ايندي هجي. مون ئي ڪا هڪ اڌ سندس فلم ڏٺي آهي، اڌ مان اٿي وڃڻ لاءِ. کيس شادين ڪرڻ جو شوق ڏاڍو هوندو هو.“
”هوندو هو....؟! اڃا به اٿس چئه.“
”اڙي اها ته ناهي جنهن چيو هو ته جيڪو ڪشمير تي جھنڊو کوڙيندو، ان سان شادي ڪنديس؟“
سڀ کلڻ لڳا.
”موڪلن ۾ جڏهن گھر لاهور ويو هوس،“ ٿرڊ آفيسر ٻڌايو؛ ”ته پاڙي ۾ رهندڙ هڪ ڇوڪريءَ ٻڌايو هوم ته اها ڏائڻ جيڪر اهو دڙڪو نه ڏئي ها ته سندس ميجر ڀاءُ ضرور کوڙي ڏيکاري ها.“
.......................................................
”يار جهاز سنگاپور ۾ ترسندو يا نه؟“ هڪ دفعي سنگاپور وٽان لنگھڻ کان ٻه ڏينهن اڳ فورٿ انجنيئر پڇيو.
”خبر ناهي. ٻڌڻ ۾ پيو اچي ته پاڻيءَ لاءِ هڪ ڏينهن کن ترسندو. آهي سڀڪجهه وڏن جي هٿ ۾. کين شاپنگ ڪرڻِي هوندي ته اهاني بهاني ضرور ترسائيندا نه ته Evaporator جو پاڻي پياريندا.“ سيڪنڊ آفيسر وراڻيو.
”جهاز تي ڪيميڪلز ته آهن ڪونه. بنا انهن جي، ايويپوريٽر جو پاڻي صحت لاءِ نقصانڪار آهي.“ هڪ ڪئڊٽ چيو.
”ڏسجي. اسان انجنيئر پٺيان ’آفٽر پيڪ‘ مان دٻا ڀري پاڻي ڪڍي پيئنداسين. باقي توهان ڊيڪ سائيڊ وارا پيا ايووپوريٽر جو پاڻي پيئجو.“
”اها ته توهان انجنيئرن جي ذلالت آهي.“ سيڪنڊ آفيسر چيو.
”۽ توهان ڊيڪ وارا پنهنجو پاڻ کي نٿا ڏسو........!!“ فورٿ انجنيئر وراڻيو.
.......................................................
هن دفعي اسانجو جهاز جهڙوئي چين جي بندرگاهه سئمڪانگ ۾ لنگر ڪيرايو ته ڪنهن افواهه اڏايو ته مائوزي تنگ مري ٿيو آهي.
”يار مائو آهي ته جيئرو يا...........“ فرج انجنيئر پڇيو.
”نه يار جيئرو آهي. هن کي چينين اهڙا ڪشتا کارايا آهن جو هن صديءَ ۾ ته سندس مرڻ ڏاڍو ڏکيو آهي.“ اليڪٽريڪل انجنيئر وراڻيو.
”نه يار پوڙهو ته ڏاڍو ٿي ويو آهي. هاڻي رڳو نموني خاطر آڏون ٽيڪون ڏيئي بيهاريندا هوندس.“ ان وقت ڊيوٽي ميس ۾ داخل ٿيندڙ ٿرڊ انجنيئر چيو.
”ڪجهه به آهي. مون کي جي اڪيلائيءَ ۾ ملي ته کانئس رڳو اهو پڇان ته ماڻهن کي تو ڪهڙي گولي ڏني آهي جو ڏينهن رات تنهنجي ملڪ جا ڪروڙها ماڻهو ڪم ۾ رڌا پيا آهن. پيڪنگ، شنگهائي ڪئنٽن نه ڏس ته ننڍا ڳوٺ سئماڪنگ، دهرين وغيره نه ڏس.. جتي ڪٿي عورتون، مرد، ڇوڪريون، ڇوڪرا سادا ڪپڙا پائي ڪم ۾ لڳا پيا آهن. فئشن ۽ نواب پائيءَ جو ته نالو نشان ئي ڪونهي. وڏي کان وڏي آفيسر ۽ پارٽي ميمبر کي به اهي ڪپڙا ۽ نئڙت، نيازمندي آهي ته بندرگاهه تي ڪم ڪندڙ مزور پورهيت کي به.“ فرج انجنيئر چيو.
”تڏهن ته چين ايڏي ترقي ڪئي آهي. هتي اسان جا وزير، گورنر ايندا هٿين خالي آهن ۽ ويندا مرسڊيز ۽ ڪئڊلڪ ڪارن ۾.“ ٿرڊ انجنيئر وراڻيو.
”يار مونکي وري نڪسن اڪيلائيءَ ۾ ملي ته پنهنجي منهن پڇانس ته هي واٽر گيٽ وار ڦڏو ڪهڙو آهي جو تنهنجي ملڪ جون اخبارون مٿو کائي ويون آهن.......“
”اڙي ميان، اهو ڪجھه ڪونهي، ٺلهي بڪواس آهي، پاڻ بلڪل معصوم آهي ان چڪر ۾. سندس جيڪي چمچا آهن اهي کيس ڦاسائي رهيا آهن.“ اليڪٽرڪ انجنيئر چيو.
”ڇڏ يار. اهڙي به ڇا ڳالهه . ملڪ جو صدر ٿي ڪري کيس ڪا ٻيٽ ئي ڪانه ٿي پوي. ڪڏهن ڪنهن چڪلي جي اهڙي ڪا پوڙهي انچارج ٻڌي اٿانوَ جيڪا پاڻ ڪنواري هجي....؟ ته پوءِ....؟“ فرج انجنيئر سڀني کان سوال ڪري اٿي کڙو ٿيو.
.......................................................