ڪافيءَ جي ڪهاڻي
هڪ اسان جي جهاز جو اڌ انگريز سيڪنڊ آفيسر ته سئيز ڪئنال لتاڙڻ بعد جيئن ئي جهاز بحر روم ۾ گھڙندو آهي ته سڀ اڙدو ۽ پنجابي ڪيسيٽ، ٽيبل جي هيٺين خاني ۾ وجھي، لنڊا رانسٽئٽ، ائمل فائر، لابئانڊا، ٽانيا ٽڪر، ائمن مري، سموڪي، گريز ۽ ٻين انگريز ڳائڻن ۽ گروپن جا ڪيسيٽ وڄائڻ شروع ڪندو آهي. ٻيو نه ته بحر روم ۾ گھڙڻ سان ئي جيڪا ٿڌي ٿڌي هير شروع ٿئي ٿي. سا في الحال ڳاڙهي سمنڊ جي گھاريل گرمي وساريو ڇڏي. شربت بدران چانهه مزو ڏئي ٿي.
اسان جو فورٿ انجنيئر ته سيڪنڊ آفيسر کان به ٻه رتيون وڌيڪ انگريز آهي. ”اسٽيورڊ ڪافي لائو“ ۽ سڄو زور ڪافيءَ تي ڏيندو آهي. چوندو آهي ته: ”ڪافي پيئڻ سان کيس انگلنڊ ۽ اسڪاٽلنڊ جون گھٽيون ياد اچن ٿيون، جتان لنگھندي ٽهڪندڙ ڪافيءَ جو هُڳاءُ پيو ايندو آهي. يا ته سينگال ۽ موراڪو جا مسافرخانا ياد اچن ٿا. جن جي ٻاهران، شام جي وقت، ٿڌڪار ۾ رکيل ڪاٺ جي بينچن تي ويهندي اندران عربي ميوزڪ ۽ ٻاهران ٻَڌل اٺن جي چڙن جو رکي رکي آواز پيو ايندو آهي. سامهون واريءَ جون ڊٻون هونديون آهن. ڪي مسافر پيا ايندا ته ڪي پيا ويندا. جيئن جيئن رات پوندي ويندي، ڪچهري مچندي ويندي. شِيدي بئرا ترڪي ٽوپي ۽ جبن ۾، پيالين ۾ قهوو (ڪافيءَ) وجھي پيا ڏيندا، جنهن جي تکي سڳنڌ دل ۽ دماغ کي فرحت بخشيندي آهي“.
قهوو يا ڪافي ــــ جيڪا هاڻ ڪوهيءَ جي نالي سان جپان ۾ مشهور ٿي وئي آهي، تنهنجو مزو واقعي ٿڌ سان لاڳو آهي ـــ کڻي انگلنڊ هجي يا ڪويت. پئن آمريڪن جو هوائي جهاز هجي يا اسان جو هي پاڻيءَ وارو جهاز. روس، ناروي، ڊئنمارڪ پاسي، سخت سياري ۾ جهاز جو ڊيڪ جڏهن سنهي برف سان جھنجھيو پيو هجي، ان وقت ٽي (Tea) ٽائيم ۾، ڊيوٽي ميس جون دريون بند ڪري ڏڪندڙ هٿن سان ويهي ڪافي پئجي ـــ اهڙو ڪو مزو ٻيو..!
ڪافي ڪو قديمي کاڌو ناهي بلڪ تمام ويجھڙائي ۾ ايجاد ٿيل آهي، جنهن جو تعلق اسلامي دنيا سان گھڻو چيو وڃي ٿو. ڪافي دراصل وچ اوڀر جي عرب ملڪن کان شروع ٿي. ڪافيءَ جو پهريون ذڪر ڏهين صدي ڌاري کان ٿيو آهي. ڪافيءَ لفظ ڪي چون ٿا ته عربي لفظ قهوي مان نڪري ترڪي لفظ ڪاهوي مان ٿيندو، انگريزي لفظ ڪافي ٿيو آهي. ڪن جو چوڻ آهي ته اٿوپيا (حبش) جي شهر ڪافا مان نڪتل آهي، جنهن جي چؤڌاري ڪافي گھڻي ٿئي ٿي ۽ خاص ڪري پهريان ٻوٽا اتان شروع ٿيا. بهرحال نالو ڪٿان به پيو پر اها حقيقت آهي ته ڪافي پهرين اٿوپيا کان يمن ۾ آئي.
ريڊرس ڊائجسٽ ۾ هڪ قصو آيو هو ته هڪ يمني شيخ اشا دلي نالي، اٿوپيا ۾ سير ڪري رهيو هو ته اتي جي جابلو علائقي ۾ هن ڏٺو ته ٻڪرين جو هڪ ڌڻ نچي رهيو هو. هن کي ڏاڍو تعجب لڳو. ويجهو اچي ڏٺائين ته هو هڪ عجيب قسم جي ٻوٽن ۾ لڳل ٻيرن جهڙي شيءَ کائي رهيون هيون. اهي ٻير هن پاڻ به پٽي کاڌا. پر رکا کائڻ سان ڪڙا لڳس. سو پاڻيءَ ۾ ٽهڪائي اهو پاڻي ڇاڻي پيتائين جيڪو دراصل ڪافيءَ جو پهريون ڪوپ هيو.
پيئڻ ۾ ته اهو کيس ضرور ڪڙو لڳو هوندو، پر هن پنهنجي ٿڪل جسم ۾ چستي ۽ دماغ کليل محسوس ڪيو ۽ گھڻي دير تائين هن جي اکين مان ننڊ غائب ٿي وئي. هي ان ٻوٽي جا ٻج يمن کڻي آيو جتي هي نئين پيئڻ جي شيءَ تمام ڪامياب وئي. خاص ڪري ڪچا ٻج ٽهڪائڻ بدران کيس ڀڃي سوڪ ڪري پوءِ ٽهڪائي پيئڻ ۾ وڏو مزو هو. پر، جلدي ان ڪافي پيئڻ جي فئشن تي ڪن ملن طرفان مخالفت ٿيڻ لڳي. اهو ته ظاهر هو ته ان جي پيئڻ سان بدن ۾ ڪجھه چستي پيدا ٿي ٿئي. پر آيا ان ۾ شراب وارو نشو آهي ۽ جي ان جو استعمال خراب ڳالهين ڏي رغبت ڏياري ٿو ته پوءِ اسلامي نقطي نگاهه کان ان تي بندش پوڻ کپي. اهو ڪافي پيئڻ جو رواج سن 1500 ڌاري مڪي ۽ مديني تائين پهچي ويو جتي جي هوٽلن ۾ شهر جا نوجوان، ڪافي پي، رات جو دير تائين ميوزڪ ۽ ڪچهريءَ تي ويٺا هوندا هئا. ان گوڙ ۽ کلڪي ڪري ڀر ۾ رهندڙ شهرين جو سک ڦٽڻ لڳو ۽ شڪايتون ڪرڻ لڳا.
28 مئي سنه 1511 تي جمع ڏينهن مملوڪ خاندان جي ملٽري گورنر ڪعبي شريف مان سانجھي نماز تان موٽڻ وقت ڪجھه نوجوان کي هل هنڀوڇي مچائيندي ۽ گڏو گڏ ڪٽليءَ مان ڪافي ڀري پيئندي ڏٺو. پاڻ سخت ناراض ٿي ويو: ”هي ڇا پي رهيا آهن؟“ هن پڇيو. سندس گارڊ ٻڌايو ته اها ڪافي آهي جيڪا بلڪل غير نقصانڪار آهي.
”غير نقصانڪار!“ گورنر ڇڙٻ ڏيندي چيو، ”اها شيءَ جيڪا ماڻهو پي شرافت جا بنيادي اصول وساري ڇڏي، اها ڪيئن غير نقصانڪار ٿي سگھي ٿي. هنن کي سزا ڏني وڃي.“
ٻئي ڏينهن صبح ساڻ مڪي ۾ رهندڙ مختلف فقهن جي ججن کي محلات ۾ گھرايو ويو. ان ئي ڏينهن شام ۽ مصر کان آيل يارهن ججن ۽ عالمن کي پڻ سڏائي اهو سوال پڇيو ويو ته آيا ڪافي تي قانوني طرح بندش وڌي وڃي يا پيئڻ جي اجازت ڏني وڃي.
ست ڏينهن کن بحث مباحثا هلندا رهيا. آخر ڪميشن اهو فيصلو ڪيو ته ڪافيءَ کي هوٽلن ۾ پيئڻ جي اجازت نه ڏني وڃي. ٻئي ڏينهن کان هوٽلن ۽ دڪانن ۾ ڪافي پيئڻ تي بندش وڌي وئي. پر اها بندش گھڻو وقت هلي نه سگھي جو اوچتو ئي قاهره جي سلطان، پنهنجي گورنر جي ان فيصلي کي رد ڪري ڇڏيو جنهنڪري ”ڪافي“ هيڪاندي مشهور ٿي وئي، ۽ جڏهن 1517۾ ترڪن مصر ۽ عربستان پنهنجي حڪومت ۾ شامل ڪيو ته ڪافي اتي به مشهور ٿي وئي.
1954 ۾ ترڪن جي حڪومت ۾ ترڪ حاڪم سليمان جي ڏينهن ۾ اليبو ۾ ۽ دمشق جي ٻن واپارين قسطنطنيه ۾ اچي ”ڪافي هائوس“ کوليو، ۽ پوءِ ڏسندي ئي ڏسندي ٻيا به شروع ٿي ويا ۽ اهي ”قهوه گھر“ شهر جي ذهين ماڻهن، شاعرن، اديبن، پروفيسرن، عالمن ۽ سرڪاري آفيسرن جي ويهڻ ڪري ”علم جا اسڪول“ ليکجڻ لڳا.
1582 ۾ ليونارٽ راوولف نالي هڪ ڊاڪٽر؛ آگسبرگ جرمنيءَ مان پنهنجي سفرنامي جو ڪتاب شايع ڪيو، جيڪو وچ اوڀر بابت آهي..............
”ٻين سٺين شين کان علاوه مسلمانن وٽ هڪ پيئڻ جي شيءِ آهي، جنهن کي هو Chaube ڪوبي سڏين ٿا.“ هن پنهنجي ڪتاب ۾ لکيو آهي. ”اها مس جهڙي ڪاري آهي ۽ ڪيترين ئي بيمارين جو علاج چئي وڃي ٿي... خاص ڪري پيٽ جي. هو، اها مٽِيءَ يا چينيءَ جي ننڍين پيالين ۾ پيئن ٿا. پياليءَ کي چپن ويجھو آڻي تمام ننڍڙو ڍڪُ ڀري، وري ڀر واري کي پيئڻ لاءِ ڏين ٿا......“ وغيره وغيره..
اهو مٿيون ذڪر 1582 جو آهي ۽ پورا سؤ سال کن پوءِ، اها ڪافي يورپ جي ملڪن ۾ مشهور ٿي.
1683 ۾ ترڪن، ويانا تي چڙهائي ڪئي پر گھيرو ڪامياب نه رهيو ۽ سندن ڇڏيل سامان تي ويانا جي ماڻهن کڻي قبضو ڪيو. ان مان ۾ پنج سؤ ڳوڻيون عجيب خوشبوءِ وارن چؤنرن سان ڀريل هيون. کين جيئن ته ڪافيءَ جي خبر نه هئي سو اهو ڦر جو مال ڊئنيوب نديءَ ۾ اڇلائڻ وارا هئا ته ڪولچزڪي نالي هڪ پولش ـــ جيڪو گھڻو وقت ترڪن وٽ رهي چڪو هو، ۽ هن جنگ ۾ ويانيز جي مدد ڪئي هئي، تنهن اهي ڳوڻيون پاڻ وٽ رکيون ۽ ويانا ۾ پهريون ڪافي گھر کوليو.
پهرين ان ڪافيءَ ماڻهن کي مزو نه ڏنو جو اها ٽرڪش نموني جي ڪافي تمام گھاٽي هجڻ ڪري ڪڙي ٿي لڳي. ماڻهن جي پسند وٽان ٺاهڻ لاءِ هو ڇاڻيل ڪافيءَ ۾ کنڊ ۽ کير به وجھڻ لڳو. اهڙي ريت سترهينءَ صديءَ تائين سڄي يورپ ۾ ڪافي پيئڻ جو رواج پئجي ويو. ان بعد آمريڪا ۾. تازو هاڻ، آمريڪا جي جپان تي قبضي بعد آهستي آهستي جپان ۾ به پئجي ويو آهي ۽ ڏسندي ئي ڏسندي جپان جي وڏن شهرن جي خوبصورت علائقن ۾ ”ڪوهي ــ هائوس“ کلي ويا آهن. جپاني زبان ۾ ”ي“ جي اڳيان ”ف“ استعمال نه ٿيندي آهي، سو ڪافي بدران ”ڪوهي“ سڏجي. سو هاڻ اسان جو فورٿ انجنيئر صاحب نه فقط اولهه ۾ سئيز ڪئنال پار ڪرڻ بعد، پر اوڀر ۾ پڻ، تائيوان چئنل اڪرڻ کان پوءِ ڪافيءَ جو مزو وٺي سگھي ٿو ۽ ڪافي پي ٽوڪيو جي گنزا، اوساڪا جي اميدا ۽ نمبا، يوڪوهاما جي آسيزاڪيچو ۽ چائنا ٽائون ۽ ڪوبي جي موتو ــ ماچي بازارون ياد ڪري سگھي ٿو، جتان لنگھندي ڀُڳل ڪافيءَ جي ٽهڪڻ جي خوشبوءِ ايندي آهي.