سفر ۾ غلطفهميون ۽ جھيڙا جھٽا
ڪڏهن ڪڏهن سفر ۾ سٺا دوست به پاڻ ۾ معمولي ڳالهين تان وڙهي پوندا آهن ۽ ڏٺو ويو آهي ته اهو جهيڙو، خاص ڪري پئسا خرچ ڪرڻ بعد، يا سفر جي موٽ تي ٿئي ٿو، پوءِ اهو سفر چاهي نوڪريءَ جي سلسلي ۾ هجي، جيئن اسان، جو واپار جي سلسلي ۾ هجي، يا ڪنهن پاڪ جڳهه جي زيارت، تيرٿ، جي لاءِ ميلا ملاکڙا ته پري پر حج جي موقعي تي به ڪي ڪي وڙهي پوندا آهن. اهڙا ڪيترا مثال آهن ته ڪيترا سٺا سٺا رفيق، جي ويندي وقت هر قرباني ۽ تڪليف سهڻ لاءِ تيار هوندا، پر واپسي تي خريداري جي ننڍين ننڍين شين تي پيا وڙهندا. ننڍيون ۽ معمولي ڳالهيون غلطفهمي مان ٿي وڏي جھيڙي جو رخ اختيار ڪنديون آهن. حاجين جي جهاز تي ڏسبو آهي ته حج تي ويندي وقت وڏو جوش ۽ جذبو هوندو آهي. واپسيءَ تي ڪيترن جي دانهن جا دفتر کلي ويندا آهن. ڪو شڪايت کڻيو پيو ايندو ته سندس ڪنهن رفيق تاڪيو ڪپڙي جو چورايو آهي. ڪو پيو ايندو ته سندس هنڌ، ڀر واري، چانهه ڪيرائي خراب ڪيو آهي. ڪو ٻئي کي گاريون ۽ موچڙا هڻيو پيو ايندو ته هن سندس پير چپيو ۽ ٻيون ڪيتريون دانهون ۽ جھڳڙا. ۽ جتي حاجين جو اهڙو حال، اتي اسان جهڙن گنهگارن جي ڇا ڳالهه ڪجي.
اها هڪ انساني ڪمزوري ۽ نفسياتي ڳالهه ڏٺي وئي آهي ته مسافريءَ ۾ ــ خاص ڪري واپس ورڻ وقت ڪيترن جو برداشت جو مادو ختم ٿيو وڃي. پوءِ کڻي ڪو حاجي هجي يا واپاري، جهازي هجي يا ٽورسٽ ــ هني مون ملهائڻ وارا جوڙا ئي آخري ڏينهن ۾ حساس ۽ چڙچڙا ٿيو پون ۽ وتندا وڙهندا. خاص ڪري اسان جا جهازي ته موٽڻ وقت هٿن مان پيا ويندا آهن ۽ جيئن جيئن جهاز ڪراچيءَ کي ويجھو پهچندو آهي، ظاهر آهي ته گرمي وڌندي آهي، جيڪا پڻ پنهنجو اثر ڏيکاريندي آهي.
هر جهاز تي، هر دفعي، موٽڻ وقت ننڍا وڏا ڦڏا فساد، جهيڙا جھٽا ۽ غلطفهميون ٿينديون رهن ٿيون. پوءِ هڪ دفعو جهاز ڪراچي پهچي ويو، هرڪو گھر هليو ويو ته هن کي انهن گذريل ڳالهين تي خود تعجب ۽ کل ايندي آهي. موڪل تي لهڻ وقت، نموني خاطر پڙهندڙن لاءِ اهڙو ڪو جھڳڙو فساد ياد ڪرڻ جي ڪوشش ڪندو آهيان، پر بيڪار رهندو آهي. هن دفعي ارادو ڪيو هوم ته جيئن ئي ڪا اهڙي ڳالهه ٿيندي ته سمنڊ تي ئي لکي وٺندس. هن وقت اسان جو جهاز Outward Journey ختم ڪري واپس ڪراچيءَ ڏي وڃي رهيو آهي. جپان ڇڏي ڏينهن ٿي ويا آهن ۽ جهاز، سڄو ڏکڻ ــ چيني سمنڊ جھاڳي سڀان سنگاپور وٽان لنگھندو پوءِ سريلنڪا ٻيٽ جي هيٺيان ڦيرو کائي مٿي ڪراچي لاءِ، وڌيڪ ڏهن ڏينهن جو سفر ڪندو.
هيستائين ڪيتريون ئي ننڍيون وڏيون زباني ڏي وٺون ۽ غلطفهميون ٿي چڪيون آهن، جن جي فقط ٿوري گھڻي خبر پئجي سگھي آهي، سواءِ هڪ جهڳڙي جي. جنهن ۾ گذريل ٻه ــ ٽي ڏينهن ڪافي ڇڪتاڻ رهي ۽ ان ڊرامي ۾ منهنجو به ڪردار اچي وڃي ٿو، ان ڪري شروع کان آخر تائين پڙهندڙن جي دلچسپيءَ لاءِ سربستو احوال لکڻ جي ڪوشش ڪريان ٿو. مختلف ڪردارن سان ڪيترو انصاف ۽ پنهنجي طرفداري ڪئي اٿم، سو چئي نه ٿو سگھجي.
ٽيون ڏينهن ڊنر کان پوءِ ٿوري دير بوٽ ڊيڪ تي چڪر هڻي، دستور موجب مٿي برج تي چيف آفيسر سان ڪچهري لاءِ ويس ته ساڄي پاسي واري ونگ ۾ ڪڇي ڊيڪ سرنگ، هڪ پٺاڻ خلاصي ۽ سکاڻي، چيف آفيسر جي سامهون ڪجھه بحث ڪري رهيا هئا. مون سمجھيو ڪو سندن ڊيڪ جو مسئلو هوندو سو ويجھو وڃڻ بدران پري کان ئي چيف آفيسر کي ’هيلو‘ ڪري پاسيرو ٿي، چارٽ روم ۾ اچي پنج ڏهه منٽ چارٽ تي بيٺس، جهاز ان وقت تائيوان ٻيٽ جي سامهون 120 کن ڊگريون ڊگھائي ڦاڪ تي هو. ٻارهين کان چئين بجي واچ وارو سيڪنڊ آفيسر، پينسل جي نشان سان جهاز جي چئين بجي واري پوزيشن تي چؤنڪڙي ٺاهي ويو هو. ۽ ٻارهين بجي واري پوزيشن تي نشان خاطر ننڍو سج ٿرڊ آفيسر ٺاهيو هو.
پلڪار کڻي سندس هڪ چهنب چئين بجي واري پوزيشن تي رکيم ۽ ٻي ٻارهين بجي (Noon) پوزيشن تي رکي، پهرين نقشي جي پاسي ڏنل اسڪيل تي ماپيم، ته اهو مفاصلو پوري هڪ ڊگري ٿي ٿيو. يعني جهاز چئن ڪلاڪن ۾ هڪ ڊگري يا سٺ ميل هلي رهيو آهي. معنى جهاز پندرهن ناٽ (ڪلاڪ ۾ پندرهن ناٽيڪل ميل) ڪري رهيو آهي. هن پراڻي جهاز لاءِ اها چڱي رفتار آهي. چارٽ روم جي دري مان ڏٺم ته چيف آفيسر اڃا ڪنهن فيصلي ۾ رڌل هو. مٿي آسمان ڏي نهار ڪيم، سج لٿي ڪي چند منٽ ٿيا هئا، پر وينس ۽ مارس سيارا صاف نظر اچڻ لڳا هئا. ويگا، ڪيوپلا، حمل، بيٽل جيوز ۽ ٻيا ڪيترا تارا چِٽا ٿي رهيا هئا. اڃان چيف آفيسر کي انهن جي سائيٽ وٺي حساب لڳائڻو هو ته جهاز سندس واچ ۾ ڪهڙِي رفتار سان هلي رهيو آهي ۽ ڪٿي پهتو آهي. سو وڌيڪ اتي ترسڻ بدران سيڪنڊ انجنيئر جي ڪئبن ۾هليو آيس؛ جتي سيڪنڊ انجنيئر ۽ اليڪٽريڪل انجنيئر پکن جو حساب ڪري رهيا هئا ته جهاز تي ڪنهن ڪنهن وٽ پکا آهن ۽ ڪنهن وٽ نه، ڇو جو جهاز هاڻي گرميءَ واري پٽيءَ ۾ گھڙي چڪو هو.
هي جهاز جيتوڻيڪ سينٽرلي ايئرڪنڊيشنڊ آهي، پر ڪنهن وقت گھٽ گرمي جي حالت ۾، يا ايئرڪنڊيشنڊ خراب هجڻ جي حالت ۾، جهازين کي پکا ڏنا ويا آهن. اڳئين سفر ۾ هڪ ٻه پکا گھٽ هئا، جن جي اڳئين چيف انجنيئر جهازران ڪمپنيءَ جي ڪناري و اري آفيس ۾ شڪايت ڪئي هئي ۽ آفيس وارن هن دفعي اجازت ڏني هئي ته ڪنهن به بندرگاهه مان ڇهه پکا وٺي سگھون ٿا. سو جپان ويندي وقت، هانگ ڪانگ مان ڇهه پکا ورتا ويا هئا. تن ڏينهن ۾ سيءُ هيو، ڪنهن به پکو نه گھريو هو. ان هوندي به اليڪٽريڪل انجنيئر کي چيو هوم ته هڪ هڪ کان پڇي، جن وٽ نه هجي انهن کي ڏئي، انهن پکن جو اڪلاءُ ڪري. پر انهن ئي ڏينهن ۾ ونچن، جنريٽر ۽ انجڻ روم جي هڪ بلوئر تي ايترو ته ڪم نڪري پيو جو ٻنهي اليڪٽريڪل انجنيئرن کي فرصت نه پئي ملي جو آيل پکا ــ جن جا پرزا الڳ الڳ ٿيل هئا، اسيمبل ڪري ورهائي سگھن.
ٽيون چوٿون ڏينهن، جيئن ئي جپان جا ڏاکڻا ٻيٽ اوڪيناوا ٻيٽ ڇڏياسين ته گرميءَ يڪو کڻي زور رکيو ۽ صبح کان هڪ آگ وارو مٿو کائي ويو ته گرمي آهي پکو نه اٿم. سيڪنڊ انجنيئر چيو ته گذريل وائيج ۾ ته هن شڪايت ڪانه ڪئي. بهرحال کيس هڪ پکو ڏنو ويو. پڇا ڳاڇا لاءِ شام رکيسين. ان کي ڏسي يڪدم هڪ ڊيڪ خلاصي به سيڪنڊ انجنيئر وٽ آيو هو، جنهن کي چيو ويو ڪلاڪ ٻه ترس ته ان سلسلي ۾ حساب ڪتاب ڪري يڪو سڀني کي ڏيون ٿا. آئون به ان وقت سيڪنڊ انجنيئر جي ڪئبن ۾ وڃي ويٺس ۽ پڇا ڪيم ته اڳئين دفعي ڪنهن ڪنهن وٽ هيو. اليڪٽريڪل انجنيئر به نئون آيل هو. سيڪنڊ انجنيئر ئي پهرين جو هو تنهن چيو ته گذريل سفر ۾ ته شايد سڀني وٽ هئا، پر هڪ آڳ وارو جيڪو موڪل تي لٿو سو شايد پنهنجي سامان سان گڏ پکو به کڻي ويو آهي يا ته هن وٽ هوندو ئي ڪونه ۽ گھريو ان ڪري نه هوندائين جو ڪئناڊا ۾ هئاسين ۽ اتي ٿڌ هئي. ايتري ۾ انجڻ سرنگ کي گھرايو ويو ته سندس ماڻهن، يعين ٽن تيل وارن ۽ ٽن آگ وارن کان پڇا ڪري ته هنن وٽ اڳئين دفعي ڪيترا پکا هئا.
ڊيڪ سرنگ ۽ انجڻ سرنگ مختلف کاتن جا ڪمدار سمجھڻ کپن. روز سيڪنڊ انجنيئر ۽ چيف انجنيئر پنهنجي ڊپارٽمينٽ جي سرنگن کي ڪم ٻڌائيندا آهن، جي سڄي ڏينهن جي رپورٽ شام جو اچي ڏيندا آهن. سو ان وقت جيسين انجڻ سرنگ معلوم ڪري اچي. تيسين اسان ايئرڪنڊيشنر بابت سوچڻ لڳاسين ته هلايون يا نه. جنريٽرين تي اڳهين ڪافي Load هو ۽ ايتري گرمي نه هئي جو اي سي هلايو وڃي، جيڪو گھٽ ۾ گھٽ چاليهه ڪلو واٽ وڌيڪ لوڊ ڇڪيندو ۽ جنريٽرن جا ايگزاسٽ ٽيمپريچر به ڪافي وڌندا ۽ ساڳي وقت انجڻ روم جي گرمي تي وڌيڪ اثر وجھندا، جا اڳهين ٽيتاليهه چوئيتاليهه ڊگرين تي پهچي چڪي هئي ۽ ظاهر آهي، جيڪي انجنيئر، ڊيزل ميڪنڪ، تيل وارا انجڻ روم ۾ ڪم پيا ڪن انهن کي تڪليف ٿيندي ۽ هونءَ به اي سي اسان انجنيئرن لاءِ فائدي واري شيءِ نه آهي ــ جو هڪ ته ان جي هلڻ سان وڌيڪ مشينن جي نگهباني ڪرڻي ٿي پوي ۽ ٻيو انجڻ روم جي سخت گرميءَ مان ٿڌن اي سي ڪمرن ۾ يڪدم گھڙڻ سان بيمار ٿيڻ جو ڊپ رهي ٿو. اها انجنيئرن جي خودغرضي واري ڳالهه آهي. ڇو ته اسان جي فائدي جي ڳالهه ناهي ته ان کي ليکيون ڪونه ٿا. بهرحال اهو فيصلو ڪيو ويو ته اڄ اي سي ڪونه ٿا هلايون. هڪ ٻه ڏينهن رکي پوءِ هلائينداسين. ايتري ۾ چيف آفيسر جو فون سيڪنڊ انجنيئر ڏي آيو جو ان ريت هو. ان وقت شام جا ساڍا ست ٿيا هئا.
چيف آفيسر؛ ”يار اسان جي بندن کي گرمي لڳي رهي آهي. هڪ خلاصي پکي لاءِ آيو آهي.“
سيڪنڊ انجنيئر: ”يار تون واچ ختم ڪري اٺين بجي مون وٽ اچ ته حساب ڪريون ته ڪنهن ڪنهن وٽ ڪونهي. ائين هرڪنهن جي چوڻ تي ڏبو وڃبو ته ڇهه آيل پکا ته پورا نه پوندا.“
چيف آفيسر: ”يار سرنگ مون وٽ آيو هو ته گرمي آهي. يا ته اي سي هلايو وڃي يا پکا ڏنا وڃن.“
سيڪنڊ انجنيئر: ”اها ڳالهه ئي غلط آهي. ايندي وقت ڏهه ڏينهن سنگاپور ۾ ۽ چار پنج ڏينهن ملاڪا اسٽريئٽ مان لنگھندي لڳا هئا تڏهن به اي سي ڪونه پئي هليو پر پکي نه هجڻ جي ڳالهه ڪنهن ڪانه ٿي ڪئي. بهرحال تون نه هيٺ اچ ته روبرو ڳالهه ٻولهه ڪريون ٿا.“
سيڪنڊ انجنيئر فون رکي چيو: ”هونءَ ته اي سي کڻي هلايون ها پر هاڻ جي اها ڳالهه داداگيري واري آهي ته اي سي هلايو يا پکا ڏيو ته اي سي آڱوٺو هلندو ۽ مونسان سرنگ واري مٿيئين ڳالهه ڪيائين جا مون کي به نه وڻي جو ڊيڪ سرنگ پاڻ کي واقعي داداگير سمجهي رهيو هو ۽ چيف آفيسر نئون ۽ ڪم جو ايترو تجربيڪار نه هجڻ ڪري سرنگ هن تي حاوي ٿيڻ لڳو هو جو هن کان اڳ ايندي وقت سرنگ جو هت ٻيو به ان قسم جو مظاهرو مون کي ياد آيو:
جهاز جپان ڏي ويندي وقت، سنگاپور کان سٺ ميل کن اڳ خراب ٿي پيو. خراب ته اڳهين هو پر پروگرام اهو هو ته جپان جي ڊراءِ ڊاڪنگ دوران اتي جي شپ يارڊ کان اهي خرابيون دور ڪرائبيون پر هاڻ ٽن مان هڪ جنريٽر جواب ڏئي ويو ٻيو اڳهين خراب هو ۽ هلڻ لائق نه هو ۽ ٽيون اڪيلي سر جهاز جو لوڊ نه ٿي کڻي سگھيو سو جهاز کلئي سمنڊ ۾ بيهاري ڇڏيوسين ۽ ٻه ڏينهن ٻه راتيون لڳاتار جهاز جا انجنيئر خراب جنريٽر تي ڪم ڪندا رهيا. آخر جهاز هلڻ لائق ٿيو. جنهن تنهن جي دل ۾ اهو هو ته جهاز سنگاپور کان ستر اسي ميل اڳيان خراب ٿيڻ بدران سنگاپور ۾ ٿئي ها ته اهي ٻه ڏينهن انجڻ ڊپارٽمينٽ کان سواءِ باقي جهازين کي گھمڻ ڦرڻ جو موقعو ملي وڃي ها. بهرحال هاڻ به سنگاپور وٽان جهاز ڦيرو ڪري مٿي جپان ڏي وڃڻو آهي ۽ جي هينئر به اهاني بهاني سنگاپور جهاز کي ترسايو وڃي ته اها سستي جڳهه آهي ۽ خريداري به ڪري سگھبي. سو ايندي ويندي انجنيئرن کان سندن بئاءِ ۽ ٻيا پڇندا رهيا ته سنگاپور وڃڻ جو آسرو آهي يا نه.
آءٌ ۽ سيڪنڊ انجنيئر بلڪل خوش نه هئاسين ته جهاز سنگاپور وڃي جو اسان جا جهازي انجنيئر توڙي ڊيڪ آفيسر ماضيءَ ۾، جهاز کي اهاني بهاني، سنگاپور، هانگ ڪانگ، جبرالٽر، عدن، لاس پاماس ايترا دفعا وٺي ويا آهن جو هاڻ ايمرجنسي ۾ ويندي به ڪناري جي آفيس وارن کي شڪ ٿيڻ لازمي ڳالهه آهي.
جنريٽر ٺهي راس ٿيو. في الحال ڪا خرابي نه هئي ۽ فيصلو ڪيو ويو ته سڌو جپان هلبو. اها ڳالهه ٻڌي ڪيترن کي ڏک ٿيو ته سڏ پنڌ تي سنگاپور آهي ۽ ان جي ايترو ويجھو لنگھي وڃجي ٿو جو رستن تي موٽر ڪارون هلندي پيون نظر اچن، پر اتي ڪلاڪ ٻن لاءِ به ترسبو ڪونه.
پمپ ۽ ٻي مشينري هلائي، لنگر کڻي اڳتي وڌڻ لڳاسين. جنريٽر صحيح پئي هليو پر سندس بيرنگ جي تيل جو دٻاءُ آهستي آهستي گھٽجي رهيو هو. سيڪنڊ انجنيئر سان به صلاح مشورو ڪيم ته سنگاپور تائين ڏسون ٿا جي ايترو پريشر رهيو ته ٺيڪ آهي نه ته گمان واري حالت ۾ اڳتي نڪري پوڻ جوکم ٿيندو. مون کي رڳو اهو الڪو هو ته Stand-By جنريٽر ته صفا ڪم جو نه هو جو کڻي ايمرجنسي ۾ هلائجي، ۽ هڪ دفعو سنگاپور اڪري ماڻهو ڏکڻ چيني سمنڊ ۾ گھڙيو ته پوءِ الله ئي مالڪ آهي جو پري پري تائين نه ڪنارو نه اوهي واهي. ۽ ڏکڻ چيني سمنڊ انهن ڏينهن ۾ ’الله ڏئي ۽ بندو سهي.‘ دنيا جي خراب سمنڊن مان هڪ هوندو آهي. جي انجڻ بند ٿي وئي ته جهاز ان خراب سمنڊ ۾ اهڙو ڪڏائيندو جو پاڻ سنڀالڻ به جنجال ٿي ويندو.
ايتري ۾ سنگاپور اچي ويو. ڪپتان کي لنگر ڪيرائڻ لاءِ چيم جيئن گھٽ ۾گھٽ سنگاپور ۾ پنهنجي جهازران ڪمپني جي آفيس ۽ ڪنهن ورڪشاپ سان وائرليس ذريعي ڳالهه ٻولهه ڪري سگھان. ڪپتان کي پنهنجي ڪئبن ۾ گھرائي فيصلو ڪيوسين ته بنا مرمت جي نه هلنداسين. ايتري ۾ ريڊيو آفيسر پنهنجي ريڊيو روم مان ڊوڙندو آيو ته ڪراچي هيڊآفيس کان ريڊيو ذريعي هي نياپو مليو آهي. نياپو پڙهيوسين ته ان ۾ هو ته جهاز کي سنگاپور ترسائي مرمت ڪرايو ۽ انشورنس ڪمپني جي سروير کي به گھرائي ڏيکاريو جيئن بعد ۾ هن کان نقصان جو خرچ پکو ورتو وڃي.
اسان خوش ٿياسين ته اهو سٺو ٿيو جو آفيس وارن به ساڳيو فيصلو ڏنو. اڃا اسان ٽئي ويٺا هئاسين ۽ ٻي ڪنهن کي ان بابت اڃا نه ٻڌايو هئوسين، ته ايتري ۾ چيف آفيسر، ڪپتان کي اچي پنهنجي ڊيڪ سرنگ جي اها ڳالهه ٻڌائي ته هو ٿو چوي ته جهاز خراب آهي ته سنگاپور ترسايو ڇو نٿو وڃي. اسان کي حياتي پياري آهي.
ڪپتان ٻڌي باهه ٿي ويو ۽ ٻاهر نڪري سرنگ کي ڪافي ڇنڊ ڪڍيائين ته اسان ته ٻارن ٻچن سان Sail پيا ڪريون توکان وڌيڪ اسان کي خيال آهي ۽ اسان ان ڳالهه لاءِ جوابدار آهيون.
پوءِ اسان تعجب کائيندا رهياسين ته هي ماڻهو آهي ڪيئن؟ ڪپتان ڪجھه چيف آفيسر تي به ڪاوڙيو ته هن اهڙي ڍر ڏني اٿن جو ايتريقدر مٿي تي چڙهي ويا آهن. حياتي پياري هجڻ کان وڌيڪ سنگاپور گھمڻ جي شوق همراهه کي ماندو ڪيو آهي.
بهرحال، اها ڳالهه ڊيڪ سرنگ جي وري ڌيان ۾ آئي ته هو پاڻ کي داداگير ٿو سمجھي يا ته چيف آفيسر چاڙهيو اٿس ته ٻئي ڊپارٽمينٽ ــ يعني انجڻ ڊپارٽمينٽ خلاف ڦڏو ٿئي ۽ A.C هونءَ ڪو شرافت سان چوي ها ته کڻي هلائجي پر هاڻ نه هلندو، جو هونءَ به قاعدي (آرٽيڪل) مطابق هلائڻ ضروري ناهي. باقي پکا جن وٽ ناهن انهن کي ملڻ جو حق آهي.
چيف آفيسر جي فون کي ڏهه منٽ به نه ٿيا هوندا جو ساڳيو ڊيڪ سرنگ سيڪنڊ انجنيئر جي ڪئبن ۾ اچي زور زور سان پکو گھرڻ لڳو. هو نشي ۾ ڌُت هو. ان ڪري هن سان وڌيڪ ڳالهائڻ بدران کيس چيو ويو ته تون هل ته پکو چيف آفيسر جي معرفت موڪليون ٿا. هو نڪري ته ويو پر خلاصين کي ٻڌائڻ ۽ هنن جي همدردي حاصل ڪرڻ لاءِ دانهون ڪندو ويو ته ڇا آفيسرن لاءِ پکا آهن. ڇا اسان انسان نه آهيون. وغيره وغيره. هي اهي ڊائلاگ آهن جيڪي، ڪجھه عرصو اڳ تائين، هيٺين عملي کي ڀڙڪائڻ لاءِ لڳايا ويندا هئا. جيئن اسان وٽ سياستدان زبانن يا فرقن جي آڙ وٺي، جذباتي عوام کي ڀڙڪائي پنهنجو مطلب ڪڍندا آهن. پر ڊيڪ سرنگ جو، هينئر اهو نعرو هلي نٿي سگھيو جو ڪجھه سالن کان جهاز جا خلاصي ۽ آفيسر ذري گهٽ هڪ جهڙين سهولتن هيٺ آهن. کاڌو، پيتو، رهائش، دوا درمل وغيره وغيره. پر اسان جو سرنگ دانهون ڪري اهي نعرا هڻندو رهيو. ايتري ۾ ڪجھه جونئر انجنيئر ۽ آڳ وار، هن کي ورندي ڏيڻ ۽ جھيڙي کي مچائڻ لاءِ نڪري نروار ٿيا. پر سيڪنڊ انجنيئر کين سمجھائي واپس ڪئبنن ۾ موڪليو ته هو نشي ۾ آهي سو هينئر هن سان ڳالهائڻ بيڪار آهي ۽ ٻي ڳالهه ته قانون کي ائين هٿن ۾ کڻڻ نه کپي.
مون تيسين ڪئپٽن کي فون ڪري حالت کان آگاهه ڪيو. ڪپتان سخت هن تي ناراض هو ته هو سيڪنڊ انجنيئر جي ڪئبن ۾ سڌو ڇو ويو. چيف آفيسر ٻڌايس ته هو نشي ۾ آهي شايد. پر شراب تي هڪ ته بندش آهي ٻيو وچ سمنڊ تي آيو ڪٿان؟ ڪنهن جو اهو به رايو هوته هن مڪر ڪري اهو ڊرامو ڪيو آهي. ۽ سيڪنڊ انجنيئر چواڻي ته شراب پيئڻ جو بس اهو ئي هڪ فائدو آهي ته جنهن کي وڻي ان کي گاريون ڏجن ۽ پوءِ اهو چئي ڦري وڃجي ته آءٌ نشي ۾ هوس. بهرحال اهو فيصلو ٿيو ته سرنگ کي معافي وٺڻي پوندي.
بعد ۾ چيف آفيسر کي، جو منهنجي پاڙي واري ڪئبن ۾ رهيو ٿي، سمجھايم ته ايترو ڳالهه کي وڌائڻ مان ڪهڙو فائدو. آءٌ جڏهن شام جو برج تي تو وٽ آيو هوس، ته پکي جي ڳالهه مون سان ئي کڻي ڪرين ها. اهي ورهائڻ لاءِ ته آيا آهن. هو ماڳهين پنهنجا داستان کولي ويهي رهيو ۽ آءٌ به سندس دل هلڪي ڪرڻ لاءِ ٻڌڻ لڳس..................
”اليڪٽريڪل انجنيئر اسان جي ماڻهن کي تنگ ٿو ڪري. ڪئبن ۾ بلب فيوز ٿي ويا آهن ته اهي به نه ٿو بدلائي. ڪارگو لائٽن لاءِ به رلائي ٿو ته خراب لائٽون کيس ورڪشاپ ۾ پهچايون وڃن ۽ انجڻ روم ۾ جڏهن به ڊيوٽي انجنيئر کي فون ڪري اليڪٽريڪل انجنيئر کي موڪلڻ لاءِ چئون ٿا ته ڊيوٽي انجنيئر هر وقت اهو چوي ٿو ته تيل وارو واندو ڪونهي پنهنجو سکاڻي موڪلي ڳوليو. ۽ ٽئنڪون پمپ ان ۽ آئوٽ ڪرڻ وقت به سيڪيورٽي انجنيئر نٽائيندو رهي ٿو........ وغيره.“
اهڙي قسم جون شڪايتون سيڪنڊ انجنيئر ۽ اليڪٽريڪل انجنيئر به ڪجھه ڏينهن کان چيف آفيسر جون ڪري رهيا هئا ته چيف آفيسر، جو اڳئين مسافريءَ ۾ هنن سان، سيڪنڊ آفيسر رهي چڪو آهي ۽ هن سفر ۾ آفيسرن جي کوٽ هجڻ ڪري پرمٽ تي ائڪٽنگ چيف Sail ڪري رهيو آهي سو پاڻ کي سمجھي ٿو.
اليڪٽريڪل انجنيئر جي وڌيڪ پروموشن نه هجڻ ڪري ڏهن سالن کان هو ساڳي پوسٽ تي آهي جڏهن سيڪنڊ انجنيئر ۽ چيف آفيسر، جونئر انجنيئر ڪئڊٽ ٿي آيا هئا. سو ظاهر آهي ڪجھه نفسياتي طرح به اهو ماڻهو بيزار رهي ٿو ۽ هو ڪجھه وڌيڪ عزت چاهي ٿو ۽ ساڳئي وقت اسان جو چيف آفيسر هڪ ته ننڍي عمر ڪري منجھس ٻاروتڻ ۽ ٻيو هر ماڻهو نئين پوسٽ تي پهرين Voyage ۾ عجيب گھٻراهٽ جو شڪار رهندو آهي. مون سان چيف آفيسر ۽ اليڪٽريڪل انجنيئر، ٻئي مختلف جهازن تي، هن کان اڳ به Sail ڪري چڪا هئا ۽ ٻئي سٺا نينگر هئا پر هن وقت هڪ ته غلط فهمي ڪري ۽ ٻيو مسافريءَ جي ٿڪ ڪري ــ جو واپسي سفر تي گھڻو محسوس ٿئي ٿو، ٻنهي جي چيڙاڪ ۽ حساس طبيعت ٿي پئي هئي. بقول هڪ جهازيءَ جي ته ”ڳالهه ۾ ڪجھه ناهي، پر گھڻا ڏينهن ٻاهر رهڻ ڪري، هاڻ سڀ گھر ٻار کي، يار دوستن کي ياد ٿا ڪن. ۽ ٻيو پئسا به سڀني جا کپي ويا آهن سو ان ڪري به ڇتائي آهي. هڪ دفعو جهاز ڪراچيءَ پهچي سڀ تازا توانا ٿين ۽ پوءِ جهاز نڪري ته ڏس ڪيئن سڀ کير کنڊ ٿيو ٿا وڃن.“
چيف آفيسر کي مون پنهنجي منهن سمجھايو ته اهڙي ڪا ڳالهه ناهي. اهڙي دشمني اليڪٽريڪل انجنيئر، سيڪنڊ انجنيئر، ٿرڊ انجنيئر يا ڪو ٻيو تڏهن رکي سگھي ٿو جڏهن هنن کي چيف انجنيئر کان ڪو اشارو مليل هجي. پنهنجي دل بلڪل صاف آهي ۽ آءٌ ڪڏهن به نه چاهيندس ته ذاتي جھڳڙو يا آفيشل طرح ڪو جھيڙو جهاز جي هلچل ۾ رنڊڪ پيدا ڪري. جهاز ڪافي پراڻو آهي ۽ گذريل سفر جو به ڪيترو ڪم رهيل آهي. سو اليڪٽريڪل انجنيئر انجڻ جي مشينري پٺيان لڳا رهن ٿا ـــ هڪ موٽر اوورهال ڪن ٿا ته مٿان ٻي رکان ٿو. ان کان علاوه بندرگاهه ۾ ونچن جي حالت ته اکين سان ڏسو ويٺا ته اهڙيون خراب آهن جو جپان ۾ ورڪشاپ وارن به مرمت کان انڪار ڪري ڇڏيو. نيون وڃي لڳرايو. سو اهڙين مشينرين کي هي ئي پراڻو اليڪٽريڪل انجنيئر آهي جو منهن ڏيون ويٺو آهي. نتيجي ۾ هن کي وقت نه ٿو ملي جو لائيٽن ڏي ڌيان ڏئي. بلب بدلائڻ ۾ ڇاهي. آءٌ خود به پاڻ ڪندو آهيان. چئين ته تنهنجو بلب به بدلائي ڇڏيندس ۽ جيسين انجڻ روم جو تعلق آهي ته اهي، واقعي اليڪٽريڪل انجنيئر ڏي، تيل وارو موڪلي نه سگھندا جو بندرگاهه ۾ به مشينري هلندي رهي ٿي ۽ سڀ مشغول رهن ٿا. ۽ اهو هر جهاز تي دستور آهي ته اليڪٽريڪل انجنيئر کي، ڊيڪ جي ڪم لاءِ توهان جو سکاڻي ڳولڻ ويندو آهي. ٽئنڪن کي ڀرڻ ۽ خالي ڪرڻ ۾ منهنجا خود پهرين ڏينهن کان سڀني انجنيئرن کي اهي Instructions آهن ته جيئن تون چوندين تيئن توسان ساٿ ڏين. جيئن تون نئون آهين ڪا ڪارگو رکائڻ ۾ ڀل چڪ ٿئي ته Stability لاءِ جهاز کي سڌو ڪرڻ خاطر پاڻي يا تيل کاٻي ساڄي يا اڳيان پويان ٽئنڪن ۾ ٽرانسفر ڪندا رهن. پر حقيقت اها آهي جو اهو ڪم ايترو حد کان وڌي ويو جو مون پاڻ جهليومان ته ڪجھه خيال سان تيل ٽرانسفر ڪريو، خاص ڪري بلجن جي معاملي ۾، جو تيل گئلن ٻه به ٻاهر هليو ويو ته جپان جي قانون مطابق ڪمپنيءَ تي لکن جو ڏنڊ پئجي ويندو ۽ ساڳئي وقت انجنيئر به جپاني ڪورٽن ۾ گھلبا رهندا. بهرحال ان هوندي به اليڪٽريڪل انجنيئر کي به سمجھائي ٿو ڇڏيان.
اليڪٽريڪل انجنيئر به ان تي مڇريو ويٺو هو ته هي چيف آفيسر ڳالهائڻ جو بدتميز آهي ۽ ڊيڪ سرنگ کي به هن موڪليو آهي، سندس بيعزتي ڪرڻ لاءِ. مون کيس به سمجھايو ته اهڙي ڳالهه ناهي پاڻ ۾ ٺهي وڃو ۽ ڪئپٽن خود محسوس ڪيو آهي ته واقعي چيف آفيسر جي غلطي هئي جو سندس ماڻهوءَ (ڊيڪ سرنگ) کي ائين نه وڃڻ کپندو هو. جيڪڏهن نشي ۾ نه هو ته سنئين سڌي غلط ڳالهه هئي ۽ جي نشي ۾ هو ته هيڪاندي غلط ڳالهه ٿي جو جهاز تي جڏهن شراب جي جھل آهي ته اهو آندو ڪنهن ۽ هن پيتو ڇو؟ ۽ هاڻ ڪئپٽن اهو فيصلو ڪيو آهي ته ڊيڪ سرنگ سڀاڻي توهان کان معافي وٺندو.
ٻئي ڏينهن صبح ساڻ چيف آفيسر فون ڪيو ته ڊيڪ سرنگ هن وٽ بيٺو آهي ۽ معافيون پيو وٺي.
”بس يار توهان پنهنجو پاڻ ۾ ٺهي وڃو.“ مون چاهيو ٿي ته هاڻ اها ڳالهه جلد ختم ٿي وڃي ۽ خاص ڪري سرنگ غلطي محسوس ڪئي آهي ته پوءِ بس.
اهو سڄو ڏينهن روزمره وانگر ڪم هلندو رهيو. منجھند وقت ڪپتان، چيف آفيسر ۽ سيڪنڊ آفيسر هڪ ئي وقت مون وٽ اچي نڪتا ۽ ڪوڪ پيئندي مختلف ڳالهين تي خبر چار هلندي رهي:
”جهاز جي اڄ جي رفتار ته سٺي آئي آهي، سڀان ڏکڻ چيني سمنڊ ختم ٿي ويندو ۽ سنگاپور پهچنداسين.“
ڪجھه مذهبي مسئلا ته اسلام ۾ طلاق بعد ٻار پيءُ جا ڇو ٿا ٿين ۽ ڇو نه ماءُ جا؟ قيامت جي ڏينهن ماءُ جي نالي سان ڇو سڏيو وڃبو. ڪجھه سياسي ڳالهيون: امريڪا غلط گھوڙن تي شرطون پيو رکي ۽ سندس حشر ايران، تائيوان، ويٽنام کان ڏکڻ ڪوريا تائين ساڳيو آهي.
بهرحال هڪ بجي ڌاري سڀ مانيءَ لاءِ اٿي ويا. شام جو سيڪنڊ انجنيئر وري آيو ۽ ڪجھه دير بئالر فيڊ پمپ ۽ اسٽرن ٽيوب جي Gland بابت ٻڌائيندو رهيو ته Leakage وڌي وئي آهي ۽ ڪراچي پهچڻ سان ڪو ٽوٻو گھرائي هيٺ سمنڊ ۾ لاهي وڌيڪ پئڪنگ وجھڻي پوندي، وغيره وغيره. ان بعد چوڻ لڳو:
”هاڻ هڪ غير سرڪاري مسئلو.........“
”ڪهڙو.....؟“ کلي پڇيومانس.
”مسئلو اهو آهي ته سرنگ معافي نه ورتي آهي.“
”يار صبح چيف آفيسر چيو پئي ته سرنگ معافيون پيو وٺي.“
”اهو چيف آفيسر فقط توهان کي چيو آهي پر سرنگ اسان وٽ نه آيو آهي ۽ هو شايد معافي نٿو وٺڻ چاهي ٿو مون کي ته ڪا Feeling ناهي پر هينئر مون وٽ جونئر سڀ وفد ٺاهي آيا ۽ هڪ جذباتي نوجوان (ففٿ انجنيئر) ته ايترو به چيو ته چيف انجنيئر صاحب رڳو حڪم ڪري. ۽ انجڻ کي بند ڪري جهاز کي روڪي ان ڳالهه جو فيصلو ڪرايون. اسان هر ساٿ ڏيڻ لاءِ تيار آهيون.“
مون کلندي وراڻيومانس ته فيصلو پنهنجي جاءِ تي، پر غريب ڪمپنيءَ جو ڪهڙو ڏوهه جو جهاز کي بيهاري کيس ٽوٽ وجھجي. باقي سرنگ معافي نه ورتي ته پوءِ ٻه پاڻي ضرور ٿيندا. نه ته هرهڪ کي چوندو وتندو ته منهنجو رعب آهي جو انجنيئر ۽ ڊيڪ آفيسر به منهنجي هٿ ۾ آهن.
سيڪنڊ انجنيئر ويو ته ڪئپٽن کي فون ڪيم ته هيڏانهن اچ ته چانهن پيون، سو ڀڄندو آيو ته خيريت ته آهي. کيس سيڪنڊ انجنيئر واري ڳالهه ٻڌايم ۽ پاڻ ۾ فيصلو ڪيوسين ته ڊيڪ سرنگ ضرور معافي وٺي نه ته سڀان هرڪو پنهنجو پاڻ فيصلو ڪندو رهندو. ڪپتان منهنجي ڪئبن مان ئي برج تي فون ڪري چيف آفيسر کي چيو ته ميان ڊيڪ سرنگ کي تو اڃا ڪجھه نه چيو اٿئي جو معافي وٺي. جواب ۾ هن ٻڌايو ته هينئر هينئر کيس وري گھرائي ڇنڊ ڪڍي اٿم ۽ معافيءَ لاءِ وڃي پيو. ۽ هن اچي معافي ورتي.
ان بعد ڪپتان سان گڏ ڪجھه ان مسئلي جي ڇنڊ ڇاڻ ڪئي وئي ته خبر پئي ته ان سڄي شيطاني چرخي پٺيان ڳڙ جي آڱر لڳائڻ وارو ريڊيو آفيسر هو جنهن جي چيف آفيسر سان نه ٿي ٺهي. هن ڊيڪ سرنگ کي چيف آفيسر خلاف ڀڙڪائي موڪليو ته تنهنجو صاحب ڪهڙو آهي جو توهان جو خيال نه ٿو رکي. چيف آفيسر جي وري اليڪٽريڪل انجنيئر سان لڳل هئي تنهن موقعي مان فائدو وٺي ڊيڪ سرنگ کي تتل حالت ۾ اليڪٽريڪل انجنيئر ڏي موڪليو. پر اتفاق سان سيڪنڊ انجنيئر ۽ آءٌ به ان وقت ويٺا هئاسين. وري جونئرن کي غيرت ڏيارڻ ۾ به ريڊيو آفيسر جو هٿ هو. جن کي جيتوڻيڪ سڄي قصي جي خبر نه هئي پر هن ريڊيو آفيسر، هنن اڳيان وڃي اهڙيون لهپون رکيون ۽ Mob-mentality پيدا ڪئي جو هو سڀُ گوڙ لاءِ آماده ٿي ويا. پر ان سڄي قصي ۾ Credit ڪئپٽن کي ڏيڻ کپي جنهن سڄي معاملي کي سلجھائي ڇڏيو. ۽ سلجھائي به اهڙو ڇڏيو جو ٻئي ڏينهن کان سڀ کير کنڊ ٿي و يا ۽ ڪمال اهو جو چيف آفيسر جي شاديءَ جي ڏينهن به ٻئي ڏينهن تي اچي ويو ته سيڪنڊ انجنيئر جو برٿ ڊي به ساڳي ڏينهن تي جو سيڪنڊ انجنيئر چيو ته ڪيڪ ٺاهي ٿو کارايان ته چيف آفيسر ڪلفي ٺاهڻ لاءِ اڳواٽ ئي کير ڪاڙهڻ لڳو. ان وقت جهاز سنگاپور وٽان لنگھي رهيو هو.
سنگاپور ۾ موجود اسانجي برانچ آفيس وارن وائرليس تي اسان کي ٻڌايو ته ڪراچي هيڊ آفيس مان ٽيليڪس آيو آهي ته سڄي دنيا ۾ تيل جي قيمتن ۾ ڦيرڦار اچڻ ڪري موجوده حالتن مطابق سنگاپور ۾ تيل وري به سستو آهي سو جهاز جي ٻي سفر جو تيل به هتان ۽ هينئر ئي وٺي پوءِ اڳتي وڌو.
انڌي کي گھرجي هڪ اک، هتي ٻئي پئي مليون. اسان به اهو ئي ٿي چاهيو ته سنگاپور ۾ ڏينهن ٻه ترسي ڪجھه ٿڪ ڀڃجي. جپان کان نڪتي يڪ ساهيءَ ڏهه ڏينهن کن ٿي ويا هئا. يڪدم ائنڪر ڪيرائي پائلٽ جو انتظار ڪيو ويو جنهن جهازکي آڻي اندر سنگاپور ۾ ٻڌو. ڊيوٽي وارن کان علاوه ٻيا سڀ ڪمپنيءَ جي لانچ ۾ شهر گھمڻ ۽ فلمون ڏسڻ هليا ويا. ٻئي ڏينهن جڏهن جهاز هليو ته عملي جي وچ ۾ اهڙو امن ۽ شانتي هئي جهڙي گھوٽ ڪنوار جي وچ ۾، شاديءَ کان پوءِ ڪجھه ڏينهن.