سنڌي ادب کي زندگي ارپيندڙ ڊاڪٽر پروين موسىٰ ميمڻ
ڊاڪٽر پروين موسىٰ ميمڻ جو تعلق بنيادي طور تعليم کاتي سان آهي، ان لاءِ ڊاڪٽر صاحبہ پنھنجي شعبي سان ڀرپور انس رکي ٿي. ڊاڪٽر پروين موسىٰ ميمڻ 20 نومبر 1958ع تي ڏيپلو، ضلعي ٿرپارڪر ۾ جنم ورتو. ڪنھن کي ڪھڙي خبر تہ پروين موسىٰ سنڌي ادب کي پنھنجي زندگي ارپيندي. اها سندس جي سنڌي ادب سان ازل جي ڪمٽمينٽ ٿيل آهي.
ڊاڪٽر صاحبہ علمي لياقتن ۾ بہ پاڻ ڀري آهي، جنھن ۾ ايم.اي (انگريزي ادب)، ايم اي (سنڌي ادب، گولڊ ميڊلسٽ) آهي. ڊاڪٽر صاحبہ جي سوچ سماجي ۽ اخلاقي زندگيءَ جون پاڙون مضبوط ڪرڻ آهي، جنھن سنڌي ادب ۾ آدرشي، سنجيده ۽ روشن خيال ٿي ڪري ڪم ڪيو آهي جيڪا سوچ سنڌي سماج ۾ رهندڙ عورتن لاءِ انتھائي ڏکيو مسئلو آهي. انهن سڀني ڏکين مسئلن کي پروين موسىٰ وڏي جفاڪشيءَ سان آسان بڻايو آهي.
نفسيات جي ماهر پروفيسر اينا گاڪي جو خيال آهي تہ، انسان ٻئي انسان جو محتاج آهي، اسين پنھنجي پيدائش کان ويندي زنده رهڻ تائين ڪنھن نہ ڪنھن کان مدد چاهيندا آهيون. اهو ئي سبب آهي تہ ماڻهن جي مدد ڪرڻ اسان جي دماغن ۾ لکيل آهي ۽ ان سان انساني دماغ جو سرڪٽ ۽ نفسياتي ذميواريون پوريون ٿين ٿيون، اهڙين ذميوارين کي ڊاڪٽر صاحبہ احسن طريقي سان نڀايو آهي.
ڊاڪٽر پروين موسىٰ ميمڻ چاليهن سالن کان لکي رهي آهي، سندس ڪتاب 2004ع کان ڇپجڻ شروع ٿيا جي سنڌي ادب جي شاگردن لاءِ نفسياتي، معاشرتي، تاريخي ۽ علمي طور ڪارائتا آهن. سندس ڇپيل ڪتابن جو چڱو خاصو تعداد آهي جن ۾ ؛
1. ”سنڌي ادب جو ادبي جائزو ۽ لطيفيات“ روشني پبليڪيشن ڪنڊيارو، 2004ع.
2. ”سنڌي نثر جي ڪن صنفن جو اڀياس“ هائر ايجوڪيشن ڪميشن اسلام آباد، 2008ع.
3. ”اُٿي رائو ريل (تحقيق ۽ تنقيد)“ محمد موسىٰ ادبي اڪيڊمي، ڏيپلائي ٽائون حيدرآباد، 2008ع.
4. ”آديسين ادب آهي اکڙين ۾ (لطيفيات)“ محمد موسىٰ ادبي اڪيڊمي، ڏيپلائي ٽائون حيدرآباد، 2009ع.
5. ”سون ورنيون سوڍيون (ڪھاڻيون)“ ترتيب محمد موسى ادبي اڪيڊمي، ڏيپلائي ٽائون حيدرآباد، 2009ع.
6. ”اخلاقي قدر (ٻاراڻو ادب)“ محمد موسىٰ ادبي اڪيڊمي حيدرآباد، 2010ع، ٻيو 2015ع، ٽيون آن لائين ڇاپو 2020ع.
7. ”وکر سو وهاءِ (مضمون ۽ مقالا)“ هائر ايجوڪيشن ڪميشن اسلام آباد، 2011ع.
8. ”سنڌي ادب تحقيقي ۽ تنقيدي مطالعو“ ايڊوانسڊ پبلشرز لاهور، 2015ع، چوٿون ڇاپو 2020ع.
9. ”عالم سڀ آباد ڪرين“ سنڌ راڻي پبليڪيشن، حيدرآباد 2016ع.
10. ”پلئہ پايو سَچُ“سنڌ راڻي پبليڪيشن، حيدرآباد 2016ع.
11. ”گلدستو“ (مضمون نويسي) پي.سي.ايس جي شاگردن لاءِ پهريون 2017ع، ٻيو 2018ع، ٽيون ڇاپو 2019ع، محمد موسیٰ ادبي اڪيڊمي، ڏيپلائي ٽائون. حيدرآباد.
12. ”سنڌي ادب“ (پڇا ڳاڇا) سي.ايس.ايس ۽ هائر ڪلاسن لاءِ پهريون 2017ع، ٻيو 2018ع ۽ ٽيون ڇاپو 2019ع، محمد موسیٰ ادبي اڪيڊمي، ڏيپلائي ٽائون. حيدرآباد.
13. ”سنڌي نثر جي تاريخ ۾ عورتن جو حصو“ (تحقيقي اڀياس، پي.ايڇ.ڊي مقالو)، پيڪاڪ پرنٽرز ڪراچي، 2020ع.
14. ”ٽي تحفا“ (ٻاراڻو ادب، ڪهاڻيون)، پوپٽ پبلشنگ خيرپور، 2021ع.
ڊاڪٽر پروين موسىٰ ميمڻ جو اڻ ڇپيل مواد ڇپيل مواد کان بہ وڌيڪ آهي. جي اٽڪل پندرهن کن ڪتاب آهن، سندن ست ڪتاب آن لائين سنڌ سلامت تي موجود آهن. ڪٿي ڊاڪٽر صاحبہ ٿڪ ڪونہ ڀڳو آهي ۽ مسلسل ادب جي خدمت ۾ ڪنھن نہ ڪنھن طرح سان نظر اچي ٿي. اها ئي انسان جي عمل پيرا زندگي آهي. سنڌي ادب کي اڻ ميو مواد ڏيندي رهي ٿي کين وقت بوقت ٻين پروگرامن ۽ ادارن طرفان بہ ڪافي اعزاز ۽ ايوارڊ مليا آهن. ڊاڪٽر پروين موسى ميمڻ جي زندگي ۽ لکڻين مان ڪيترين ئي عورتن ۽ مردن اتساھ حاصل ڪيو آهي، جيڪي ادب جي دنيا ۾ پاڻ موکي رهيا آهن.
امامِ اعظم ابو حنيفہرحہ جو فرمان آهي تہ، ”جيڪو بہ ڪم ڪريو، پوري اعتماد، اطمينان ۽ وقار سان ڪريو.“ اهي سڀ حوصليمند گُڻَ ڊاڪٽر پروين موسیٰ ميمڻ جي زندگيءَ ۾ شامل آهن، جن جي ڪري مسلسل سنڌي ادب ۾ طبع آزمائي ڪندي رهي ٿي.
ڊاڪٽر پروين موسیٰ جن ادارن سان ميمبرشپ طور پاڻ موکيو آهي، انهن ۾ سنڌ گريجوئيٽس ايسوسيئيشن (سگا)، سنڌي اردو ادبي فائونڊيشن، ناري سنگت ۽ سنڌي ادبي سنگت شامل آهن. سنڌي ادب سان باوفا رهندڙ ڊاڪٽر پروين موسى ميمڻ لاءِ، صدر الدين جو ڏهس ٿو ياد اچي تہ:
پٻ پاريھر، پدمڻيون، دل دامڻيون دوراس،
اڳ اليھر، اوپسر، مک مرمر موچاراس،
ترنيءَ جان تجلو ڪري، بيان تہ پريان جي ياس،
اهي سڀئي سينگارياس، جو ٿيا سوايا صدرالدين چوي.
ڊاڪٽر پروين موسىٰ ميمڻ جي لکڻين ۾ ڏهس وانگر ڏھ سينگار شامل آهن، انهيءَ لاءِ ڊاڪٽر پروين موسىٰ ميمڻ جو سنڌي ادب سان انس ۽ محبت جا قافلا جڙندا رهن ٿا، جنھن جي نتيجي ۾ شخصي تعارف، تحقيق، سماجي، اقتصادي ۽ ادبي ماحولن جون جهلڪيون سندس لکيل مواد ۾ نمايان نظر اچن ٿيون. جنهن جو مثال هيءُ ڪتاب ”ماڻڪ موتي لالَّ آهي جنهن ۾ گوناگون علمي ۽ ادبي شخصيتن بابت وڻندڙ سوانحي، علمي ۽ ادبي مضمون ۽ مقالا آهن. مضمون نويسيءَ تي ڊاڪٽر صاحبہ کي عبور حاصل آهي، هن ڪتاب جي ٻئي ڀاڱي جا مضمون اها شاهدي ڏين پيا. تمام اهم موضوعن تي مقالا ۽ مضمون هن ڪتاب جي سونهن ۾ اضافو ڪري رهيا آهن. سندس علمي ۽ ادبي مشاهدو وسيع آهي، انهيءَ سموري مشاهدي ۽ مطالعي کي ڊاڪٽر پروين پنھنجي قلم جي سگھ سان گهڻي ڀاڱي محفوظ ڪيو آهي، جيڪو انتھائي شانائتو ۽ مانائتو ڪم آهي.
هُن پنھنجي علمي لياقت سان سنڌي ادب ۽ تاريخ ۾ پنھنجو بھترين مقام جوڙيو آهي، ان ئي عملي ڪم سان پنھنجي قوم کي سجاڳ ڪري سگهجي ٿو. آخر ۾ ”سامي“ جي سلوڪ مان ڊاڪٽر پروين موسى ميمڻ لاءِ تہ:
جنھن کي رنگ لڳو، سامي ساڌ سنگت جو،
اٿي تنھن جي گهر مان، اوديا ڀوت ڀڳو،
ڪيائين صاف سمجھ سان، پڇو ۽ اڳو،
وڪڻي ڍور ڍڳو، ستھه مليو سروپ سان.
فقير محمد سنڌي
لاڙڪاڻو