سنڌ جو سندباد: الطاف شيخ
الطاف شيخ جو لکڻ جو هڪ عجيب انداز آهي. هُو ڳالهين ئي ڳالهين ۾ پڙهندڙ جي آڱر پڪڙي کيس گهٽين، بازارن، واهڻن، وستين، سمنڊ ڪنارن، ريگستانن، پَٽن پهاڙن جا سير ڪرائيندو ويندو گڏوگڏ انهيءَ سير سفر دؤران ڄاڻ ۽ معلومات جا ڪيئي خزانا تاڪين وانگر کلندا ويندا ۽ هڪ پڙهندڙ تحرير جو لطف به حاصل ڪندو ته ڄاڻ جي کاڻ به سندس حصي ۾ هلي ايندي. اهو ئي الطاف شيخ جي سفرنامن جو ڪمال آهي ۽ اها ئي ڳالهه ۽ انداز سندس سفرنامن کي مقبوليت بخشي ٿي.
الطاف شيخ جي سفرنامن منهنجي ذاتي راءِ موجب سنڌ جي نوجوان نسلن تي ٻَه اهم اثر ڇڏيا آهن. هڪ ته الطاف شيخ جي سفرنامن جي ڪري اسان جو نوجوان ڪِتابن طرف مائل ٿيو آهي ــ اسان جي نوجوانَ اردوءَ ۾ شايع ٿيندڙ سسپينس ڊائجيسٽ ٽائيپ رسالن ۽ ڪِتابن بجاءِ الطاف شيخ جي سفرنامن سان لنئون لاتي آهي ۽ گهر ويٺي دُنيا جي هڪ ڪنڊ کان ٻي ڪنڊ تائين جو سفر ڪيو آهي، ۽ ٻي ڳالهه اِها ته الطاف شيخ جي سفرنامن اسان جي سنڌ جي نوجوان ۾ پنهنجي ڏيهه کي ڇڏي پرڏيههَ ڏانهن نِگاهه رکڻ جو جذبو پيدا ڪيو آهي. اسان سنڌين لاءِ مشهور آهي ته اسين اڌ عمر ماءُ جي جھولي ۽ باقي اڌ عمر زال جي جھوليءَ ۾ گذاري ڇڏيندا آهيون، ٻاهر ناهيون نڪرندا. پَرَ منهنجو ذاتي مشاهدو رهيو آهي ته الطاف شيخ جا سفرناما پڙهي اسان جي ڪيترن ئي نوجوانن پرڏيهي اسڪالرشپ حاصل ڪري ٻاهر تعليم حاصل ڪئي آهي ۽ ڪيترن ئي الطاف شيخ جا سفرناما پڙهي پرڏيهه سياحت ڪئي آهي. مون شايد الطاف شيخ جي ئي ڪنهن تحرير ۾ پڙهيو هو ته سفرنامو ڪنهن ملڪ جو به ٿي سگهي ٿو ته پنهنجي ئي شهر جي هِڪَ چڪرَ جو به. سو 1988ع ۾ جڏهن مون کي پنهنجي ئي مُلڪ جو ٽوئر ڪرڻ جو موقعو مليو ته مون ان کي به قلمبند ڪيو ۽ “مسافر” جي نالي سان منهنجو پهريون سفرنامو شايع ٿيو. اڳتي هلي، جڏهن جاپان جي سفر جو موقعو مليو ۽ ان سفر کي “هڪ گهڙي پيارَ جي” جي نالي سان محفوظ ڪيم ته ان سفرنامي جو مُهاڳ لکڻ لاءِ الطاف شيخ صاحب کي گذارش ڪيم. پاڻ منهنجي گذارش کي مانُ ڏيندي نه صرف ڪِتابَ جو مُهاڳ لکيائون پَرَ ڪراچيءَ ۾ جاپان ايمبسي طرفان ان سفرنامي جي مهورت ڪرائي وئي ته الطاف شيخ صاحب ان موقعي تي انگريزيءَ ۾ پيپر (Paper) پڻ پڙهيو. اڃان به اڳتي آمريڪا جي سفر تي مشتمل سفرنامو “آمريڪا ۾ ايڪٽيهه ڏينهن” لکيم ته ان جو مُهاڳ به الطاف شيخ صاحب لکيو. انهيءَ سفرنامي کي سنڌي لئنگئيج اٿارٽي حيدرآباد پاران 2009ع جي بهترين سفرنامي جو ايوارڊ پڻ مليو.
هڪ پبلشر جي حيثيت سان منهنجي خواهش هُئي ته پوپٽ پبلشنگ هائوس پاران الطاف شيخ جو ڪوئي سفرنامو ڇپرايان. انهيءَ سلسلي ۾ مون جڏهن الطاف صاحب کي گذارش ڪئي ته پاڻ پنهنجي سفرنامي “بندر ديسان ديس” جو ٽيون ڇاپو شايع ڪرڻ لاءِ چيائون. مون حامي ڀري سفرنامو ڇپيو جيڪو الطاف صاحب کي تمام گهڻو وَڻيو ۽ ستت ئي پوءِ پنهنجو نئون سفرنامو “مونکي موهيو ملائيشيا” شايع ڪرڻ لاءِ ڏنائون. منهنجي اها به پراڻي خواهش هُئي ته هڪ دفعو الطاف شيخ خيرپور اچي ۽ هِتي ساڻس ڪا عاليشان رهاڻ رچايون. پَرَ الطاف صاحب انهيءَ تي راضي ئي نه پئي ٿيو نيٺ “مون کي موهيو ملائيشيا” شايع ٿيڻ کان پوءِ مون کين گذارش ڪئي ته انهيءَ سفرنامي جي مهورت خيرپور ۾ ڪرايون، انهيءَ بهاني توهان به اچو. سائين منهنجي گهڻي زوربار کانپوءِ راضي ٿيو ۽ پهريون دفعو سندس ڪنهن سفرنامي جو مهورت “پوپٽ” پاران سچل اڪيڊمي خيرپور ۾ ٿيو.
الطاف شيخ جو قَلَمُ مسلسل سفر ۾ رهيو آهي جيئن هُو پاڻ مسلسل سفر ۾ رهيو آهي. هن پنهنجي زندگيءَ جو هَر پل سجايو ثابت ڪيو آهي. دنيا جهانَ ۾ جيڪو ڪجهه ڏٺو آهي ان کي امانت سمجھي پنهنجي ديس واسين سان سفرنامن جي صورت ۾ ونڊيو آهي. شالَ سندس قلم ائين ئي لکندو رهي ۽ اسين سندس ڏاهپ جي ڏيئن مان روشني حاصل ڪندا رهون.
قربان منگي