هيءَ ڪهڙي سنڌ آهي....!
نوجوان پروفيسر منير چانڊيو سنڌ جو مشهور شاعر ۽ اَديب پڻ آهي. سنڌي اَدبَ ۾ ناول تمام گهٽ ڇپيا آهن. منير جا ٻئي ڪِتابَ ناول آهن جن مان هڪ “ڪيف ڌاران ڪوئي” روشني پبليڪيشن ٽيون دفعو ڇپيو آهي ۽ ٻيو ناول “تو پڄاڻان” جو پهريون ڇاپو ڪنول پبليڪيشن وارن ڪڍيو ۽ هاڻ ٻيو ڇاپو روشني پبليڪيشن ڪڍي رهي آهي. ان کان علاوه سندس ٽيون ڪتاب “بري هن ڀنڀور ۾” ڇپائي هيٺ آهي. منير 8 آڪٽوبر 1982ع تي قمبر ۾ ڄائو جِتان جي شاهه لطيف ڪاليج مان هِنَ مئٽرڪ ۽ انٽر ڪئي. 2006ع ۾ هِنَ سنڌي اَدب ۾ سنڌ يونيورسٽي مان M.A ڪئي. هو 3 سالَ کن ڪنهن NGO ۾ پبليڪيشن آفيسر ٿي رهيو، ان بعد سال کن شاهه عبداللطيف يونيورسٽي خيرپور ۾ ۽ سال کن زيبسٽ انٽرميڊئٽ ڪاليج نوابشاهه ۾ ڪم ڪرڻ بعد 2011ع ۾ ڪئڊٽ ڪاليج لاڙڪاڻو Join ڪيو.
اسان موهن جو دڙو واري پاسي کان لاڙڪاڻو باءِ پاس ذريعي لاڙڪاڻي پهتاسين جِتان پوءِ نئون ديرو روڊ ورتوسين. لاڙڪاڻي ڇڏڻ سان دودائي نالي هِڪ ڳوٺ مان لنگهڻ ٿيو. روڊ تي ٺهيل هڪ ڇاپڙا هوٽل تي ويهي دود پَتي چانهه پيتيسين. ڀر ۾ ٻه پٺاڻ سِنڌي ڳالهائي رهيا هُئا.
“هن ڳوٺ ۾ لڳي ٿو پٺاڻ رهن ٿا.” مون کانئن پڇيو.
“نه اسان ڀر واري ڳوٺَ جا آهيون،” هنن ٻڌايو، هن ڳوٺ ۾ سڀ سانگي رهن ٿا ۽ پير پاڳاري جا مُريدَ آهن.” مونکي آمريڪي فوج جو نوجوان آفيسر حنيف سانگي ياد آيو جيڪو ڪجهه سالَ اڳ واشنگٽن ۾ مليو هو ۽ جنهن جو احوال پنهنجي سفرنامي “نيو هالا کان نيو يارڪ” ۾ ڪيو اٿم.... پر منير چانڊيو ٻڌايو ته اهو لاڙڪاڻي ضلعي جو ضرور آهي پر هن جي ڳوٺَ جو نالو “بستار ڏنو سانگي” آهي ۽ سندس والد جو نالو غلام نبي سانگي آهي.
پٺاڻن مان هِڪَ کان مون پڇيو ته “هن ڳوٺ جي ڪا خاص ڳالهه؟” منهنجو مطلب هو ته هن ڳوٺ جي ڪا مشهور شخصيت يا ڪو ڪارنامو..... جيئن هالا جي جنڊي ۽ ڪاشي آهي، نصرپور جا کير پڙا ۽ شڪارپور جو آچار وغيره....... پر هن ٺهه پهه جواب ڏنو: “سائين هن ڳوٺ جا ماڻهو پراڻي دشمني ۾ هِڪَ ٻئي جا چاليهه خونَ ڪري چڪا آهن.”
اها پنهنجي جاءِ تي حقيقت کڻي هجي ۽ هن مزدوري ڪندڙ غريب پٺاڻَ کڻي اهو جواب معصوميت ۾ ڏنو هجي پر مونکي خبر ناهي ڇو خراب لڳو. مونکي ائين لڳو ڄڻ هن مونکي گار ڏني هُجي ۽ هُنَ هِنَ ڳوٺ جي ماڻهن لاءِ نه پر ڄڻ مون ۽ منهنجي خاندانَ لاءِ گهٽ وڌ ڳالهايو هُجي ته تون ههڙو تنهنجا مائٽ ههڙا..... مون سميت اسان سنڌي ماڻهو پنهنجي خلاف ڪا ڳالهه ٻڌي باهه ٿيو وڃون ... پوءِ ڀلي اهو سچ هجي، سڄو جهان ان کان واقف هجي...... چوندا آهن ته جيسين پنهنجين اوڻاين جي ڄاڻَ نه ٿيندي ۽ جيسين انهن کي قبول نه ڪبو تيسين انهن کي rectify ڪرڻ جي ڪيئن سوچَ، همت ۽ غيرت ايندي. اسان رڳو ماضي کوليو ويٺا آهيون .... اسان رڳو تعريف جا نشئي ٿي پيا آهيون..... اسين مهمان نواز قوم آهيون، اسين شريف آهيون، اسين صوفي آهيون، اسين ٻڌ مت جا پيرو آهيون جن لاءِ ماڪوڙي ۽ ٽنڊڻ کي مارڻ به پاپ آهي ...... ۽ پوءِ اخبارون کولي ڏسو ته ڇا سنڌين جا سنڌين تي ظلمَ آهن..... خونريزون، قتل، ڦرون، اغوائون، شراب خوري، ڀنگَ گانجو، جوا، رشوت خوري، دوائن کان کاڌي جي شين ۾ نقليپڻو ۽ ملاوت.... ان ڏينهن سنڌ ٽي وي تان امر جليل به اهو چئي رهيو هو ته ڌاريان ايترا سنڌي نٿا مارين جيترا سنڌي پنهنجن سنڌين کي ٿا مارين.
منهنجي هِڪَ چيني دوستَ جو انجنيئر پُٽ سنڌ ۾ ڪنهن بين الاقوامي ڪمپني ۾ ڪَمُ ڪَري ٿو جنهن ۾ هِنَ کي سنڌ جي مختلف شهرن ۽ ڳوٺن ۾ وڃڻو پوي ٿو. هِڪَ ڏينهن مون کانئس سندس پٽ جو احوال پڇيو ته هن کي سنڌ جا ڳوٺَ ڪيئن پيا لڳن. هو جواب ڏيڻ کان ڪيٻائڻ لڳو.
“پڪ ملائيشيا جي ڳوٺن جهڙا لڳندا هوندس يا ويٽنام، ڪمبوڊيا ۽ چين جهڙا.”
“نه” هن آخر جواب ڏنو، هو چوي ٿو ته سنڌَ جا ڳوٺَ دنيا جهان جي ڳوٺَن کان نرالا آهن. دنيا جي ڳوٺن ۾ سڪون، امن امان، هڪ ٻئي لاءِ پيار محبت ۽ اعليٰ اخلاق هوندو آهي پر سنڌ ۾ جِتي ڪٿي مارمارا، قتل ۽ خون، بيروزگاري ۽ بيماري، نانگن ۽ ڇتن ڪُتن جا چڪ .... اسپتالون ڊاڪٽرن ۽ دوائن کان خالي .... اسڪولَ ماسترن ۽ شاگردن بنا، مسلمان ٿي ڪري شراب، جوئا ۽ وياج عام آهي، پورهئي ۽ محنت کان ونء وڃڻ، ڌنڌي ڌاڙيءَ ۾ ٺڳيون ۽ اٽڪلبازيون ... ۽ لونڊي بازي عام نظر اچي ٿي. عورت ذات جو ته ڪو قدر ناهي ۽ نه جي حقن جي ته ڪا پرواهه ناهي. جنهن کي وڻي ٿو هو پنهنجي زالَ جو نڪ چپ ڪٽيو ڇڏي. سندس وار ڪوڙي ذليل ڪري ٿو.... ايتري قدر جو عورتن کي باهه ڏني وڃي ٿي مٿائن تيزاب هاريو وڃي ٿو....
پنهنجي ڌرتي بابت اهي ڳالهيون ٻڌي مون کي هن دوست تي ڏاڍي ڪاوڙ آئي هئي جيئن اڄ هن پٺاڻ تي آئي..... پر پوءِ محسوس ڪيم ته آئون پنهنجي پنهنجي چيني دوست يا هن غريب پٺاڻ مزور تي ڇو ڪاوڙ ڪري رهيو آهيان ..... اِهي سڀ اُهي ڳالهيون آهن جيڪي اسان روز ڪاوش، عبرت، عوامي آواز ۽ ٻين سنڌي، اڙدو ۽ انگريزي اخبارن ۾ سنڌ بابت پڙهون ٿا. ٽي وي جي مختلف چئنلن تي ٻڌون ۽ ڏسون ٿا... مونکي افسوس ٿيو ته اڄ گهمڻ جي شروعات ئي خراب موڊَ سان ٿي آهي. مون اجايو هڪ غير سنڌي کان سوال پڇيو. پنهنجي موڊ کي بهتر بنائڻ لاءِ ۽ پنهنجو ڌيان سنڌ ۽ سنڌ جي ماڻهن جي تباهي تان هٽائڻ لاءِ هوٽل واري سنڌي مالڪ سان خير عافيت ڪئي ۽ فوٽو ڪڍيومانس.
“سائين مهمان آهيو؟” هوٽل واري پڇيو.
“نه هِنَ پَٽَ جو ئي سمجهه”. وراڻيو مانس.
“اسان جي چانهه وڻي؟” هن پڇيو. چانهه ته واقعي وڻي. ناروي سئيڊن جهڙي سيءَ ۽ ٿڌي هوا ۾ جتي بنا کير ۽ کنڊ جي ڪاري ڪافي به پئي وڻندي هئي .... فقط گرم هجڻ ڪري، ۽ جنهن جي گرمائش هٿن ۽ گلي کي فرحت بخشيندي هئي، اتي هيءَ ڪِريمي ۽ چاش جهڙي مٺي چانهه ڇو نه وڻندي. پر رڳو اوستائين جيسيتائين پيئندا رهياسين. لاڙڪاڻي جي زيرو پد ۽ ان کان لڳندڙ وڌيڪَ ٿڌي هوا ۾ اسين وري ڏڪڻ لڳاسين. هوٽل مان هڪڙا ماڻهو نڪتا پئي ته ٻيا آيا پئي......
“ڀلا سياري ۾ ته ٿڌ ڪري چانهه ٿا کپايو، اونهاري ۾ جڏهن هِتي ڪاڙهي جهڙي گرمي ٿئي ته پوءِ ڇا کپايو؟” مون هوٽل واري کان پڇيو. مون سمجھيو ته هو جواب ۾ شربت چوندو يا چوندو ته اونهاري ۾ هو هن هوٽل کي بند رکندو آهي. پر جواب ۾ چيائين:
“سائين ساڳي چانهه!”
اهو ٻڌي مونکي حيرت ٿي ۽ پڪ لاءِ پڇيومانس:
“پوءِ ڀلا ماڻهو چانهه لاءِ اچن؟”
هوٽل واري طعني واري اندازَ ۾ چيو:
“سائين اسانجا سنڌي چانهه ۽ هوٽل ۾ وقت وڃائڻ جا اهڙا عادي ٿي چڪا آهن جو هو ڀلي دوزخ جهڙي باهه ۾ هُجن ته به هنن کي هوٽلن ۾ کٽولا ڇنڻا آهن ۽ چانهه تي پئسو وڃائڻو آهي.” مونکي ۽ مون جهڙي حساس اديب منير چانڊيو کي لڳي ته اها ڳالهه به خراب پر ظاهري طرح اسان ڏند ڪڍي کلڻ لڳاسين ۽ اچي ڪارِ ۾ ويٺاسين. منير چيو ته ڇا ڪجي سائين اسان سنڌين کي ان چانهه ۽ هوٽل ڪلچر به ماري رکيو آهي. ڊرائيور علي انور پتوجي چرچو ٻڌايو ته ٻه سنڌي نيڪ ڪم ڪرڻ ڪري جنتَ ۾ اُماڻيا ويا. ٻن ڏينهن بعد هنن کي ملائڪن ڏاڍي مار ڏئي ٻاهر ڪڍي ڇڏيو .... اُهو ان ڪري جو هنن کان جڏهن ملائڪن پڇيو ته “ڪريو خبر جنت ۾ مزو اچي پيو يا نه؟”
ته هنن وراڻيو ته “ٻيو سڀ سُکُ آهي پر هتي ڪا هڪ به هوٽل ٻوٽل ڪانهي جتي ويهي چانهه پيئون ۽ وقت پاس ڪريون.”